حکیم مهر - تعدادی از تخم‌هایی که به دایناسورها اولیه زمین تعلق دارند پس از 30 سال قرار گرفتن در یک مجموعه ارزشمند و نفیس، در اختیار گروهی از محققان دیرینه‌شناس به سرپرستی دکتر رابرت ریس از دانشگاه تورنتو قرار گرفته‌اند تا با بررسی دقیق آنها حداقل به برخی پرسش‌های بی‌پاسخ مربوط به تکامل دایناسورهای اولیه زمین پاسخ داده شود. به عقیده وی، این تخم‌ها متعلق به قدیمی‌ترین جنین‌های گروه مهره‌داران هستند که تاکنون شناسایی شده‌اند. این تخم‌ها سال 1976 در آفریقای جنوبی کشف شدند و گفته می‌شود قدمتی در حدود 190 میلیون سال پیش یعنی اوایل ژوراسیک دارند. دکتر ریس اطلاعات کاملی درباره این تخم‌ها و نحوه مطالعه آنها مطرح می‌کند. او معتقد است بررسی این تخم‌ها می‌تواند دریچه‌های تازه‌ای به دنیای دایناسورهای اولیه باز کند.
مطالعاتی که روی تخم دایناسورها انجام داده‌اید بسیار هیجان‌انگیز هستند. درباره مشخصات کلی این تخم‌ها اطلاعاتی بدهید.
این تخم‌ها که البته فسیل آنها در اختیار ماست، از ابعاد مختلف علمی و تحقیقاتی و بخصوص دیرینه‌شناسی از اهمیت زیادی برخوردارند. این تخم‌ها حدود 6 تا 7 سانتی‌متر طول داشته و تقریبا می‌توان گفت شکل کلی گردی دارند. نکته حیرت‌آور این است که جنین‌های موجود در این تخم‌ها در گذر زمان بخوبی حفظ شده‌اند به طوری که می‌توان با انجام تحقیقات مختلف روی آنها به نتایجی دست یافت که کاملا قابل اطمینان و معتبر هستند. گذشته از آن، رسوبات مختلفی درون این تخم‌ها و در اطراف استخوان بچه دایناسورها مشاهده شده که اطلاعات زمین شناختی زیادی در اختیار دانشمندان قرار می‌دهد. بررسی این رسوبات به‌گونه‌ای است که گویی دانشمندان در حال بررسی صخره‌های متعلق به میلیون‌ها سال پیش هستند حال آن‌که این صخره‌ها در دل تخم دایناسورها قرار دارند.
همان‌طور که در خبرها آمده است، شما و تیم تحقیقاتی همراهتان این فسیل‌های بسیار حساس را زیر میکروسکوپ‌های بسیار قدرتمند مورد بررسی قرار داده‌اید و گفته‌اید که فکر نمی‌کنید هیچ‌کس در دنیا چنین کاری را انجام داده باشد. منظورتان از این تاکید دقیقا چیست؟
پیش از هر نکته‌ای باید توجه داشت که این استخوان‌ها بسیار حساس و شکننده هستند. آنها در عین حال بسیار باریک‌اند و این دقیقا همان چیزی است که هر فردی با شنیدن نام جنین ممکن است به یاد آن بیفتد. برای مطالعه این جنین‌ها در زیر میکروسکوپ پیش از هر کاری باید رسوبات صخره‌ای که درباره آنها صحبت شد از دل تخم‌ها و از مجاورت اسکلت جنین دایناسورها خارج شود. مشکل اساسی اینجاست که این رسوبات اسکلت جنین‌ها را در محاصره خود درآورده‌اند. برای دستیابی به چنین هدفی تنها استفاده از نیروهای حرفه‌ای و کارآزموده امکان‌پذیر بوده است. من برای این منظور از دانیل اسکات استفاده کردم. او یکی از همکاران من است که در استفاده از میکروسکوپ‌های بسیار قدرتمند تبحر خاصی دارد. باید تاکید کنم در سراسر دنیا افراد بسیار کمی همچون دانیل اسکات وجود دارند که از چنین توانایی‌ای برخوردار باشند و در عین حال بتوانند از فسیل‌های بسیار حساس و شکننده به بهترین شکل ممکن استفاده کنند. ما با استفاده از تبحر این محقق توانسته‌ایم، فسیل‌ها را از رسوبات اطراف آنها جدا کنیم بدون این‌که آسیبی به آنها برسد.
