حکیم مهر - با توجه به برگزاری همایش روز مبارزه با بیماریهای قابل انتقال بین حیوان و انسان در روز سیزدهم تیرماه در مطلب ذیل نگاهی مختصر به رشته دامپزشکی و وظایف دامپزشکان به این مناسبت خواهیم داشت :
با شنیدن واژه دامپزشک شاید نخستین تصویر ذهنی از این عبارت ، طبابت دام و درمان بیماریهای حیوانات باشد که البته تصویری درست هم هست اما این تصویر تنها بخشی از پازل وظایف و خدمات دامپزشکان است. رشته دامپزشکی در کشورمان سه مقطع اصلی دانشگاهی دارد. عده‌ای از دانشجویان با طی دوره دو ساله در مقطع کاردانی دامپزشکی ، برخی با گذراندن دوره چهار ساله در مقطع کارشناسی علوم آزمایشگاهی دانشآموخته می‌شوند و بعضی هم پس از شش سال تحصیل به درجه دکتری دامپزشکی نائل می‌آیند. بدیهی است دکتر دامپزشک مسئولیت اصلی تیم پیشگیری ، درمان و نظارت بهداشتی را به عهده دارد و بقیه با عنوان (سایر رده‌های دامپزشکی) اعم از کاردان و تکنسین و غیره زیر نظر وی به فعالیت می‌پردازند. هرگونه فعالیت درمانی و واکسیناسیون هم مستلزم اخذ پروانه از سازمان دامپزشکی کشور بعنوان ناظر عالی و حاکمیتی است و البته روند اجرایی صدور پروانه نیز به سازمان نظام دامپزشکی بعنوان ناظر صنفی این حرفه سپرده شده است.
دکتر دامپزشک توانایی رسیدگی به امور معاینه ، پیشگیری و درمان بیماریهای حدود 60 گونه حیوان اعم از دام‌های بزرگ (شامل گاو ، گوسفند و بز ، اسب ، شتر و غیره) ، حیوانات خانگی (نظیر سگ ، گربه و غیره) ، پرندگان (اعم از طیور صنعتی نظیر مرغ گوشتی و تخمگذار و پرندگان خانگی نظیر طوطی ، قناری وغیره) ، خزندگان ، آبزیان (نظیر ماهی) و غیره را دارد و قادر است اعمال جراحی مختلف نظیر سزارین ، ارتوپدی ، دستگاه گوارش ، چشم و غیره را انجام دهد. هم اکنون تعداد قابل توجهی از دامپزشکان هم در رشته‌های متعدد فوق دکترا (تخصص) نظیر جراحی ، مامایی و بیماریهای تولید مثل ، بیماریهای داخلی ، رادیولوژی و سونوگرافی و غیره مشغول به تحصیل هستند.
جالب آنکه بسیاری از مردم اطلاع ندارند بطور میانگین بیش از 90 درصد بیماریهای حیوانات با انسان کاملاً مشابه و حتی روش درمان و داروها هم یکسان است و انواع جراحیها که روی انسان صورت میگیرد با روشی یکسان در حیوانات هم انجام میشود و چه بسا برخی از موفقیتها نظیر جراحیهای لاپاراسکوپی و غیره از جراحی روی حیوانات توسط دامپزشکان الگوبرداری شده است.
از دشوارترین شرایط کار در مرزهای کشورمان به ویژه در زمستان و سرمای زیر صفر درجه برای پایش مستمر و نظارت بر مبادی ورودی و ضدعفونی وسایل حمل و نقل برای جلوگیری از بروز آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان گرفته تا تلاش بی وقفه در واکسیناسیون حیوانات خانگی علیه بیماری هاری و تجویز داروها و اقدامات پیشگیرانه برای پیشگیری و درمان بیماریهای مختلف عفونی و انگلی قابل انتقال از حیوان به انسان طیف وسیع نقش دامپزشکان در تأمین بهداشت و سلامت عمومی را روشن می‌سازد.
از سویی دیگر برای هر خانواده از صبح تا شام و حداقل در سه وعده اصلی غذایی بسیار مهم است که مواد غذایی را سالم دریافت و مصرف کند. اگر بخواهیم نقش دامپزشک در تأمین بهداشت مواد غذایی را توضیح دهیم باید به عبارت مشهور (از مزرعه تا چنگال یا میز غذا) اشاره کنیم. بسیاری اطلاع ندارند که آنچه در سفره آنان با منشاء دامی وجود دارد و با خاطری آسوده از سلامت و بهداشت ماده غذایی آن را مصرف میکنند حاصل نظارت و تلاش مستمر دامپزشک است.
