سل و بروسلوز: بیماری‌های وراثتی سازمان دامپزشکی کشور - دکتر وحید عطارد

سل و بروسلوز: بیماری های وراثتی سازمان دامپزشکی کشور

دکتر وحید عطارد

بیماری های وراثتی سازمانی، بیماری هایی هستند که از یک رئیس سازمان به رئیس بعدی به ارث می رسند و در ماهیت آنها تغییر ایجاد نمی شوند و ماندگار جمعیت دامی باقی می مانند. سل و بورسلوز هم از این مقوله بیماری ها هستند. اگر چه در کشور ما تقریبا تمامی بیماری ها کم و بیش همین خاصیت را دارند و اگر بیماری تازه ای هم وارد شود، به همین روز مبتلا خواهد شد و مجبور است برای مدت زیادی در جمعیت دامی بچرخد. البته اینجانب به نوبه خود امیدوارم این بیماری ها، خود از این چرخش بیهوده خسته شوند و خودشان را از جمعیت دامی کشور خلاص کنند و صد البته سیاست های معاونت امور دام در این خصوص مهمتر است که برنامه هایشان روز به روز جمعیت دامی را از بین می برد و کمتر می کند و پر واضح است دامی که نباشد، بیماری هم نخواهد بود!

اما بگذریم؛ مقصود بیان روش کنترل و ریشه کنی بیماری سل و بروسلوز است، اگر چه شرح مفصلی نیست و تنها گوشه ای به موضوع خواهد بود و شرح مفصل آن از حوصله این نوشته خارج است. باز هم به زبانی ساده، بدانیم که ویروس ها و باکتری های مرتبط با یک خانواده دامی، نژاد، جنس، بومی و صنعتی نمی شناسد و همه را مبتلا می کند و هر کدام به نوبه خود می توانند منبعی برای آلودگی جمعیت های سالم باشند. از یاد نباید برد که حساسیت ها و ایمنیت های اکتسابی و یا طبیعی جایگاه دیگری دارند که در حال حاضر موضوع بحث نیست و همچنین:

«دستور العمل ها و بخشنامه ها  و نامه های تهدید آمیز برای مدیران و کارشناسان و دستورات خارج از قوانین و مقررات علمی و مخفی نگاه داشتن تعداد مبتلایان و تلفات، هیچ کدام چاره درد نیستند و باعث کنترل و ریشه کنی بیماری نمی شوند. تنها روش های علمی بدون دخالت افراد غیر، قادر به این مهم خواهند بود. هیچ ویروس و باکتری و انگلی و هیچ موجودی از دستورات کتبی مدیران تبعیت نمی کند. نمی توان به اجرام بیماریزا دستور داد وارد بدن میزبانانشان نشوند.»

در این قسمت از سل گاوی بحث به میان می آوریم. بطور خلاصه سل گاوی بیماری مزمن گاو است که توسط میکروب مایکوباکتریم بوویس (Mycobacterium Bovis ) ایجاد می شود. میکروب بیماری پس از ورود به بدن به غدد لنفاوی رفته در آنجا رشد و تکثیر پیدا می کند و به مرور همه بدن دام را فرا می گیرد که اگر چنین شود، به سل مرواریدی مشهور است (miliary tuberculosis). این بیماری به مرور موجب لاغری مفرط و نهایتاً مرگ می شود و از این راه خسارات بسیار شدیدی به دام و تولیدات دامی وارد می نماید؛ ضمن آنکه یکی از مهمترین بیماریهای مشترک انسان و دام نیز هست.

بهترین راه تشخیص بیماری که هم اکنون در دنیا به اجرا گذارده می شود، تزریق بین جلدی توبرکولین عصاره پروتئینی میکروب است (PPD = Purified Protein Derivatives) و با آنکه تست های دیگری نیز برای تشخیص وجود دارد که شاید دقیق تر هم باشند، اما به دلیل سهولت انجام و نتیجه منطقی آزمایش بین جلدی، بصورت وسیع و بعنوان تست غربالگری مورد استفاده قرار نگرفته اند. پس از تزریق افزایش قطر پوست مبین آلودگی است. اینکه میزان چقدر باشد و تفسیر نتایج مورد بحث ما نیست، که تنها چگونه باید کنترل شود، آنهم خلاصه و چرا کنترل به سمت ریشه کنی سوق داده نمی شود را در پیش گرفته ایم.

جمعیت دامی در کشور ما متغیر است به این معنی که می توان از گاوهای اصلاح شده گرفته تا دو رگه و بومی در هر کجا یافت. همه این گاوها هم به سل گاوی حساسند، یعنی گاو اصلاح شده در این ارتباط ارجحیتی بر گاو بومی ندارد و هیچکدام برتری نسبت به گاو دو رگ ندارند. از این جهت همگی مبتلا می شوند و همگی می توانند ذخایر غنی بیماری باشند. عامل بیماری هم که به راحتی در محیط باقی می ماند و می تواند توسط مواد غذایی و وسایل و حتی انسانها به راحتی در همه جا گسترده شود.

