گفت‌وگوی حکیم مهر با «دکتر جمشید رزم‌یار» دانشیار دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران:
وی افزود: دانشکده‌های دامپزشکی باید دروس و تحقیقات خود را بر اساس نیازهای واقعی صنعت به‌روز کنند و در این مسیر حرکت کنند تا یک ارتباط پویا، طبیعی و پایدار بین دانشگاه و صنعت شکل بگیرد ...
حکیم مهر- محسن طاهرمیرزایی: در شرایطی که صنعت طیور ایران طی دهه‌های اخیر با رشد کمّی چشمگیری در تولید مواجه بوده اما به اعتقاد کارشناسان، پیوند آن با بدنه آموزش عالی و پژوهش دامپزشکی همچنان سست و ناکافی است،
«دکتر جمشید رزم‌یار» عضو هیات علمی دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران، معتقد است که ریشه اصلی این فاصله در تغییر نقش دامپزشکان از بخش دولتی به خصوصی و کاهش مراجعات صنعت به دانشگاه‌هاست.
او در گفت‌وگو با حکیم مهر، ضمن تشریح سیر تاریخی شکل‌گیری این چالش، تأکید می‌کند که آموزش تخصصی بیماری‌های طیور در ایران بیش از حد تئوریک شده و دانشجویان پس از فارغ‌التحصیلی، تجربه کافی از محیط واقعی صنعت ندارند. رزم‌یار از برنامه‌های جدید دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران برای امضای تفاهم‌نامه با بیمارستان‌ها و کلینیک‌های طیور خبر می‌دهد تا دانشجویان بتوانند در کنار آموزش دانشگاهی، از ظرفیت بخش خصوصی نیز بهره‌مند شوند.
به گفته وی، هرچند در قوانین توسعه‌ای کشور، صنعت تشویق به همکاری با دانشگاه‌ها شده، اما نبود ضمانت اجرایی و ضعف نظارت باعث شده این ارتباط همچنان داوطلبانه باقی بماند. رزم‌یار راه‌حل را در تغییر رویکرد دانشگاه‌ها می‌داند: «اگر تحقیقات و آموزش‌های ما بر پایه نیازهای واقعی صنعت طراحی شود، این همکاری به‌طور طبیعی شکل می‌گیرد، نه از مسیر اجبار حکومتی.»
حکیم مهر: آقای دکتر، حوزه پرندگان و طیور کشور به لحاظ علمی در حال حاضر با چه چالش‌هایی مواجه است؟ همچنین با توجه به تجربه شما در آموزش تخصصی، مهم‌ترین نیاز دانشجویان این حوزه چیست؟ آیا پس از فارغ‌التحصیلی به اندازه کافی توانمند هستند که به‌صورت مستقل در عرصه درمان و صنعت فعالیت کنند؟
سؤال بسیار خوبی است و به‌نوعی چالش‌برانگیز هم هست، چون در طی حدود سی سال گذشته، یعنی از سال ۱۳۷۶ که نظام دامپزشکی شکل گرفت، مدل نقش دامپزشک در کشور تغییر کرده است. تا پیش از دهه هفتاد، بیشتر خدمات دامپزشکی از طریق بخش دولتی ارائه می‌شد؛ چه در صنعت طیور که از حدود سال ۱۳۴۰ به‌صورت صنعتی شکل گرفته بود، و چه در سایر حوزه‌های مرتبط با دام.
اما به مرور زمان، به‌ویژه با افزایش چشمگیر تعداد فارغ‌التحصیلان دامپزشکی به‌دلیل توسعه دانشگاه‌ها، به‌خصوص دانشگاه آزاد، بدون آنکه به نیاز واقعی کشور و جمعیت دامی توجه شود، شرایط تغییر کرد. در واقع، در حالی که طی چهار تا پنج دهه گذشته جمعیت دامی کشور نه‌تنها افزایش نیافته بلکه کاهش هم پیدا کرده است، رشد تعداد دامپزشکان سبب شد بخش خصوصی توسعه یابد و جایگزین بخش دولتی شود.
نتیجه این تحول آن بود که دانشگاه‌ها و حتی سازمان دامپزشکی نقش درمانی خود را کنار گذاشتند. پیش از این، داروخانه‌ها، آزمایشگاه‌ها و کلینیک‌ها در شبکه‌های دامپزشکی کشور فعال بودند و خدمات را به‌صورت رایگان یا با هزینه‌های بسیار پایین به مردم ارائه می‌دادند. اما اکنون تقریباً تمام واحدهای صنعتی تولید دام، مکمل، دارو و حتی کشتارگاه‌ها از خدمات بخش خصوصی استفاده می‌کنند. این تحول در ذات خود مثبت است، اما در عین حال باعث کاهش چشمگیر مراجعات تولیدکنندگان و مرغداران به دانشگاه‌ها شده است.