فکر می‌کنید این تخم‌ها چه ویژگی منحصربه‌فردی دارند؟
این تخم‌ها را از حیث ابعاد می‌توان با تخم غاز قابل مقایسه دانست با این حال پوسته آنها بسیار باریک و شکننده است، به طوری که اندازه‌گیری‌های ما نشان می‌دهد این پوسته کمتر از 1/0 میلی‌متر اندازه دارد. در گذشته دانشمندان موفق شده‌اند تخم‌های مختلفی از دایناسورهای گوناگون را شناسایی کنند. با این حال هیچ یک از آنها از پوسته‌ای تا به این حد شکننده و باریک برخوردار نبوده‌اند. از این رو می‌توان پوسته بسیار باریک آنها را یکی از ویژگی‌های بسیار خاص این تخم‌ها دانست. اکنون باید تصور کرد که چگونه این تخم‌ها توانسته‌اند در این مدت بسیار طولانی همچنان سالم بمانند.
چگونه می‌توانید با مطالعه این تخم‌ها به ساختار نسبتا کاملی از اسکلت دایناسورها و همچنین درک منطقی از آناتومی دایناسورهای بالغ دست پیدا کنید؟
این یک تکنیک متداول است که بر اساس آن با بررسی اسکلت نمونه‌های جنینی دایناسورها تلاش می‌شود بازسازی کلی از آنها انجام شود. البته تنها به این نمونه‌ها اکتفا نمی‌کنیم بلکه سراغ تلاش‌های قبلی سایر دانشمندان رفته و از نتایج به دست آمده آنها در تکمیل پروژه‌های خود استفاده می‌کنیم. شاید توجه به همین نکته کافی باشد که تنها در آفریقای جنوبی بیش از 30 مجموعه اسکلت از این نوع شناسایی شده است که هر یک دنیایی پر راز و رمز دارند و در عین حال می‌توانند به دانشمندان در دستیابی به تصویری روشن‌تر از زندگی دایناسورها در میلیون‌ها سال پیش کمک کنند.
آیا می‌توان گفت پروژه‌هایی همچون مطالعه اخیر شما پنجره‌ای تازه به سوی بررسی تاریخچه پیدایش دایناسورها و تکامل آنها به روی دانشمندان باز می‌کند؟
قطعا همین‌گونه است. ما هم اکنون در مرحله‌ای قرار داریم که بتدریج بر دانش خود درباره تکامل دایناسورهای اولیه می‌افزاییم. پروژه‌هایی از این دست در افزایش سرعت این فرآیند تأثیر بسزایی دارند. ما امیدواریم که سایر دانشمندان نیز در آینده ادامه دهنده این مسیر باشند.
تاکنون مطالعات زیادی از این دست در گوشه و کنار جهان انجام شده که در هر یک از آنها به بخشی از فرآیند رشد و تکامل دایناسورها پرداخته شده است. اگر بخواهید مقایسه‌ای میان آنها و پروژه اخیر خود داشته باشید به چه نکات خاصی اشاره می‌کنید؟
پروژه اخیر ما نخستین مطالعه درباره دایناسورهای اولیه زمین است. هدف اصلی ما در این پروژه از ابتدا نیز بررسی دایناسورهای اولیه بوده است. از این رو در نظر داریم در ماه‌ها و سال‌های آتی نیز به کارهای خود در این خصوص ادامه دهیم. براساس همین نگرش است که هم‌اکنون در چین حضور دارم. در این سفر تحقیقاتی برنامه‌هایی برای حفاری در برخی نقاط این کشور فسیل خیز داریم.
دکتر رابرت ریس در یک نگاه
این دانشمند در وب‌سایت شخصی خود می‌نویسد: نخستین بار و در سومین سال حضور در دانشگاه مک گیل به دنیای فسیل‌ها علاقه‌مند شدم و این زمانی بود که یک واحد درسی را همراه دکتر رابرت کارول درخصوص دیرینه‌شناسی مهره‌داران می‌گذراندم. تا پیش از آن علاقه‌ای به بررسی دایناسورها و بخصوص دایناسورهای اولیه زمین نداشتم، اما اکنون تمام عمر تحقیقاتی‌ام را روی این مقوله صرف می‌کنم. من نیز همچون اکثر محققان و دانشمندانی که در زمینه دیرینه‌شناسی مهره‌داران تحقیق و بررسی می‌کنند، علاقه زیادی به فسیل‌ها دارم. این علاقه تاکنون مرا به نقاط مختلفی از جهان، از کانادا گرفته تا آمریکا، روسیه، آفریقای جنوبی و چین کشانده است. دکتر ریس با یک تیم تحقیقاتی متشکل از محققان جوان رشته دیرینه‌شناسی مهره‌داران در دانشگاه تورنتوی کانادا به تحقیقات خود ادامه می‌دهد.
