نوروز، شکلات، سگ‌ها! - دکتر رضا ایجاب

نوروز، شکلات، سگ ها!

دکتر رضا ایجاب، متخصص بیماری های تولیدمثل حیوانات

در روزهای نزدیک به جشن سال نو یکی از شایعترین مسمومیت حیوانات اتفاق می افتد، وقتی که سگ های جوان در بین تعارف بچه ها برای خوردن مقداری شکلات وسوسه می‌شوند، اما 1 ساعت نمی شود که حلاوت خوردن شکلات زهرمار می‌شود!

علائم:

خوردن شکلات در سگ ها مثل شنیدن خبر فارغ التحصیل شدن سالانه 2700 دامپزشک برای نویسنده است! جایی که خون به جوش می آید، اپی نفرین (و سایر کاتکول آمین ها) بالا می رود، از ته دل نفسی میکشم (گیرنده بتا1 آدرنرژیک و اتساع برونش)، قلب تند تند میزند (بتا 2)، رگهای گردن میزند (آلفا 1 و و انقباض عضلات عروق محیطی) و اصلا دلم روی غذا نمیرود (آلفا 2 و توقف گوارش) و تنها راهش هم این است که یک قرص کلونازپام (بنزودیازپین) بخورم و بخوابم که حالم بیشتر خراب نشود.

دقیقا همین علائم قلبی، تنفسی و عصبی بهمراه مشکلات گوارشی ناشی از مسمومیت در سگ ها دیده می‌شود چراکه شکلات حاوی کافئین و تئوبرومین (سم متیل گزانتئین) است که باعث افزایش cAMP داخل سلولی و افزایش کاتکول آمین ها می‌شود. بعبارت ساده تر: مثل این می ماند که به حیوان مقادیری اپی‌نفرین (همان هرمون ستیز و گریز) تزریق شده باشد. لرزش، تهیج عصبی، افزایش فشار خون (و گاهی افت فشار خون)، افزایش دمای بدن بعلت افزایش انقباض عضلات و همچنین بی‌اختیاری ادراری از دیگر علائم مسمومیت شکلاتی است.

محاسبه مقدار سم:

اینکه چه مقدار سم وارد بدن حیوان شده باشد به مقدار و نوع شکلات خورده شده بستگی دارد برای مثال اگر هر گاز بلعیده شده را معادل 28 گرم و وزن حیوان 10 کیلوگرم فرض شود، دو گاز از یک شکلات تلخ حرارت دیده معادل 800 میلی گرم تئوبرومین سمی وارد بدن می‌کند که بسیار خطرناک است ولی یک گاز از یک شکلات شیری 40 میلی گرم تئوبرومین بهمراه دارد که اصلا خطری ندارد. از آنجا که معمولا نمیتوان اطلاع دقیقی از میزان و نوع شکلات خورده شده بدست آورد لاقل برای من یک راه بهتر هم برای محاسبه وجود دارد، "محاسبه از طریق ساعت مچی صاحب حیوان": اگر وضع مالی خوب باشد که احتمالا شکلات تلخ خارجی روی زمین افتاده و حیوان خورده باشد که اوضاع اصلا خوب نیست ولی اگر ساعت روی دستش نباشد و برف شادی رو سرش باشد! ازین شکلاتهای شیری که روی سر عروس داماد میریزند خورده که هیچ جای نگرانی ندارد!

LD50  یا دوز کشنده ای (Lethal dose ) که باعث مرگ و میر بیش از 50 درصد حیوانات مورد آزمایش می شود در سگ بین 100 تا 200 mg/kgمحاسبه شده است، بعبارتی مسمومیت با شکلات جز کم خطرها تا متوسط خطرها دسته بندی می‌گردد هرچند در صورت مسمومیت شدید ظرف 6 تا 24 ساعت مرگ اتفاق می‌افتد.مع الهذا، مقادیر زیر 20 mg/kg  نیاز به درمان ندارند درصورتیکه مقادیر بالای 60 mg/kg باعث بروز علائم و تهدید جانی حیوان می‌گردد.

درمان:

برای مسمومیت با شکلات هیچ پادزهر اختصاصی وجود ندارد و در کنار سرم تراپی، درمان بصورت علامتی اعمال میگردد:

1)     کاهش میزان سم ورودی: از طریق القا استفراغ به کمک آپومورفین تزریقی یا هیدروژن پراکسید خوراکی و استفاده از زغال فعال

آپومورفین: فقط یکبار و بصورت وریدی،  0.1  تا  0.2ml  از آمپول  10 mg/ml موجود در بازار استفاده گردد

هیدروژن پراکسید خوراکی: برای اینکار مقدار کمی آب اکسیژنه دندان (هیدروژن پراکسید 3%) با سرنگ به حیوان خورانده شود و بلافاصله 10 تا 15 دقیقه بعد استفراغ اتفاق خواهد افتاد

زغال فعال (Activated Charcoal ): برای سگ 10 تا 5 کیلوگرمی 5 سی سی از سوسپانسیون شارکول  30 gr/240 ml خورانده شود

2)     درمان علائم عصبی مثل لرزش، اضطراب ویا حملات ناگهانی: ابتدا" از دیازپام استفاده شود ولی از آنجا که تئوبرومین و کافئین با گیرنده های بنزودیازپینی (جایی که دیازپام قرار بود اثر کند) بصورت آنتاگونیستی عمل می‌کند، در موارد لرزش شدید و مقاوم به درمان از باربیتورات ها بالخصوص فنوباربیتال می‌توان استفاده نمود.

