شیر تو شیر - دکتر آراسب دباغ مقدم

حکیم مهر -  این مطلب نقدی بر اظهار نظر رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی درباره آلودگی شیر و پاسخ رئیس سازمان دامپزشکی کشور به ایشان است که در وبلاگ شخصی دکتر آراسب دباغ مقدم منتشر شده و در اینجا جهت اطلاع عموم بازخوانی و تقدیم می گردد :

ماجرا از آنجا شروع شد که جناب دکتر صدر در چند روز گذشته در همایش بهداشت و سلامت شیر مدعی عدم سلامت ۷۰ درصد شیرهای کشور شدند. بعد از آن هم چندین روزنامه آنرا تیتر کردند و دست آخر هم جناب دکتر نوروزی در برابر این موضوع، موضع گرفتند و گفتند فقط یک درصد شیرهای کشور آلوده است. من هم اخیرا با هفته نامه سلامت(که احتمالا شنبه ۱۹ دیماه چاپ خواهد شد) مصاحبه ای در همین زمینه داشتم، اما لازم می دانم نکاتی چند را در مورد سلامت شیرهای مصرفی کشور به ویژه برای ریاست محترم سازمان دامپزشکی نقل کنم؛ هر چند می دانم ایشان به اینگونه مسایل از من واقف ترند و اگر تکذیب و تاییدی می فرمایند به سبب ناچاری و بنا به مصلحت است و نه خدای ناکرده از سر عدم آگاهی!! (داستان معروف من غلام توام نه غلام بادمجان بورانی را مطالعه بفرمایید!!). 

و اما منظور از سلامت شیر، سلامت آن از دیدگاه میکروبی و شیمیایی است (در مورد شیر مخاطرات فیزیکی کمتر مطرح است). حال کمی به هر دو موضوع نگاه کنیم. قبل از آن هم لازم می دانم که به این نکته اشاره کنم که سلامت شیر از دامداری تا درب کارخانه بر عهده سازمان دامپزشکی(شیر خام) و از کارخانه تا مصرف بر عهده وزارت بهداشت است. نکته دیگر هم آنست که در صنعت غذا تقریبا هیچ فرایندی وجود ندارد که بتواند یک محصول آلوده یا فاسد را به محصول با کیفیت بهتر تبدیل کند؛یعنی کیفیت شیر از دامداری ها شروع می شود و نه از کارخانه ها.

الف-مشکلات کلی شیر:

۱-سازمان دامپزشکی در اداره کل نظارت بر بهداشت عمومی چه در ستاد سازمان و چه در استان ها فاقد کارشناس خبره شیر است(منظور اشخاصی مثل سرکار خانم دکتر ثریا نواب پور، دکتر شهریار دبیریان و....). هر چند این سازمان از این عزیزان و سایر خبرگان در جلسات دعوت می کند اما به هر حال فرد مطرحی در زمینه شیر در سازمان دامپزشکی فعلا وجود ندارد.   

۲- در مورد شیر ضعف آیین نامه اجرایی وجود دارد یعنی دامپزشکی که با شیر آلوده برخورد می کند، نمی تواند آنرا معدوم کند؛ فقط می تواند آنرا تحویل نگیرد و خوب مسلما صاحب شیر، آنرا چند صد متر آنطرف تر به کارخانه ای دیگر می فروشد.

۳- حدود نیمی از دامداری های کشور سنتی هستند و این یعنی در خوشبینانه ترین حالت، تولید شیری با نظارت کم و بار میکروبی بالا.

۴-  کارخانه های شیر ایزان و محصولات آنها فاقد رتبه بندی مشخص کیفی هستند و قیمت گذاری دولتی فراورده های لبنی نیز انگیزه رقابت سالم را از آنها گرفته است، لذا ورود به عرصه رقابت کیفی برایشان چندان چنگی به دل نمی زند.

۵- آزمایشگاه مرکزی کنترل کیفی موادغذایی سازمان دامپزشکی علیرغم هزینه های هنگفتی که برای آن شده، هنوز چندان عملیاتی نشده است و روش های آزمایشگاهی "ست آپ" نشده اند؛ که ظاهرا کمبود نیروی متخصص مشکل اصلی آن است. لازم به ذکر است که روش های "آنالیز دستگاهی در مورد سموم و باقیمانده های هورمونی" اغلب بسیار پیچیده، زمانبر، پر هزینه و تخصصی هستند و از عهده آزمایشگاه کارخانه ها خارج می باشند.     

۶- به نظر می رسد که بهداشت و سلامت شیر در اولویت برنامه های سازمان دامپزشکی کشور قرار ندارد، این را از شرکت نامنظم و یک خط در میان نمایندگان سازمان(که البته تقریبا هر بار نیز تغییر میا بند) در جلسات فدراسیون بین المللی شیر کشور می توان فهمید که فغان همگان(نمایندگان سایر سازمانها) را در آورده است. البته گاهی نیز نمایندگان سازمان مذکور با اشاره به کمبودهای مختلف سازمان اذعان می کنند که سازمان دامپزشکی بیشتر درگیر مستقیم بیماری های دامی است و از فراورده ها هم گوشت قرمز در اولویت است. 

۷- هنوز هم بسیاری از کارخانه های شیر در قسمت دریافت شیر خام فاقد تجهیزات مناسب و نفرات کارشناس(از رده های مختلف دامپزشکی) هستند. مسلما جزو وظایف سازمان دامپزشکی است که این موضوع را که با سلامت مردم و اشتغال مستقیم همکاران دامپزشک ارتباط دارد، به جد پیگیری کند.

