شاید بتوان احمد وثوق را مغز متفکر پژوهشگاه رویان نامید. مردی که اکنون معاون پشتیبانی و خدمات تخصصی این پژوهشگاه است. او در جریان جزئیات تمام طرح‌های پژوهشگاه رویان است. مردی که می‌تواند به سؤالات مربوط به شبیه سازی، سلول درمانی، درمان ناباروری و … پاسخ دهد.
به همین منظور به سراغ این متخصص رادیولوژی و سونوگرافی رفتیم و از او در مورد آخرین وضعیت شنگول و منگول، طرح‌های در دست اجرای پژوهشگاه، درمان بیماری‌ها و ناباروری پرسیدیم و او به ما خبر نوه دار شدن شنگول و منگول را داد و گفت که امروز می‌توانند در پژوهشگاه رویان نوزاد مبتلا به تالاسمی را شناسایی کنند و حتی در شرایط هم می‌توان تالاسمی را درمان قطعی کرد.
او حتی از پروژه‌ای خبر داد که اگر به نتیجه قطعی برسد، مران عقیم نیز می‌توانند پدر شوند.
بخش دوم از گفت‌وگوی ۲ بخشی فارس با مغز متفکر پژوهشگاه رویان را در این قسمت می‌خوانید.
فارس: به سراغ بحث شبیه سازی بریم. قبلاً کار شبیه سازی را در رویان انجام داده‌اید، اول به ما در مورد آخرین وضعیت شنگول و منگول و رویانا بگویید.
وثوق: بحث شبیه سازی نمادی بود از یک توانایی. وقتی ما حیوان شبیه سازی شده را در رویان تولید کردیم، آن را به عنوان توانایی بالقوه به دنیا نشان دادیم. خواستیم بگوییم که ما به دانش شبیه سازی دست پیدا کرده‌ایم و دیگر نیاز به این نبود که ما هی مرتب شبیه سازی کنیم.
شبیه سازی باید با برنامه و برای هدفی صورت گیرد. با حیواناتی که مرتب به صورت شبیه سازی تولید میشوند می‌خواهیم چه کار کنیم؟ جز اینکه بخواهیم تنوع آن را نشان دهیم و بگوییم قدرت این را داریم که هر حیوان پستانداری را شبیه سازی کنیم.
این دانش وقتی به درد می‌خورد که از آن بهره‌برداری در جهت دانش پزشکی شود. ما سعی می‌کنیم که از دانش شبیه سازی و تولید حیوانات تراریخته بتوانیم محصولاتی را تولید کنیم که به درد مردم بخورد و در درمان بیماری‌ها به کار بیاید.
این نکته است که ارزش دارد. یعنی ما گله‌ای از بزها را تولید کنیم که شیر آنها حاوی پروتئین خاصی است. این موضع اهمیت دارد.
فارس: ما در چه مرحله‌ای هستیم؟
وثوق: ما در مرحله‌ای هستیم که از علم ژنتیک، حیوانات تراریخته‌ای را تولید کرده‌ایم که هرکدام از آنها کاربرد مشخصی دارند. می‌توانیم از آنها در اصلاح نژاد دام‌ها استفاده کنیم و حیواناتی نیز تولید کنیم که بتوانیم که از آنها در تحقیقات و آزمایشگاه‌ها استفاده کنیم.
مثلاً رده‌ای از موش‌ها شبیه‌سازی شوند که بتوان از آنها در آزمایش درمان بیماری‌ها استفاده کنیم.
فارس: وضعیت حیوانات تولید شده به چه صورت است؟
وثوق: تعدادی از آن حیوانات عمر طبیعی کرده و بعد از آن مانند رویانا تلف شده‌اند. گروهی از اینها وجود دارند و زاد و ولد کرده‌اند و ما در فرزندان اینها آن نتایجی که می‌خواستیم را مشاهده کردیم.
مثلاً اتفاقی که در شنگول و منگول افتاده بود، در نسل‌های بعدی این بزها نیز قابل مشاهده است و این موضوع اهمیت دارد نه خود شبیه سازی.
فارس: نسل چندم شنگول و منگول اکنون به دنیا آمده‌اند؟
وثوق: نسل سوم این بزها با همان تغییرات و اصلاحات انجام شده به دنیا آمده‌اند و در سلامت کامل زندگی می‌کنند. ما گله‌ای از این حیوانات شبیه سازی شده تولید کرده‌ایم که شیر آنها حاوی پروتئین‌های متفاوتی هستند.
فارس: گوشت این حیوانات هم می‌تواند حاوی پروتئین‌های خاص باشد؟
وثوق: خارج از تصور نیست که بشود حیوانی تولید کرد که گوشتش حاوی پروتئینی باشد که بتوان از گوشت آن برای درمان یک نوع بیماری استفاده کرد.
اما تمرکز ما بر این است که بتوانیم از این حیوانات پروتئین‌های نوترکیب گرانقیمت استخراج کنیم.
فارس: شبیه سازی تنها روی پستانداران انجام می‌شود؟
وثوق: ما تمرکزمان بر روی حیوانات آزمایشگاهی و پستانداران است و از مطالعات دیگر خبر ندارم. شاید این طور باشد که مطالعه روی گیاهان تراریخته زودتر انجام شده باشد را که ما شاهد رویش گیاهان اصلاح شده هستیم.
