حکیم مهر- محسن طاهرمیرزایی: به گفته مدیرکل دفتر بهداشت و مدیریت بیماری‌های طیور سازمان دامپزشکی کشور، تغییرات احتمالی در برنامه واکسیناسیون آنفلوانزای فوق حاد پرندگان، در راستای توصیه سازمان‌های بین‌المللی مبنی بر سیاست خروج از واکسیناسیون است، چراکه در هر صورت ضرورت دارد که بعد از دستیابی به اهدافی که با واکسیناسیون به دنبال آن بودیم، به صورت حساب شده و برنامه‌ریزی شده، اقدام به خروج از واکسیناسیون کنیم.
«دکتر سعید کرمی» در گفت‌وگو با حکیم مهر ضمن اشاره به سیاست منطقه‌بندی توضیح می‌دهد: «کشور را به سه منطقه کم‌خطر، متوسط و پرخطر تقسیم می‌کنیم و در ادامه حسب سطح خطر هر منطقه، برنامه واکسیناسیون متفاوت خواهد شد. ضمن اینکه ما به دنبال مهار اپیدمی‌ها هستیم، نه اینکه برای گله‌ها در مقابل بیماری به صورت انفرادی محافظت ایجاد شود. چون عملکرد واکسن این نیست.»
حکیم مهر: آقای دکتر، در حال حاضر آخرین وضعیت بیماری‌های طیور در کشور را چطور ارزیابی می‌کنید؟
به طور کلی ما با دو دسته بیماری تحت عنوان بیماری‌های مدیریتی و ویروسی مواجهیم. مسئولیت بیماری‌های مدیریتی با مدیر فارم است و ما به عنوان دستگاه دولتی نقش زیادی در آن نداریم و مداخله هم نمی‌کنیم. بیماری‌های ویروسی شامل پنج بیماری آنفلوانزای کم‌حدت، نیوکاسل، برونشیت، گامبورو و آنگارا هستند که رصد و بررسی کانون‌های این بیماری‌ها، اقدامات فوری لازم، توزیع واکسن و نمونه‌برداری‌های آنها بر عهده ماست. ما در ارتباط با این پنج بیماری در شش ماه اول سال ۱۴۰۳ نسبت به شش ماهه اول سال ۱۴۰۲، از حیث تعداد کانون، کاهش قابل توجهی داشتیم.
حکیم مهر: آیا آماری در این خصوص دارید؟
در مجموع تعداد کانون‌ها ۱۶ درصد کاهش پیدا کرده است. همچنین شروع بین گله‌ای بیماری‌های ویروسی واگیر از ۱۱ و هشت دهم درصد در شش ماهه اول سال ۱۴۰۲ به هشت و نه دهم درصد در سال جاری کاهش پیدا کرد. این در حالی است که میزان جوجه‌ریزی نسبت به شش ماه سال گذشته نزدیک به ۱۸ درصد افزایش داشته است. یعنی با وجود افزایش میزان جوجه‌ریزی و فعالیت واحدها، کاهش کانون‌ها را داشتیم. البته در مورد بعضی بیماری‌ها اندکی افزایش تجربه کردیم، اما در مجموع شرایط این پنج بیماری، با کاهش تعداد کانون‌ها مواجه بودیم.
حکیم مهر: در مورد تلفات چطور؟
از نظر میزان تلفات در مجموع نسبت به سال گذشته ۲۳ درصد کاهش داشتیم.
حکیم مهر: به طور خاص وضعیت در مورد بیماری آنفلوانزای فوق حاد پرندگان چگونه است؟
در خصوص بیماری آنفلوانزای فوق حاد، پایش سراسری ما در شهریور ماه انجام شد که طی آن از بیش از ۳۲۰۰ روستا نمونه‌برداری و ۲۷۹ هزار نمونه سرمی برداشت کردیم. خوشبختانه گزارش با نتیجه مثبت و کانونی نداشتیم و شرایط تحت نظارت هست. از حیث واکسیناسیون نیز جمعیت طیور هدف ما که شامل تخم‌گذار و مولدهاست، تحت پوشش تقریبا ۱۰۰ درصدی واکسیناسیون است. در شش ماهه امسال نسبت به سال گذشته قریب به ۷۵ میلیون دوز واکسن، مصرف شده که درواقع از نظر میزان دوز مصرفی افزایش پوشش داشتیم.
