وعده ریشه‌کنی کامل پنج بیماری خاص طی دو سال، اگرچه الهام‌بخش به نظر می‌رسید، اما با توجه به داده‌های داخلی و تأیید سازمان جهانی بهداشت دام، هنوز به واقعیت مستند تبدیل نشده است ...
وعده ریشه‌کنی پنج بیماری دامی؛ دستاوردهای کنترل یا شکست در ادعاها؟
دکتر جواد شایان‌خواه
در دوره ریاست دکتر سید محمد آقامیری بر کرسی سازمان دامپزشکی کشور در سنوات گذشته ، یکی از ادعاهای پرتکرار و وعده های بلندپروازانه و پر طنین و شاخص ایشان، موضوع ریشه‌کنی پنج بیماری دامی، شامل: تب برفکی، آبله، شاربن، هاری و طاعون نشخوارکنندگان کوچک (PPR) بود که در کشورکه طی ۲ سال مدعی بودند به به سرانجام و مقصود خواهد رسید . این وعده‌ها بارها در همایش‌ها، جلسات رسانه‌ای و مصاحبه‌های رسمی مطرح شد و حتی از آن به عنوان «دستاورد طلایی سازمان دامپزشکی» یاد گردید. اما پرسش مهم اینجاست: آیا این وعده‌ها بر پایه داده‌های واقعی و معیارهای بین‌المللی استوار بود؟
نقل‌قول‌های کلیدی از سخنان ایشان:
۱. «ریشه‌کنی پنج بیماری مهم دامی طی دو سال آینده»
«آغاز جدی روند ریشه‌کنی کامل ۵ بیماری مهم دامی در کشور شامل «آبله، تب برفکی، شاربن، هاری و PPR» طی ۲ سال آینده است»
خبرگزاری ایمنا نوشت:
«برنامه سازمان این است که حداقل پنج بیماری آبله، تب برفکی، شاربن، هاری و بروسلوز را در دام‌ها ریشه‌کن کند و زمان‌بندی پس از دو سال انجام خواهد شد.»
۲. «انفجار خدمتی به دامداران با برنامه ریشه‌کنی»
در بیست‌ویکمین نمایشگاه دام و طیور، ایشان گفت:
«دامداران عزیز منتظر یک انفجار خدمتی … آغاز جدی روند ریشه‌کنی کامل ۵ بیماری مهم دامی … طی ۲ سال آینده باشند.»
۳. تکرار در اخبار رسمی صداوسیما و ایرنا
ایرنا گزارش کرده است که: «رئیس سازمان دامپزشکی کشور از تدارک و برنامه‌ریزی ریشه‌کنی ۵ بیماری مهم دامی … به‌عنوان انفجار خدمتی … نام برد.»
ایسنا نیز نوشت: «سازمان دامپزشکی بنا دارد که ۵ بیماری دامی اعم از آبله، تب برفکی، هاری، طاعون نشخوارکنندگان کوچک و شاربن را طی دو سال ریشه‌کنی کند.»
در این مقاله، به‌صورت علمی و تحلیلی به بررسی تطبیقی ادعاها با داده‌های واقعی، ارزیابی جایگاه ایران در سازمان جهانی بهداشت دام (WOAH/OIE)، آمارهای رسمی و در نهایت نتیجه‌گیری شفاف از میزان تحقق این شعار پرداخته میشود.
بررسی تحقق وعده‌ها در برابر داده‌های واقعی
تب برفکی: همچنان در وضعیت بومی (endemic) قرار دارد و هیچ تأییدیه‌ای مبنی بر ریشه‌کنی صادر نکرده است.
هاری: هاری حیوانی هنوز یک تهدید جدی در کشور محسوب میشود، گزارش مرگ و میر انسانی ناشی از گازگرفتگی سگ‌های ولگرد در چند استان منتشر شده است.
شاربن:موارد اپیزودیک دامی و انسانی همچنان در برخی مناطق غربی کشور رخ می‌دهد.
طاعون نشخوارکنندگان کوچک: اگرچه پوشش واکسیناسیون ناحیه‌ای افزایش یافته، همچنان در فاز کنترل قرار دارد و ریشه‌کنی جامع اعلام نشده است.
آبله دامی: موارد محدودی در مناطق عشایری و روستایی گزارش شده؛ حذف کامل آن تأیید نشده است.
هیچ‌یک از این بیماریها با تأیید OIE به‌عنوان ریشه‌کنی‌شده اعلام نشده‌اند.
جایگاه ایران در OIE:
۱. ایران همچنان در لیست کشورهای دارای شیوع فعال تب‌برفکی، هاری و PPR قرار دارد.
۲. هیچ گواهی رسمی برای «منطقه پاک شده» یا «کشور عاری» صادر نشده است.
۳. محدودیت‌های صادرات فراورده‌های دامی با وجود ادعاهای رسانه‌ای ادامه دارد.