فارس: بانک سلول‌های بنیادین بند ناف چه وضعیتی دارد؟
وثوق: مجموعه رویان دارای دو نوع بانک سلول‌های بنیادین بند ناف است. یکی بانک خصوصی است که در حال حاضر خون بند ناف ۵۰ هزار نوزاد در آن نگهداری می‌شود که به مواقع لزوم می‌توانند مراجعه کنند و از آنها در درمان خود یا بستگان درجه یکشان استفاده کنند.
یک بانک دیگر هم داریم که عمومی است و تعداد محدودی خون بند ناف دارد و اگر مراکزی که پیوند انجام می‌دهند، نیاز پیدا کنند به این نوع از سلول‌های بنیادین، درخواست خود را می‌فرستند و پس از بررسی به آنها واگذار می‌شود.
فارس: یعنی بیماری‌ها درمان قطعی می‌شود؟
وثوق: اگر که بچه‌ای دچار سرطان خون شود، یکی از بهترین سلول‌ها برای پیوند همین سلول‌های بنیادین خون بند ناف است. در بعضی بیماری‌های دیگر مانند تالاسمی اگر فردی به تالاسمی ماژور مبتلا باشد، خون بند ناف بچه قبل یا بعد او ذخیره شده باشد بهترین سلول برای پیوند و درمان قطعی بیماری به شمار می‌رود.
این بانک یک ذخیره بسیار خوب است برای تضمین سلامت جامعه.
فارس: چه مدت می‌توان این خون بند ناف را نگهداری کرد؟
وثوق: فعلاً حداقل ۲۰ سال را تایید کرده‌اند و وقتی سلول‌های ۲۰ سال پیش را از فریز خارج کرده‌اند هنوز کاربرد خود را حفظ کرده بودند. شاید سال‌های سال بتوان از آن استفاده کرد اما چون تجربه نشده نمی‌توان اظهار نظر کرد.
فارس: اینکه می‌گویند از دندان‌های شیری نیز می‌توان سلول بنیادین استخراج کرد، صحت دارد؟
وثوق: بله. دندان‌های شیری دارای تعداد قابل توجهی سلول بنیادین است و در خیلی از مراکز تحقیقاتی می‌آیند و سلول‌های بنیادین را از دندان شیری استخراج می‌کنند و آن را در مراکز خود نگهداری می‌کنند.
اما توجه داشته باشیم تعداد سلول‌های این منبع به اندازه بند ناف نیست. بند ناف بین ۷۰۰ میلیون تا یک میلیارد سلول دارد.
فارس: الآن توانایی تولید چه اعضایی از بدن انسان با استفاده از سلول‌های بنیادین را داریم؟
وثوق: فعلاً به عضو نرسیده و در سطح تولید غضروف، استخوان، بافت عضله، قسمتی از قرنیه چشم، قسمتی از مغز و نخاع است و جایی هنوز کسی ادعا نکرده است که توانسته مثلاً یک کبد کامل تولید کرده باشد. اما اگر داربست مناسبی ترسیم شود می‌توان این کار را انجام داد.
ادعای موجود این است که بشر می‌تواند سلول کبدی تولید کند و کبد آسیب دیده را ترمیم کند.
فارس: پس اگر نگوییم از علم روز دنیا جلوتر هستیم، عقب‌تر هم نیستیم.
وثوق: ما در خیلی از بحث‌ها همراه مراکز تحقیقاتی خوب دنیا هستیم، در بعضی موارد جلوتر هستیم و در بعضی موارد عقب‌تر. ولی روی هم رفته در این زمینه همراه با مراکز خوب دنیا حرکت می‌کنیم.
فارس: چه بیماریهایی اکنون با استفاده از سلول‌های بنیادین درمان می‌شود؟
وثوق: ما ضایعات استخوانی و غضروفی را توانسته‌ایم که به صورت عمومی انجام دهیم و این شامل آرتروز، ضایعات استخوانی مثل شکستگی‌هایی که جوش نمی‌خورند، می‌شود.
همچنین ضایعات پوستی مانند لک و پیس و مواردی که نیازمند ترمیم پوست هستند در کنار سوختگی قرنیه، به طور کامل انجام می‌شود.
در درمان ضایعات قلبی قدم‌های اولیه برداشته شده و اثبات شده است که سلول‌های بنیادین در درمان عارضه‌های قلبی موثر هستند.
فارس: بیماری تالاسمی که قبلاً اشاره کردید چی؟
وثوق: تلاش همه ما و همکاران در مراکز دیگر جلوگیری از تولد نوزادی مبتلا به تالاسمی است. در مرکز رویان نیز جنینی که در آینده به تالاسمی مبتلا می‌شود شناسایی می‌شود و مانع انتقال آن می‌شویم.
بحثی که قبلاً داشتیم مربوط به درمان تالاسمی بود. پیوند مغز استخوان مناسب در بیمار تالاسمی می‌تواند فرد را از بیماری نجات دهد به شرط اینکه درمان اولیه مناسب صورت گیرد تا فرد آماده پیوند شود و هم اینکه سلول مناسب نیز پیدا شود.