حکیم مهر: قبلا اشاره کرده بودید که قرار است تغییراتی در مورد واکسیناسیون آنفلوانزا ایجاد شود. چه تغییراتی؟
تغییرات در راستای توصیه سازمان‌های بین‌المللی مبنی‌بر سیاست خروج از واکسیناسیون است. در هر صورت ضرورت دارد که بعد از دستیابی به اهدافی که با واکسیناسیون به دنبال آن بودیم، به صورت حساب شده و برنامه‌ریزی شده، اقدام به خروج از واکسیناسیون کنیم. این سیاست مستلزم برخی فعالیت‌های مقدماتی است که در حال انجام است.
حکیم مهر: چه فعالیت‌هایی؟
این فعالیت‌ها در ارتباط با منطقه‌بندی است، به این شکل که ابتدا می‌بایست منطقه‌بندی را انجام دهیم و کشور را به سه منطقه کم‌خطر، متوسط و پرخطر تقسیم کنیم. در ادامه حسب سطح خطر هر منطقه، برنامه واکسیناسیون متفاوت خواهد شد. تا جایی که ممکن است برای مناطق کم‌خطر، در مدتی مشخص برنامه اختیاری بگذاریم و بعد از رویت نتیجه پایش، الزام را حذف و به نوعی ممنوعیت واکسیناسیون اعمال کنیم. به همین شکل در مراحل بعدی به سراغ مناطق متوسط و پرخطر برویم. درنهایت مناطق پرخطر مستلزم نتایج پایش‌هایی است که انجام خواهیم داد و اگر مشاهده کنیم که نتایج پایش در حدی است که ردپایی از ویروس وجود ندارد، می‌توانیم در یک تاریخ اعلام عدم مصرف واکسن کنیم و فقط در شرایطی که با کانون مواجه شدیم، به صورت حلقه‌ای و شعاع عملیاتی و محدود از نظر حجم عملیات و زمان در منطقه از واکسن استفاده کنیم.
حکیم مهر: آیا این تغییر برنامه و تغییر رویه نوعی ریسک نیست؟ به هر حال در چند سال اخیر شاهد عدم شیوع آنفلوانزا بودیم که این مسئله نشان می‌دهد سیاست قبلی جواب داده است. چرا در این شرایط باید به دنبال تغییر سیاست باشیم؟
خب، آن طرف داستان هم ریسک پایینی ندارد؛ وقتی یک واکسن به صورت مستمر مورد استفاده قرار می‌گیرد، به ویژه در مورد ویروس‌هایی که از نظر ساختار ژنومی خیلی متغیرند، ویروس‌ها در طول زمان در اثر فشار ایمنی که در جمعیت حساس ایجاد می‌شود، دچار تغییرات آنتی‌ژنیک و شیفت دریفت می‌شوند و با ساب‌تایپ‌هایی مواجه می‌شویم که دیگر واکسن نمی‌تواند پوشش لازم را ایجاد کند. لذا دوباره می‌بایست سید واکسن را تغییر داد و این کار را نمیتوان به صورت دائم انجام داد. ضمن اینکه ما به دنبال مهار اپیدمی‌ها هستیم نه اینکه برای گله‌ها در مقابل بیماری به صورت انفرادی محافظت ایجاد شود. چون عملکرد واکسن این نیست. حتی مجامع بین‌المللی و خود سازنده‌های واکسن هم ادعا ندارند که یک واکسن آنفلوانزا می‌تواند پوشش کامل صد درصدی بدهد.
بلکه ویروس می‌تواند وارد گله واکسینه شده و برای خود عوارض ایجاد کند اما هدف ما این بوده که میزان پراکنش ویروس در منطقه را به حداقل برسانیم تا از انتشار، توسعه و بزرگ شدن اپیدمی جلوگیری کنیم که خوشبختانه با این واکسیناسیون به این اهداف رسیدیم. چنانچه با کانون جدید مواجه شویم، شکل واکسیناسیون تغییر خواهد کرد، نه اینکه به صورت کامل واکسن نزنیم، بلکه استراتژی را از تارگت وکسینیشن به ری وکسینیشن تغییر خواهیم داد.
