«مشمشه» و راه‌های پیشگیری از انتقال آن

حکیم مهر - «مشمشه» یک بیماری قابل انتقال از حیوان به انسان است که با توجه به سابقه وجود آن در کشورهای همسایه و بخصوص گزارش موارد اخیر طغیان بیماری در بین تک سمی‌ها (الاغ، قاطر، اسب) در کشور عراق و احتمال ورود این حیوانات آلوده به داخل کشور به عنوان یک تهدید جدی برای جمعیت تک سمی‌ها و جمعیت انسانی در کشور مطرح است.

عامل بیماری‌زای مشمشه، یک بیماری عفونی بسیار مسری در بین تک سمی‌ها (اسب، قاطر، الاغ) می‌باشد. عفونت به وسیله باسیل هوازی، اکسیداز مثبت گرم منفی به نام بورخولدریامالئی (Burkholderia-mallei) منتقل می‌گردد که بدون فلاژل و بدون حرکت می‌باشد و نسبت به شرایط محیطی حساس است.

تاریخچه:

بقراط برای اولین بار مشمشه را توضیح داده است و برای سال‌ها به عنوان یک بیماری شغلی در افرادی که با اسب در تماس هستند همچنین دامپزشکان و کارکنان آزمایشگاه‌ها مطرح می‌باشد. عامل مشمشه همراه با سیاه زخم به عنوان سلاح بیولوژیک مدرن از سال 1915 میلادی مورد استفاده قرار گرفته است.

انتشار بیماری:

مشمشه در بسیاری از کشورها پس از انجام اقدامات قرنطینه‌ای و سایر اقدامات کنترلی حذف شده است. از دهه 1940 میلادی تاکنون انتقال مشمشه به انسان در امریکا دیده نشده است. ولی در بین حیوانات اهلی در آفریقا، آسیا، خاورمیانه و مرکز و جنوب آمریکا شایع است. بیماری در گربه‌ها و سگ‌سانانی که از گوشت اسب‌های آلوده تغذیه کرده‌اند اتفاق افتاده است، بعلاوه ترشحات پوستی اسب‌های بیمار بسیار مسری است. مشمشه یکی از بیماری‌های رایج در بین اسب‌ها و سایر تک سمی‌های عراق می‌باشد.

راه‌های انتقال:

بیماری در انسان به دنبال تماس مستقیم با حیوانات آلوده یا تماس با بافت‌های آنها منتقل می‌شود. عامل بیماری از طریق آئروسل همچنین ضایعات پوستی یا مخاط ملتحمه، دهان یا بینی وارد بدن می‌شود. انتقال انسان به انسان نادر است. موارد تک گیر در دامپزشکان، اسب سواران و کارکنان آزمایشگاه اتفاق می‌افتد. دو مورد انتقال جنسی و مواردی در خانواده‌ای که از بیمار مراقبت کرده‌اند گزارش شده است.

تظاهرات بالینی در حیوانات:

به دنبال ورود باکتری در مخاط بینی اسب، تب و زخم‌های نکروتیک و ندول و بدنبال آن ترشحات غلیظ زرد رنگ ایجاد می‌شود. غدد لنفاوی گردن و مدیاستن بزرگ شده و پنومونی با آبسه ندولار و گسترش به اعضاء داخلی موجب بیماری منتشر می‌گردد.

مشمشه جلدی (بیماری فارسی) شامل آبسه جلدی به همراه تشکیل ندول‌های 5/0 تا 5/2 سانتیمتری در مجاری لنفاوی است، با پیشرفت بیماری ندول‌ها زخمی شده و عفونت به شکل چرک زرد غلیظ خارج می‌شود.

تظاهرات بالینی در انسان:

دوره کمون: در اغلب موارد علائم بیماری یک تا 14 روز پس از تماس ظاهر می‌شود، ولی در ابتلا تنفسی ممکن است به کمتر از یک تا دو روز برسد. عامل بیماری احتمال دارد پس از تماس به صورت نهفته برای چندسال باقی بماند و مجدداً فعال و علائم بالینی ظاهر گردد. ثابت شده افراد دیابتیک حساسیت بیشتر به ابتلا و پیشرفت بیماری دارند.

علائم ابتلا به مشمشه با توجه به نحوه آلودگی و راه ورود عامل بیماریزا و محل ابتلاء به اشکال حاد و مزمن در اعضاء مختلف بروز می‌کند. علائم اولیه ممکن است شامل تب، ضعف، درد عضلانی و سردرد و درد قفسه سینه، اشک ریزش شدید چشم‌ها و حساسیت به نور و اسهال باشد.