ب-مشکلات شیر در بخش بار میکروبی:

۱- هنوز زیر ساختهای لازم برای تولید شیر با بار میکروبی کم در سیستم دامپروری کشور که حدود نیمی از آن هم سنتی است فراهم نیست.

۲- ارتقای استاندارد ملی شیر ایران که بر خلاف نظر بسیاری از دست اندرکاران واقعی صنعت شیر صورت گرفت، نه تنها مشکلی را از بار میکروبی شیرها حل نکرد، بلکه تولید کنندگان را به سمت و سوی تقلباتی عجیب همانند افزودن وایتکس به شیرها سوق داد. بسیاری از کارخانه داران و مسولان فنی کارخانه ها می گویند که شیرهایی با بار میکروبی صفر هم دیده اند!! 

ج-مشکلات شیر در بخش آلودگی های شیمیایی:

۱- کمبود تحقیقات مستقل و جامع دانشگاهی که عمق موضوع، میزان خطر، نوع سموم به کار رفته شده و غیره را مشخص کند.

۲- مشخص نبودن نقشه راه برای کنترل باقی مانده های شیمیایی در شیر

۳- طیف و سیع آلاینده های شیر از جمله آنتی بیوتیک ها، هورمونها، سموم ارگانوفسفره، سموم ارگانوکلره، مایکوتوکسینها و غیره

۴- عدم نظارت کافی بر نحوه عرضه داروهای دامپزشکی، استفاده از داروها توسط دامداران بدون تجویز دامپزشک، فروش بدون نسخه برخی داروهای دامپزشکی، ترغیب دامپزشکان به استفاده از داروی بیشتر به جای تاکید بر مدیریت بهداشتی مراکز پرورش دام توسط بعضی از شرکت های داروسازی، تجویز دارو قبل از تشخیص قطعی بیماری دام توسط برخی همکاران دامپزشک، ضعف آموزش در زمینه عوارض و اهمیت باقیمانده های دارویی در تعدادی از دانشکده های دامپزشکی و عدم آگاهی بسیاری از دامداران از مدت زمان منع مصرف فراورده های دامی بعد از تجویز دارو از علل استفاده بیش از حد دارو در طب دامپزشکی است که بدون شک وارد فراورده های دامی مانند شیر نیز خواهد شد.

د-نتیجه گیری:

۱- مشکل شیرهای ایران چه به لحاظ میکروبی و چه از نظر شیمیایی موضوعی نیست که قابل انکار باشد. اینجانب در دو تحقیق که از محل اعتبارات وزارت بهداشت انجام شده بود، به عنوان همکار طرح نقش داشتم. یکی بر روی آنتی بیوتیکهای شیر پاستوریزه در تهران(که در اولین کنگره فارماکولوژی دامپزشکی ارایه شد) و دیگری بر روی هورمونهای شیر- که برای اولین بار در ایران انجام شد- و در اولین کنگره بین المللی بهداشت مواد غذایی ارایه شد. در هر دو تحقیق- به ویژه تحقیق هورمونی- نتایج نگران کننده بود. 

۲- ریاست محترم سازمان دامپزشکی بهتر است به جای انکار موضوع با جمع آوری تیمی از صاحبنظران، نقشه راه سلامت شیر را حداقل در برنامه پنجساله پنجم بگنجانند و این تهدید را تبدیل به فرصت کنند. انکار موضوعات علمی، آنهم در شرایطی که در کشور دهها دانشکده و موسسات تحقیقاتی دامپزشکی، صنایع غذایی، بهداشت و حتی داروسازی وجود دارد و سالانه دهها پایان نامه و طرح تحقیقاتی در مورد سلامت و بهداشت شیر ارایه می شود، کاری عبث است که ادامه آن می تواند منجر به خارج شدن اختیار بهداشت شیر از سازمان دامپزشکی و سپردن آن به وزارت بهداشت شود.

۳- سازمان دامپزشکی باید سلامت شیر را در اولویت کاری خود قرار داده و نه تنها ارتباط خود را با صنعت شیر تقویت کند، بلکه در مورد آزمایشگاه های شیر خام در کارخانه های لبنی نیز از تجهیز آنها و به کارگیری دامپزشکان حمایت نماید.

۴- ضمن احترامی که برای آقای دکتر صدر قایلم، اما اظهار نظر ایشان را صرفا بدون ارایه راه حل و آنهم در جمعی که شاید چندان موثر نباشد و از طرف شخصی که پیشینه تخصصی این کار را ندارد، جالب نمی دانم. مردم و مصرف کنندگان نباید تاوان کم کاری متولیان سلامت جامعه را بدهند و هربار که شیری را می نوشند یا به کوکانشان می دهند، دچار دلهره شوند. من ترجیح می دادم ایشان رئیس سازمان دامپزشکی را به کمیسیون تخصصی مجلس احضار نموده و از وی توضیح می خواستند.      

 ۵- اگر پاسخ جناب دکتر نوروزی به جناب دکتر صدر صحیح باشد( که نیست)، یعنی فقط یک درصد شیرهای تولیدی کشور  آلوده باشند، یک درصد از هشت و نیم میلیون تن تولید شیر در سال حجم کمی نخواهد بود که قابل چشم پوشی باشد.

۶- در چند ساله اخیر کارهای نسبتا مناسب و خوبی توسط سازمان دامپزشکی برای بهبود سلامت شیر صورت گرفته، اما کافی نبوده و تضمین کننده سلامت شیر نیست.