در واقع در سیاست خروج از واکسیناسیون به جای اینکه به تمام گله‌های حساس در تمام کشور واکسن بزنیم، به نقاطی که در آن احتمال خطر هست یا کانون گزارش می‌شود، در یک شعاع عملیاتی مثلا تا ۱۰ کیلومتر واکسن می‌زنیم تا از انتشار بیماری جلوگیری کنیم. به هر صورت هیچ مرجعی در هیچ جا نگفته که برای واکسن محدودیتی ندارید و می‌توانید واکسیناسیون را به همین شکل ادامه دهید، چون واکسیناسیون‌ها به ویژه در مورد واکسن‌های کشته، ویروس‌های به اصطلاح ژنوم متغیر دارند. آنفلوانزا یک ژنوم سگمنته دارد و دچار تغییرات پی در پی آنتی‌ژنیک می‌شود. خود واکسن هم می‌تواند عاملی در جهت تشدید این وضعیت شود. ضمن اینکه سیستم کنترلی نیز دچار اختلال می‌شود، یعنی وقتی گله واکسینه می‌شود، تشخیص گله واکسینه عفونی از گله واکسینه غیرعفونی کار سختی است و نیاز به برنامه‌های ویژه خاص خود دارد. از طرفی در هر صورت در درازمدت عفونت‌های خاموش به وجود می‌آیند و اینها عواملی هستند که درنهایت ما را به این مسئله سوق می‌دهند که بالاخره باید یک روزی از سیاست واکسیناسیون جمعی خارج شویم.
حکیم مهر: لطفا وضعیت بیماری آنگارا در طیور را با جزئیات بیشتری تشریح نمایید.
آنگارا یک بیماری آدنوویروسی است که سابقه قبلی نداشته و کشور ما در گذشته به این شکل درگیر نبوده است. ما اقدام به واکسیناسیون طیور مولد، مادرها و جوجه‌های حاصل از گله‌های مادر کردیم تا ایمن باشند، چون طیور در سنین پایین خیلی حساس هستند و دچار تلفات می‌شوند. لذا با اعمال این سیاست، هزار و اندی کانونی که در سال ۱۴۰۰ داشتیم، در سال ۱۴۰۲ به ۸۳ کانون رسید که حکایت از کاهش قابل توجهی در میزان کانون‌ها و تلفات دارد. فعلا نیز همین سیاست را ادامه می‌دهیم اما برنامه این است که در حال پیگیری یک روش آزمایشگاهی برای ارزیابی سیستم ایمنی گله‌های مولد هستیم تا به کمک این روش، اگر گله‌ای از نظر ایمنی در سطح مناسبی نیست، واکسن یادآور بزند. در حال حاضر ما الان در ابزار تشخیصی مشکل داریم، نه تنها ما بلکه کل دنیا روی این قضیه خیلی کار نکردند که مثلا آزمونی را براساس سروتیپ طراحی و ست‌آپ کنند که ما بتوانیم با توجه به آن آزمون و با توسل به آن، سطح ایمنی را ارزیابی کنیم. این موضوعی است که به دنبال آن هستیم و در عین حال طوری است که قابلیت کنترل دارد. بعضی از استان‌ها که درگیری‌های قبلی نداشتند و در آنجا کانون هست، سیاست ما در آنجا حذف و معدوم‌‌سازی است. یعنی اگر کانونی گزارش شود، اقدام به حذف می‌شود تا از انتشار بیماری جلوگیری به عمل آید و منطقه ایمن بماند.
حکیم مهر: برنامه‌های شما برای آینده چیست؟
برنامه مهم ما همان منطقه‌بندی سطح خطر است. بعد از منطقه‌بندی سطح خطر، می‌توان توسعه بخش را طراحی و سیاست‌های پایش را تنظیم کرد. حتی می‌توان برنامه‌های واکسیناسیون را بر اساس منطقه و سطح خطر تغییر داد. در واقع مراقبت در آنجا به شکل دیگری خواهد بود و این مهم‌ترین برنامه‌ای است که درحال اجرای آن هستیم.