عفونت‌های موضعی: اگر در روی پوست بریدگی یا خراش وجود داشته باشد، باکتری از طریق آن وارد بدن شده و یک عفونت موضعی با ایجاد زخم در طی یک تا 5 روز ظاهر می‌شود. ممکن است غدد لنفاوی ناحیه‌ای بزرگ شود و یا بر سایر نواحی بدن منتشر گردد. زخم‌های چرکی در مخاط بینی، تراشه، حلق نیز ممکن است مشاهده شود.

ضایعه اغلب به همراه تب، لرز و ضعف می‌باشد. در صورت عدم درمان ندول‌هایی در مجاری لنفاتیک و آبسه‌های چرکی در غدد لنفاوی پس از چند هفته بروز کرده و بیماری گسترش می‌یابد که منجر به آبسه‌های کبد و طحال، پنومونی، آبسه‌های ریوی و آبسه‌های متعدد جلدی و عضلانی می‌گردد. عفونت سیستم اعصاب مرکزی نیز ممکن است اتفاق افتد.

عفونت‌های ریوی: در عفونت‌های ریوی بیماری شدید تب‌دار به همراه پنومونی، برونکوپنومونی، آبسه ریوی، تجمع مایع در پلور و افیوژن پلور، زخم نکروز دهنده در برونش و تراشه، لنفادنوپاتی گردن و مدیاستن ایجاد می‌شود، در صورت عدم درمان معمولاً در طی 10 روز مرگ اتفاق می‌افتد.

عفونت‌های منتشر خون: تظاهرات مانند عفونت‌های منتشر خونی می‌باشد اغلب همراه عفونت‌های موضعی است عفونت‌های منتشر خونی مشمشه، در صورت عدم درمان در طی 7 تا 10 روز معمولاً کشنده است.

عفونت‌های مزمن: اشکال مزمن مشمشه به شکل آبسه‌های متعدد در بازوها و عضلات پاها یا در طحال و کب یا پنومونی مزمن می‌باشد. گاهی در اتوپسی عفونت‌های بدون علامت کشف می‌گردد.

تشخیص آزمایشگاهی: تشخیص قطعی براساس جداکردن بورخولدریامالئی از خون، خلط، ادرار یا ضایعات پوستی می‌باشد، همچنین بوسیله بررسی آنتی‌بادی فلئورسنت مستقیم (DFA) فیکساسیون کمپلمان، آزمایشات آگلوتیناسیون، ELISA یا بوسیله PCR صورت می‌گیرد. تست پوستی مالئین که به طور گسترده برای برنامه کنترل بیماری در حیوانات به کار می‌رود برای انسان کاربرد چندانی ندارد. برای بررسی نمونه‌های بالینی یا آلوده کردن جوندگان در آزمایشگاه تجهیزات و وسایل آزمایشگاه با Biosefety level 3 مورد نیاز است.

پیشگیری:

موارد مشکوک جهت پیشگیری از انتقال انسان به انسان بایستی در بخش ایزوله بستری و احتیاطات استاندارد برای ممانعت از پاشیده شدن یا تماس‌های مستقیم با ضایعات چرکی، خون و ترشحات و سایر وسایل آلوده انجام گیرد. وسایل آلوده به ترشحات و تجهیزات پانسمان بایستی اتوکلاو یا سوزانده شده یا با استفاده از مواد ضدعفونی کننده ضدعفونی شوند. واکسن برای مشمشه وجود ندارد. در کشورهایی که مشمشه در حیوانات آندمیک است برای پیشگیری از بیماری در انسان، شناسایی و حذف جمعیت حیوانات آلوده مهم است. در مراکز بهداشتی درمانی، بیمارستان‌ها، آزمایشگاه ها و ... می‌توان از انتقال بیماری بوسیله اجرای احتیاطات معمول به هنگام برخورد با خون و مایعات بدن پیشگیری کرد. در عفونت‌های آزمایشگاهی ایجاد شده داکسی‌سیکلین جهت پیشگیری موثر بوده است ولی استفاده از آن در موارد تماس ثابت نشده است.

درمان:

چون بیماری مشمشه در انسان نادر است اطلاعات محدودی در مورد درمان آنتی‌بیوتیکی وجود دارد. نشان داده شده که سولفادیازین در حیوانات آزمایشگاهی و انسان مؤثر بوده است، همچنین بورخولدریامالئی معمولاً به تتراسایکلین، سیپروفلوکساسین، استرپتومایسین، نووابیوسین، جنتامایسین، سفتازیدیم و سولفامیدها و یا ترکیبی از ایمی پنم و داکسی سایکلین حساس می‌باشد. مقاومت به کلرامفنیکل نیز گزارش شده است. عود حتی پس از درمان آنتی میکروبیال ممکن است اتفاق افتد.

خبر مرتبط :