 برای رسیدن به نتیجه مطلوب باید گاوها یعنی تمام گاوها مورد آزمایش قرار گیرند و این مهم با توبرکولین گاوی انجام می گیرد. این آزمایش دارای حساسیت و ویژگی معنی شده ای است.

- حساسیت یک آزمایش عبارتست از قابلیت آزمایش برای تشخیص صحیح یک مورد مثبت می باشد.

- ویژگی یک آزمایش عبارتست از قابلیت آزمایش برای تشخیص صحیح یک مورد منفی می باشد.

تاکنون هیچ آزمایش طلایی برای اینکه قطعا آلوده بودن را نشان دهد ایجاد نشده است و تنها تجزیه و تحلیل های آماری داده های ناشی از آزمایشات هستند که می توان با وجودشان وضعیت بیماری را تفسیر کرد. شکی نیست که با داشتن یک آزمایش با حساسیت نزدیک به 100 درصد (99.9) بخوبی می توان موارد مثبت را شناخت اما اگر همین آزمایش دارای ویژگی کمتر از 100 باشد که همینطور هم هست، موجب خواهد شد که تعداد زیادی از مثبت های کاذب ایجاد گردد به این معنی که تعدادی دام سالم حذف خواهد شد.

در این ارتباط در وهله اول در مناطقی که بیماری دارای آلودگی زیادی است، ابتدا با استفاده از آزمایش تکی با توجه به حساسیت آزمایش اقدام به حذف آلوده ها می نمایند و مواردی که کشتار می شوند، دقیقاً مورد بررسی قرار می گیرند تا جایی که مشخص شود تعداد موارد مثبت کاهش پیدا کرده و موارد مثبت کاذب ممکن است ازدیاد پیدا کند و سپس اقدام به آزمایش مقایسه ای می نمایند، یعنی که از دو توبرکولین گاوی و مرغی همزمان در دو تزریق نزدیک به هم استفاده می کنند که در این هنگام غلبه بر موارد مثبت کاذب امکان پذیر خواهد شد. بدیهی است دریافت داده های مرتبط به نتایج و انجام محاسبات آماری، از اهم واجبات برای نیل به هدف که کنترل و ریشه کنی بیماری است، می باشد.

در انجام آزمایشات باید دقت داشت که در پاسخ به آزمایش توبرکولین سه گروه دام ممکن است طبقه بندی شود؛ دسته اول گوساله ها که ممکن است به دلیل ایجاد نشدن لنفوسیت تحریک شده کافی، به آزمایش عکس العمل خوبی نشان ندهند. گروه دوم دام های بالغ که بخوبی به آزمایش پاسخ می دهند و گروه سوم گروه دام های خیلی آلوده یا مرواریدی است که به دلیل از بین رفت لنفوسیت های تحریک شده، به آزمایش پاسخ نمی دهند و در گله باقی خواهند ماند.

در هر حال انجام آزمایش فقط در گاوداری های صنعتی راه به جایی نخواهد برد؛ باید منطقه را از بیماری عاری نمود که شامل تمامی گاوها می شود. نمی توان پای بیماری را از گاوداری های صنعتی برید، در جایی که محیط اطراف توسط سایر دام های آلوده مرتبا آلوده می شود و این تنها صرف هزینه، وقت و عدم دریافت نتیجه است و سال هاست همین روند ادامه دارد. لازم است نگاه از مورد گاو به واحدهای اپیدمیولوژی معطوف گردد و منطقه ای به عنوان منطقه پایه در نظر گرفته شود و اقدام به کنترل و ریشه کنی نمود و به مرور این منطقه را گسترش داد تا در چند سال بتوان کلیه کشور را در پوشش قرار داد.

اعمال روش های مراقبت بیماری از جمله نمونه برداری های مستمر و ایجاد پایگاه داده ها در سیستم اطلاعات جغرافیایی و تجزیه و تحلیل مرتب داده ها و تعیین وضعیت بیماری در هر منطقه تحت پوشش و ارائه گزارشات منظم و مرتب و اقدام به اصلاح روش در صورت نیاز، از اقداماتی است که می باید بصورت دائمی طی چند سال متوالی انجام داد تا بتوان به نتیجه نهایی نایل آمد. شکی نیست که در این راه مشکلات مالی و دیگر مشکلات می توانند سدهای غیر قابل عبوری به نظر آیند که در اینصورت با وضع قوانین و مقررات ویژه بیماری های خاص، امکان عبور از این موانع فراهم خواهد آمد؛ قوانینی که نیاز هر سازمانی برای اعمال مقررات کنترل بیماری ها می باشد.