برنامه دیگری که به دنبال آن هستیم و مقدمات آن را فراهم می‌کنیم، برنامه تعیین میزان آلودگی به سالمونلا در جمعیت طیور است. نتایج که به دست بیاید، برنامه‌های کنترلی را بسته به سیاست، تنظیم خواهیم کرد.
برنامه دیگر ما در بحث نیوکاسل طیور بومی است. واکسن خوراکی موجود، چندین نوبت استفاده شده و تصور من این است که نوبت دهم آن نیز انجام شده است. ارزیابی عملکرد واکسن نیوکاسل خوراکی نیز جزو برنامه‌هاست که ما بر حسب اقدامی که شده، اگر ارزیابی مثبت باشد، به این برنامه ادامه خواهیم داد، در غیر این صورت تغییراتی در برنامه خواهیم داد.
اقدامات دیگر در خصوص مایکوپلاسماهاست که دستورالعمل و نوع تشخیص و آزمایش‌ها را مقداری تغییر دادیم. همین‌طور بحث بیماری‌های کمپلکس تنفسی شامل آنفلوانزای تحت حاد، برونشیت و نیوکاسل را در قالب طرح پژوهشی با موسسه رازی انجام می‌دهیم. نتایج طرح تکمیلی که به دست ما برسد، در خصوص واکسیناسیون این سه بیماری نیز شاید برنامه‌های ما در سال ۱۴۰۴ تغییر پیدا کند و شکل جدیدتری به خود بگیرد.
حکیم مهر: ممنون از فرصتی که در اختیار ما قرار دادید.
برنامه منطقه بندی واکسیناسیون در شرایط حمل غیرمجاز مساوی با شکست است منطقه بندی واکسیناسیون در شرایط جوجه ریزی های ناهمزمان در یک منطقه وحمل فاقد ضوابط بهداشتی، وجود طیور روستایی امکان‌پذیر نمی باشد 
مشابه این برنامه چند سال قبل در استان بیرجند با تلفات سنگین شکست خورد. الان شرایط چه تفاوتی کرده و با ساب‌تایپ‌هایی مواجه می‌شویم که دیگر واکسن نمی‌تواند پوشش لازم را ایجاد کند. لذا دوباره می‌بایست سید واکسن را تغییر داد و این کار را نمیتوان به صورت دائم انجام داد. چون واکسیناسیون‌ها به ویژه در مورد واکسن‌های کشته، ویروس‌های به اصطلاح ژنوم متغیر دارند. ضمن اینکه ما به دنبال مهار اپیدمی‌ها هستیم نه اینکه برای گله‌ها در مقابل بیماری به صورت انفرادی محافظت ایجاد شود. با وجود فردی علمی و مدیر شایسته ای مانند دکتر کرمی امیدواریم طرح با موفقیت اجرائی شود ولی دو مشکل اساسی وجود دارد اول وضیعت حمل و نقل غیرمجاز و عدم وجود قرنطینه مناسب در کشور و دوم متاسفانه تغیرات سریع در سطح مدیریتی منظور اینکه این طرح با مدیریت یک فرد و گروهش بطور مستمر در طی دوره زمانی اجرا شود و فرد مسئول تاپان طرح در مسئولیت اجرایی طرح باقی بماند طرح کاملا شکست خورده است قبلا این تو چند استان انجام شده و جواب نداده به نظر exit vaccination در مورد انفلوانزا فوق حاد با وجود پرندگان مهاجر و وسعت و گستردگی بالای مهاجرت آن ها به لحاظ مناطق جغرافیایی و تعداد بالای این پرندگان مهاجر کار بسیار سختی است که نیاز به برقراری امنیت زیستی بسیار بالا دارد، از جمله قوانین سخت در عدم چرای آزاد پرندگان بومی، یا عدم پرواز دادن پرندگان تفریحی در فصول خاص، واکسيناسيون پرندگان در بازارچه های محلی، ایجاد مناطق کشتار در این بازارچه ها، تعطیلی روزهای خاصی در این بازارچه ها جهت ضدعفونی کردن این بازارچه ها، و برقراری و اجرای قوانین خاص در آنها و در کل افزایش آگاهی و مشارکت عمومی حتی در سطح روستاها، و ... که امیدوارم با موفقیت همراه باشد. 
ضمن عرض پوزش، اصلاح شد.