انواع گوشت از گاو و گوسفند گرفته تا مرغ و ماهی و منابع پروتئینی دیگر و همچنین شیر و انواع فرآورده‌های لبنی و سایر فرآورده‌های با منشاء حیوانی نظیر عسل و غیره که حجم عمده‌ای از غذای روزانه مردم را از صبحانه تا شام تشکیل میدهند با نظارت مستقیم دامپزشکان به دست مصرف‌کننده می‌رسند. حضور دامپزشکان حتی بصورت شبانه در کشتارگاه‌ها و بازرسی و نظارت‌های روزانه و مستمر آنان از مزارع پرورش انواع دام ، طیور و آبزیان و پایش مداوم وضعیت بیماریهای قابل انتقال از انواع حیوانات به انسان و نظارت‌های مداوم بر مراکز تولید ، عرضه و بسته‌بندی انواع مواد پروتئینی و غذایی با منشاء دامی مؤید نقش بسیار مهم و پررنگ دامپزشکان در تأمین سلامت مردم است.
با توجه به نمونههای موفق همکاری پزشک و دامپزشک در دنیا نظیر همکاری کالمت (پزشک) و گرن (دامپزشک) در تولید واکسن ب.ث.ژ و نمونههای الگو در کشورمان نظیر حضور دامپزشکان در مسئولیتهای مختلف کلیدی بهداشتی و نظارتی (بخصوص در زمینه طب پیشگیری و بهداشت مواد غذایی) در وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی ، نیروهای مسلح ، دانشگاههای علوم پزشکی و سایر نهادهای مرتبط، لزوم توجه بیشتر به نقش دامپزشکان در موضوع بهداشت و طب پیشگیری نمایان میشود. بطور مثال هم اینک ریاست مؤسسه تحقیقات واکسن و سرمسازی رازی ، مدیرکل نظارت بر مواد غذایی وزارت بهداشت ، کارشناسان اداره بیماریهای قابل انتقال بین حیوان و انسان وزارت بهداشت، برخی اساتید مبرز رشته انگل‌شناسی ، میکروب شناسی ،ایمنی شناسی در دانشگاههای مختلف علوم پزشکی، معاونت و کارشناسان بهداشت و بازرسی مواد غذایی در اکثر نیروهای مسلح و برخی از اساتید بنام و مبرز رشته اپیدمیولوژی و بهداشت در دانشکدههای مختلف بهداشت و بسیاری از محققان انستیتو پاستور و مؤسسه رازی حتی در بخش تولید واکسن انسانی از دامپزشکان توانمند هستند. ضمناً به دلیل توانمندیهای علمی و اشراف گسترده دامپزشک بر مباحث علوم پایه و بیماریهای قابل انتقال بین حیوان و انسان و با توجه به منشاء حیوانی 75 درصدی بیماریهای نوپدید و اشتراک 60 درصدی بیماریهای عفونی بین حیوان و انسان، همکاری بیشتر پزشک و دامپزشک برای کنترل و مهار بیماری‌هایی نظیر سالک، تب مالت، تب خونریزی دهنده کریمه کنگو، آنفلوآنزای A و سایر بیماریهای مشترک از اهمیتی دوچندان برخوردار است و این اهمیت تا جایی است که انجمن جهانی دامپزشکی شعار روز جهانی دامپزشکی – آخرین شنبه آوریل هر سال - در سالجاری میلادی را به این موضوع اختصاص داده و بر لزوم همکاری بیش از پیش دامپزشک و پزشک تأکید کرده است :
" One World, One Health: more cooperation between veterinarians and physicians "
در کنار مطالب فوق باید به جایگاه مهم دامپزشکان بعنوان کارشناسان ارشد و مؤثر طب پیشگیری که پایه بهداشت جامعه است هم اشاره کرد. حضور مؤثر بسیاری از دامپزشکان در انستیتو پاستور و مؤسسه واکسن و سرم سازی رازی و خدمات برخی از آنان نظیر مرحوم پروفسور میرشمسی (پدر علم واکسن ایران) یا استاد دکتر شفیعی و استاد دکتر تاجبخش (چهرههای ماندگار) و سایرین که نقش ارزنده‌ای در ساخت واکسن فلج اطفال و سرخک و غیره و نجات جان کودکان این مرز و بوم داشته‌اند هم لزوم توجه به نقش پررنگ دامپزشکان در طب پیشگیری را بیشتر روشن می‌سازد. حضور فعالانه و مفید دامپزشکان در مراکز تحقیقاتی گوناگون نظیر مرکز تحقیقات قلب ، تیم تحقیقات ساخت نای مصنوعی ، پژوهشگاه رویان (ایفای نقش برجسته در تولد حیوانات تراریخته) و غیره هم گوشه‌ای دیگر از زوایای متعدد فعالیت دامپزشکان است.
