سلامت واحد (One Health) - دکتر سید شهرام میرزمانی

دکتر سید شهرام میرزمانی

معاون بهداشت اداره بهداشت، امداد و درمان نیروی دریایی راهبردی ارتش جمهوری اسلامی ایران

 مقدمه:

در جهان بهم پیوسته‌ای که در حال حاضر ما در آن زندگی می‌کنیم، دیگر بیش از این معقول نیست که درباره سلامت به طور مجزا صحبت شود. سلامت انسان‌ها، حیوانات و زیست‌بوم‌ها ارتباط بسیار تنگاتنگی به‌واسطه افزایش جمعیت انسانی با هم دارند و شهرنشینی سریع  به ویژه در حاشیه شهرها و نزدیک به محیط‌هایی بکر و دست نخورده همراه با افزایش تقاضا برای انرژی و منابع طبیعی در حال گسترش است.

به همین ترتیب، افزایش درآمد و جهانی‌شدن تجارت نظام‌های تولید گندم و موادغذایی را برای برآورد تقاضای فراینده غلات، حبوبات، سبزیجات، میوه‌ها و پروتئین‌های حیوانی با کیفیت بالا تحت فشار قرار داده که گروه‌های اجتماعی مرفه‌تر و شهری سراسر جهان به طور فراینده خواستار آنها هستند.

علاوه بر این، تغییر  شرایط کشاورزی- محیط زیست، تشدید کشت در نظام‌های تولید مواد غذایی و گسترش تجارت محلی و جهانی احتمال بیماری‌های حیوانی و گیاهی و آفات برای ظهور و گسترش دورتر و سریعتر از قبل و تولید غذا ناامنی برای رسیدن به مصرف کنندگان متعدد در بازارهای دوردست را افزایش یافته است. همچنین، به تحولات فراملی در حال وقوع در سراسر جهان، برای مثال، تغییرآب و هوا یا تهدیدات ناشی از توسعه ناپایدار شهری باید توجه شود. چند مغایرت وجود دارد، زیرا در حال حاضر جهان ما شاهد آثار تغییرات جوی درباره دماهای بالاتر، افزایش بارندگی و موقوع مکرر بلایای طبیعی است.

ظهور  برزیل، چین، هند و روسیه و سایر اقتصادهای درحال گذار عصر جدید نشان داد که مسائل مربوط به رشد اقتصادی، امنیت اقتصادی و امنیت غذایی، توسعه روستایی، تخفیف فقر و کاهش گرسنگی بطور همزمان باید مورد توجه قرار گیرد. 

در دهه‌های گذشته، جهان در معرض تهدیدات و خطرات جدید قرار گرفته است. برخی از این تهدیدات در حیوانات و گیاهان، برخی در انسان‌ها و سایر آنها در زیست بوم‌ها باید پیگیری شود. برای مثال، در حیوانات می‌توان موارد بسیار بارز انسفالوپاتی‌ اسفنجی شکل گاوی (BSE) در بریتانیا، سارس در چین و کانادا و ویروس ابولا  رستون (Ebola Reston virus) شناخته شده در خوک‌ها در جنوب شرقی آسیا را یادآور شد. همچنین به تازگی، طغیان‌های نشانگان باروری و تنفسی خوکسانان در چین و ویتنام، آبله میمون در امریکا ، ویروس نیپا در مالزی و و بنگلادش و آنفلوانزاH5N1  بسیار بیماری‌زای پرندگان در سه قاره، بدنبال گسترش پاندمی آنفولانزایH1N1  در سال 2009 در سراسر جهان  را شاهد بوده‌ایم.

ماهی، نرم‌تنان و سخت پوستان، همچنین از حیوانات هستند و در برخی از این گونه‌های آبی بیماری لکه سفید در میگو، ویروس  تب خال کوی (koi herpes virus) در کپور معمولی و بیماری سپتی‌سمی خونریزی‌دهنده ویروسی (viral hemorrhagic septicemia) در قزل آلای پرورشی وجود دارد.

به طور مشابه، حبوبات و گیاهان توسط آفات و بیماری‌ها مورد حمله قرار می‌گیرند که به طور جدی بر تولید مواد غذایی و در دسترس بودن  موادغذایی  تاثیر می‌گذارد، برای مثال  زنگ گندم Ug99 در آسیای مرکزی و شمال هند گسترش یافته است. یکی از موذی‌ترین آفات مهاجر، ملخ در آفریقا، آسیا و اروپا است. همچنین ایمنی مواد غذایی به طور فزاینده به مسئله جدی برای جهانی‌شدن تجارت تبدیل شده است.

انسان‌ها نیز حامل بیماری‌ها و آفات مهمی هستند. همه آنفولانزای فصلی را می‌شناسید، اما سایر بیماری‌ها هنوز هم زندگی انسان را در سراسر جهان تهدید می‌نمایند. برخی از نمونه‌های متداول آن شامل ویروس HIV / بیماری ایدز، مالاریا، سرخک، آبله، فلج اطفال، اوریون و اسهال می‌شود.

در محیط ما دامنه‌ای از آلوده‌سازهای هوا و آب، پسماندهای غیر آلی، آلودگی اقیانوسی و همچنین برخی از بیماری‌های بسیار جدید تهدید می‌نمایند که برای ما شناخته شده هستند. برای مثال، با تحقیقات علمی کشف شد که خفاش‌ها و موش‌های جنگلی غیربومی می‌تواند بیماری‌های ناتوان‌کننده‌ای را به حیوانات و انسان منتقل نمایند.