داده‌های رسمی داخلی:
واکسیناسیون تب‌برفکی در سال‌های اخیر کاهش یافته ولی ریشه کن نشده است، برای PPR و هاری، هیچ گزارش ملی نهایی با نشانگر حذف کامل منتشر نشده است.
در مواردی مانند طاعون نشخوارکنندگان، تعداد کانون‌ها کاهش یافته ، اما به صفر نرسیده است.
مزایا و معایب دوره مدیریتی:
مزایا:
۱. ایجاد انگیزه ملی در صورت تحقق واقعی
۲. حمایت رسانه‌ای و بودجه‌ای هنگام اهداف واضح
۳. افزایش پوشش واکسیناسیون
۴. بهبود زیرساخت اطلاع‌رسانی و جهادی شدن خدمات
۵. تقویت تعامل با رسانه و بخش خصوصی
معایب:
۱. استفاده نابه‌جا از واژه «ریشه‌کنی» به جای آن می‌بایستی واژه کنترل یا کاهش موارد بیماری می‌توانست نام ببرد.
۲. نبود داده و شاخص علمی برای اثبات ادعاها
۳. ایجاد انتظارات زائدالطلاع در میان دامداران و رسانه‌ها
۴. توقعات کاذب و تنش در مواجهه با شکست نسبی
۵. کاهش اعتبار سازمان دامپزشکی در بدنه کارشناسی و بین‌الملل
پیشنهادهای راهبردی در آینده:
1. دقیق‌سازی مفهومی: استفاده از واژگانی معنادار مثل «کاهش شیوع»، «مهار»، «حذف منطقه‌ای».
2. تدوین گزارش‌های نیم‌سالانه مبتنی بر شاخص‌های علمی و تأیید بین‌المللی.
3. انتشار داده‌های دقیق واکسیناسیون، پایش و موارد جدید با تفکیک استانی.
4. تعامل فعال‌تر با OIE و تهیه گواهی‌های معتبر منطقه‌ای و صادراتی.
5. شفافیت در هزینه‌ها و تخصیص منابع (بودجه واکسن، نیروی واکسیناتور و ...).
۶. گنجاندن استانداردهای بین‌المللی در ارزیابی موفقیت
در پایان می توان گفت؛ نقد منصفانه و مبتنی بر شواهد یکی از ابزارهای پیشرفت نهادهای تخصصی است. در دوره مدیریت دکتر آقامیری، ایشان را می‌توان به‌خاطر جسارت در اعلام هدف و گشودن افق‌هایی ستود، اما در عین حال باید با داده‌ها و ابزار ارزیابی علمی سنجید و اجازه نداد گفتمان رسانه‌ای بر واقعیات میدانی غلبه کند. وعده ریشه‌کنی کامل پنج بیماری خاص طی دو سال، اگرچه الهام‌بخش به نظر می‌رسید، اما با توجه به داده‌های داخلی و تأیید سازمان جهانی بهداشت دام، هنوز به واقعیت مستند تبدیل نشده است. اقدامات و پیشرفت‌هایی انجام شده اما نه در سطح حذف کامل.
اگرچه نمی‌توان منکر برخی پیشرفت‌ها در نظام مراقبت، واکسیناسیون، همکاری با بخش خصوصی و تقویت دیپلماسی بهداشتی شد، اما انتخاب واژگانی مانند "ریشه‌کنی کامل" بدون پشتوانه عملیاتی، تنها موجب بی‌اعتمادی و خستگی جامعه دامپزشکی خواهد شد. برای حفظ اعتبار نهاد دامپزشکی، ضروریست گفتمان رسانه‌ای از آمار دقیق و شفافیت تبعیت کند و از شعارزدگی پرهیز شود.
منظورتان چی بود؟
با احترام دکتر جواد شایان‌خواه
موضوع این نیست که فقط یه حرفی زده شده وقتی یک مقام عالی سازمان دامپزشکی کشور، در جلسات رسمی، رسانه ملی، و همایش‌های تخصصی، وعده‌ی صریح ریشه‌کنی پنج بیماری دامی در دو سال را به‌عنوان انفجار خدمت مطرح می‌کنه، دیگه صرفاً یه حرف نیست بلکه سیاست‌گذاری عمومی، خط مشی اجرایی، و منشأ تصمیمات بودجه‌ای، رسانه‌ای و میدانی می‌شه
نقد من متوجه یک شخص خاص نیست، بلکه متوجه فرهنگ وعده‌محوری بدون پشتوانه و بدون ارزیابی‌پذیری در حوزه سلامت دام کشوره
ما باید یاد بگیریم که کلمات مدیران ارشد، حرف الکی نیستند بلکه هم اعتبار سازمان، هم اعتماد دامدار، هم جهت‌گیری رسانه و هم تصمیم‌گیری‌های کلان بر اساس همین اظهارات شکل می‌گیره
ارادتمند دکتر جواد شایان‌خواه