دیازپام: برای یک سگ 10 کیلوگرمی  0/5-1 ml  از آمپول  10 mg/2ml بصورت انفوزیون وریدی

فنوباربیتال: برای یک سگ 10 کیلوگرمی  0.5 ml  از آمپول  100mg/1ml بصورت انفوزیون وریدی

3)     درمان علائم قلبی بسته به نوع علائم: عمدتا تاکی کاردی وجود دارد که با لیدوکائین می‌توان درمان کرد و در موارد برادی کاردی از آتروپین می‌توان استفاده نمود. (در موارد شدید از متوپرولول تزریقی و سپس خوراکی استفاده می گردد)

لیدوکائین: برای یک سگ 10 کیلوگرمی 1 ml از لیدوکائین 1% تزریقی بدون آدرنالین بصورت انفوزیون وریدی استفاده و سپس با یک چهارم دوز ادامه پیدا کند

آتروپین: برای یک سگ 10 کیلوگرمی  0.4 ml آتروپین سولفات وریدی کافی است

از آنجا که کافئین از راه مثانه نیز جذب می‌گردد بهتر است بلافاصله پس از اتمام مایع درمانی از سوند ادراری جهت تسهیل در خروج ادرار استفاده گردد. دقت شود در صورت بالا بودن درجه حرارت از دگزامتازون هرگز استفاده نشود چراکه کورتیکواستروئیدها باعث اختلال در دفع متیل گزانتئین می گردند.

در ادامه خلاصه ای از یک تحقیق در انگلستان که همین چند ماه پیش در آستانه سال نو میلادی در مورد تاریخچه مسمومیت ناشی از شکلات در سگ ها انجام و در یکی از قدیمی ترین ژورنال های دامپزشکی (از 1988) چاپ شده است، آورده شده است. با این مقدمه از هما ناطق که این دست حاشیه ها کم از اصل ندارند، وی خود در مقاله ای در مورد تاریخچه وبا در ایران در مورد حاشیه های یک بیماری صحبت جالبی میکند:

"غالبا در دانشکده‌های پزشکی و نیز در تکست‌بوک‌های مدرن کمتر در مورد حاشیه‌ها و تاریخچه بیماری‌ها صحبت می‌شود. طوری که اکثر پزشکان، حتی آنهایی که در سطوح بالا هستند، در مورد تاریخچه بیماری‌ها، پزشکان پیشگامی که در مورد آن تحقیق کرده‌اند و حاشیه‌های یک بیماری اطلاع کمی دارند .

و جالب است بدانید که این حاشیه‌ها، لزوما چیزهایی در حد اطلاعات عمومی یا نکاتی سرگرم‌کننده برای از خشکی خارج کردن کلاس در حین تدریس مباحث پیچیده نیستند.

بله! این تاریخچه و حاشیه‌ها، گاهی مهم‌تر از متن هستند، چون در ذهن پزشکان بینشی نسبت به بیماری‌ها و شیوه طبابت ایجاد می‌کنند که الگوریتم‌ها و دستورالعمل‌های دقیق و به‌روز مندرج در منابع و مآخذ از ایجاد آن عاجزند ."

این مقاله 375 کیس ارجاعی بدلیل مسمومیت ناشی از شکلات را از سال 2012 تا 2017 مورد بررسی مجدد قرار داده است. مهمترین نکات مقاله مذکور DOI: 10.1136/vr.104762از ژورنال Veterinary Record journal:

1)     هیچ استعداد نژادی در رابطه با مسمومیت با شکلات در سگ ها یافت نشده است

2)      30% از کیس های ارجاعی 1 ساعت و 50% کمتر از 6 ساعت در مراکز درمانی بوده اند

3)     استفراغ بیشترین و علائم عصبی کمترین علائم مشاهده شده بوده است و برخلاف انتظار در هیچ یک از کیس های ارجاعی تشنج (seizure ) دیده نشد. حدود 8 درصد موارد ضربان قلب بالای 120 داشتند ولی در کل هیچ یک از علائم خطر جانی شدیدی را به حیوان تحمیل نکرد

4)     سن ابتلا بیشتر زیر 4 سال می باشد و مسن‌تر‌ها (بالای 8 سال) کمترین میزان ابتلا را داشته اند

5)     بیشترین زمان ابتلا در نزدیکی کریسمس بوده است

6)     بیشترین نوع شکلات خورده شده از نوع شکلات جعبه ای یا تخته ای مخصوص هدیه بوده است (همان هایی که بیشترین میزان تئوبرومین را دارند) و جالب است که یکی از کیس های ارجاعی لیوان هات چاکلت را تا آخر خورده است!

7)     بیشترین اقدامات درمانی به ترتیب: تجویز زغال فعال، آپومورفین، سرم تراپی و ضداسهال ها بوده اند. نکته جالب اینکه یک چهارم از کیس های ارجاعی تنها با زغال فعال درمان شده اند

8)      41% از موارد ارجاعی مقدار شکلات خورده شده زیر دوز توکسیک (20 mg/kg ) بوده است

منابع:

1.     مجله نگین، ۳۱ شهریور ۱۳۵۶، شماره‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی۱۴۸ –مقاله‌ای به قلم هما ناطق

2.    Gfeller RW and Messonnier SP. Handbook of Small Animal Toxicology and Poisoning. 2nd ed. St. Louis, MO: Mosby; 2004

3.    4 Gwaltney-Brant SM. Toxicology V, Epidemiology of animal poisonings in theUnited States: Elsevier, 2012:80–7.

4.     the online resource Merck Veterinary Manual (Merck & Co. 2011)