با تغییرات آب و هوایی، انتظار می‌رود که انگل‌ها، ویروس‌ها، و باکتری‌های خاص و یا ناقلین آنها به زیست‌بوم‌های جدید (برای مثال طغیان بیماری لمپی اسکین در جمعیت گاو ایران از غرب کشور) گسترش پیدا نمایند و در آنجا به سرعت تکثیر و تزاید یابند. بطور خلاصه، انفجار جمعیتی، ما را به یکدیگر و به محیط نزدیک می‌نماید و بیشتر در معرض خطرات و تهدیدات قرار می‌دهد و خطراتی که بر سلامت و معیشت انسان‌ها تاثیر می‌گذارد. به عبارت ساده، همه چیز، به هر چیز دیگری پیوند خورده است.

هیچ دلیلی وجود ندارد تا به سلامت به عنوان بخش‌های مجزا نگاه شود. سلامت باید با هم، در پیوند با همه گونه‌های زنده، ادغام با محیط اطراف، غذا، امرار و معاش و سبک زندگی روزانه دیده شود. در ارزیابی یکسان، سلامت به ارائه درمان‌ها و  پاسخ به بحران ختم نمی‌شود. این مفهوم به مراتب فراتر از این است. نیاز است درباره تغذیه، آثار سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، علمی، فن آوری، قانونی و زیست محیطی و ارتباط بین آنها و سلامت صحبت شود.

در اصل، مفهوم سلامت واحد نشان دهنده تغییر روانگاره (پارادایم) رویایی برای ارتقای سلامتی و مراقبت‌های بهداشتی (برای جمعیت انسان‌ها و حیوانات) از طریق ترویج ارتباطات بین‌رشته‌ای و همکاری‌های برابر و احترام‌آمیز همه رشته‌های پزشکی، دامپزشکی و رشته‌های بهداشتی مرتبط برای شتاب بیشتر تحقیقات، پژوهش‌ها و اکتشافات بهداشت عمومی و زیست‌پزشکی تطبیقی است.

چرا سلامت واحد؟

در سراسر جهان، حدود 75 درصد بیماری‌های عفونی نوپدید انسان در سه دهه گذشته با منشاء حیوانات بروز و شیوع پیدا  کرده و حتی عالم گیر شده است. بهداشت محیط زیست ممکن است سلامت انسان و حیوان را از طریق آلودگی‌ها ، آلوده‌سازها و شرایط ضعیف بهداشتی تحت تاثیر قرار دهد و ممکن است منجر به عوامل عفونی جدید شود. پیش‌بینی می‌شود جمعیت جهان از 7  میلیارد در 2011 به 9 میلیارد تا سال 2050 رشد نماید. مراقبت بهداشتی مناسب، غذا و آب کافی برای جمعیت رو به رشد جهانی، باید توسط همکاری دامپزشکان، پزشکان و متخصصان بهداشتی و سایر رشته‌ها و نهادهای مرتبط ارائه شود. پیوند سلامت انسان و حیوان پیامدهای سودمندی بر سلامت انسان‌ها و حیوانات و محیط زیست خواهد داشت.

سلامت واحد چیست؟

سلامت واحد مفهومی است که یک رویکرد و سپس یک جنبش (movement) می‌باشد.

مفهوم سلامت واحد جنبش و حرکتی را به تدریج ایجاد کرده که تعاملات بین سلامت حیوان و انسان را بیان می‌نماید. این رویکرد مشترک و بین‌رشته‌ای می‌تواند به حل مسائل جهانی در حال ظهور کمک نماید. بررسی و تشریح تاریخ معاصر سلامت واحد، چالش‌های فعلی و ژرف‌اندیشی عمیق درباره آنچه که در آینده ممکن است اتفاق افتد را نشان می‌دهد.

در سال‌های اولیه قرن 21، ویروس‌های نوپدید قابل انتقال بین انسان و حیوان که ظرفیت ایجاد وقوع بیماری پاندمی را داشتند، مرگ و میر گسترده انسانی و چندین بحران‌ بین‌المللی ایجاد کردند. دولت‌ها و دانشمندان سراسر جهان به رسمیت شناختند که همکاری‌های بین‌رشته‌ای بیشتر برای پیشگیری و کنترل بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوان نیاز است و این چنین همکاری نه تنها شامل بین پزشکان و دامپزشکان می‌شود، بلکه متخصصان حیات‌وحش، محیط ‌زیست، مردم‌شناسان، اقتصاددانان و جامعه‌شناسان و سایر متخصصین را شامل می‌شود.

عبارت "سلامت واحد"، مفهومی برای پرورش چنین همکاری‌های بین‌رشته‌ای ارائه شده است. این شده است که سازمان‌های بین‌المللی که مهمترین آنها سازمان خواربار و کشاورزی (FAO)، سازمان بهداشت جهانی (WHO) و سازمان جهانی بهداشت حیوانات (OIE) می باشند، برای به عهده گرفتن مسئولیت کنترل بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوان با یکدیگر همکاری می کنند. در سراسر جهان، حرفه دامپزشکی مفهوم سلامت واحد را برای رسیدگی به مسائلی مانند ایمنی موادغذایی، امنیت غذایی، مقاومت ضد میکروبی، تغییرات آب و هوایی و پیوند انسان و حیوان ترویج داده است.

حالا، دو دهه بعد از آغاز جنبش سلامت واحد، وقت آن است مورد توجه قرار داد که آیا سلامت واحد ثابت خواهد کرد که پاسخ کوتاه مدتی به موجی از بیماری‌های نوپدید است که ظاهرا تهدید آنها جهان را فراگرفته، و یا یک تغییر روانگاره (