در حال حاضر یکی از چالش‌های اصلی آموزش عالی در زمینه دامپزشکی، به‌ویژه در تخصص بیماری‌های طیور، همین کاهش ارتباط مستقیم دانشجویان با صنعت طیور کشور است. دانشجویانی که وارد این رشته می‌شوند، اغلب صرفاً در حوزه‌های تئوریک مانند شناسایی بیماری‌ها و عوامل پاتوژن دانش خوبی کسب می‌کنند و توانمندی‌های آزمایشگاهی‌شان تقویت می‌شود. در زمینه پرندگان زینتی چون هنوز تشخیص‌ها عمدتاً در دانشگاه‌ها صورت می‌گیرد، آموزش بسیار مطلوبی دارند، اما در زمینه ارتباط با صنعت طیور و تولید، تجربه عملی کافی به دست نمی‌آورند.
متأسفانه در بسیاری از دانشگاه‌های ما، از جمله دانشگاه تهران و حتی دانشگاه فردوسی که قبلاً در آنجا تدریس می‌کردم، امکانات کافی برای آموزش عملی در محیط‌های واقعی وجود ندارد. در مقابل، برخی دانشکده‌ها مانند دانشکده علوم پزشکی شیراز دارای فارم‌های پرورشی هستند و دانشجویان آنجا امکان کسب تجربه عملی را در محیط دانشگاه دارند.
حکیم مهر: چه راهکاری برای رفع این فاصله میان دانشگاه و صنعت طیور پیشنهاد می‌دهید؟
برای رفع این مشکل، طی دهه گذشته سعی کرده‌ایم با برقراری ارتباط میان دانشگاه و صنعت این خلأ را تا حدی جبران کنیم. به‌ویژه از سال دوم به بعد، تلاش کرده‌ایم پایان‌نامه‌های دانشجویان را متناسب با نیازهای صنعت تعریف کنیم؛ چه در حوزه کشتارگاه‌ها و چه در سایر بخش‌های مرتبط با تولید. این کار سبب می‌شود دانشجویان از همان دوران تحصیل با محیط واقعی کار آشنا شوند و بتوانند در آینده ارتباط مؤثرتری با صنعت برقرار کنند.
در حال حاضر برنامه‌ای در دست داریم تا بتوانیم با کلینیک‌ها و بیمارستان‌های مطرح در زمینه طیور تفاهم‌نامه‌هایی امضا کنیم. موافقت‌های اولیه این طرح توسط آقای دکتر قمصری، ریاست محترم دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران، انجام شده است. هدف این است که دانشجویان بتوانند تحت نظر اساتید دانشکده، از امکانات بخش خصوصی نیز برای آموزش‌های عملی خود استفاده کنند. این اقدام می‌تواند تا حد زیادی نقیصه فعلی در زمینه تجربه عملی دانشجویان را برطرف کند.
حکیم مهر: آیا صنعت طیور در این زمینه همکاری لازم را دارد یا نیاز به یک بازوی اجرایی قوی‌تر وجود دارد که این تعامل را الزام‌آور کند؟
از سال‌های بسیار دور برنامه‌ای برای کارآموزی دانشجویان دامپزشکی وجود داشته است. معمولاً بین سال چهارم و پنجم و نیز بین سال پنجم و ششم، دوره‌های چهل‌وپنج روزه‌ای با همکاری سازمان دامپزشکی کشور برگزار می‌شد. در این دوره‌ها، دانشجویان در بخش‌هایی مانند واکسیناسیون، مبارزه با سل و بروسلوز، داروخانه‌ها و کشتارگاه‌ها حضور پیدا می‌کردند و با فضای واقعی کار آشنا می‌شدند.
از سوی دیگر، در برنامه‌های توسعه پنج‌ساله کشور، دولت همواره صنعت را تشویق کرده است که بخشی از درآمد خود را صرف پژوهش کند و در ازای آن از معافیت‌های مالیاتی بهره‌مند شود. اما متأسفانه نظارت و ضمانت اجرایی قوی برای الزام این همکاری وجود ندارد. در حال حاضر این همکاری بیشتر در حد یک خواسته داوطلبانه است، نه یک اجبار.
به نظر من، دانشگاه‌ها باید نقش خود را در رفع مشکلات صنعت به‌درستی ایفا کنند و توانمندی علمی و پژوهشی خود را نشان دهند. اگر تحقیقات و پایان‌نامه‌های دانشگاهی مستقیماً به نیازهای صنعت پاسخ دهند، ارتباط میان صنعت و دانشگاه به‌صورت طبیعی و پایدار شکل می‌گیرد؛ همان‌طور که در بسیاری از کشورهای دیگر این اتفاق افتاده است.
اما اگر دانشگاه‌ها ایزوله عمل کنند و تحقیقات‌شان صرفاً در کتابخانه‌ها بماند و به نتایج عملی در صنعت منجر نشود ـ که متأسفانه بخش زیادی از پژوهش‌ها در ایران چنین وضعی دارد ـ نمی‌توان با فشار یا اجبار دولتی این فاصله را از بین برد. من معتقدم دانشکده‌های دامپزشکی باید دروس و تحقیقات خود را بر اساس نیازهای واقعی صنعت به‌روز کنند و در این مسیر حرکت کنند تا یک ارتباط پویا، طبیعی و پایدار بین دانشگاه و صنعت شکل بگیرد؛ ارتباطی که از دل نیاز متقابل بیرون می‌آید، نه از اجبار حکومتی.
حکیم مهر: ممنون از فرصتی که در اختیار ما قرار دادید.
