پایگاه اطلاع رسانی کشاورزی ایران (اگنا) در مطلبی با عنوان «منشاء فلزات سنگین در گوشت مرغ از کجاست» به قلم «دکتر کاوه جعفری خورشیدی» نوشت:
دکتر کاوه جعفری خورشیدی (Kaveh.khorshidi@gmail.com)
استادیار دانشگاه و مشاور علمی اتحادیه شرکتهای تعاونی تولید کنندگان خوراک دام و طیور کشور
آیا ساخت دان مرغ در کارخانجات در مقایسه با تولید دان در مرغداری، سبب افزایش فلزّات سنگین در دان ها و افزایش تراکم آن در گوشت مرغ می گردد؟
اگر اندک شناختی از مبانی تنظیم جیره های غذایی برای طیور گوشتی داشته باشیم، می دانیم که بخش عمده دان مصرفی را ذرت و سویا تشکیل داده و بعضاً خوراک هایی مثل گندم و روغن، پایه ساخت خوراک را در تولید دان در سطح کارخانجات خوراک و تولید دان در سطح مرغداری به خود اختصاص می دهد. این اقلام خوراکی عمدتاً برای تامین نیازهای انرژی و پروتئین مورد استفاده قرار گرفته و بسیاری از آنها از جمله ذرت، کنجاله سویا و گندم اقلام وارداتی به شمار می روند. بررسی های انجام شده توسط محققین در کل دنیا نشان می دهد که معمولاً میزان فلزّات سنگین در این خوراک ها بسیار کمتر از حد مجاز است.
نکته دیگر این که اقلام خوراکی فوق، تامین کننده تمام نیازهای غذایی مرغهای گوشتی نیستند و ما مجبور هستیم در جیره های غذایی از انواع اسیدهای آمینه (متیونین، لیزین و ترئونین سنتتیک)، انواع ویتامین ها (عمدتاً مکمل ویتامینی)، مکمل عناصر کم نیاز، منابع تامین کلسیم و فسفر (مثل پودر صدف، دی کلسیم فسفات و مونوکلسیم فسفات) و نمک اضافه کنیم. حتی در بعضی شرایط برای بهبود قابلیت هضم جیره های غذایی از انواع افزودنی های جیره مثل مولتی آنزیم ها، فیتاز، پروبیوتیک، پریبیوتیک (جایگزینهای آنتی بیوتیک) و فیتوبیوتیک ها استفاده می شود. برخی جیره نویسان، کارشناسان یا مرغداران بنا به ضرورت از زئولیت و یا بنتونیت در جیره های غذایی استفاده می کنند.
ممکن است این سوال مطرح شود، پس تفاوت اقلام خوراکی در تولید دان در کارخانه و مرغداری چیست؟
پاسخ این است که عملاً تفاوت عمده ای را در بین اقلام خوراکی نمی بینیم و در ساخت صنعتی خوراک برای تغییر شکل جیره غذایی از موادی به نام پلت چسبان استفاده می شود که آنها هم عمدتاً از خوراک های طبیعی مثل گلوتن گندم و نشاسته استفاده می شود. نکنه اینجاست که چگونه می توانیم کارخانجات تولید خوراک را متهم به عامل بودن در افزایش فلزّات سنگین در گوشت مرغ بدانیم و تولید سنتّی خوراک را کاملاً مبرّا و تولید آن را کاملاً سالم اعلام نمائیم. این نگاه کاملا غیر حرفه ای است.
مهم ترین نقش کارخانجات خوراک، فرآیند پخت با استفاده از بخار آب داغ (با دمای 75 – 65 درجه سانتیگراد طی 90 - 60 ثانیه در دستگاهی به نام کاندیشنر است که بتواند مواد اولیه را پس از آسیاب، میکس کردن و پختن به شکل خوراک پلت یا کرامبل تبدیل کند. این فرآیند سبب از بین رفتن بسیاری از ترکیبات ضد مغذی (از جمله سموم قارچی و آنتی تریپسین) و انواع باکتری های بیماریزا (از جمله سالمونلّا) می گردد و خوراکی سالم در اختیار مصرف کننده قرار می دهد، و برای کاهش آلودگی به سموم قارچی (مایکوتوکسین ها و از جمله آفلاتوکسین ها) از انواع معتبر توکسین بایندرها نیز استفاده می شود؛ در حالی که چنین تغییرات مهمّی در تولید دان در سطح مرغداری اتفاق نیفتاده و اصطلاحاً خام خواری مواد اوّلیه صورت میگ یرد. خام خواری سالهاست که از جیره های غذایی طیور حذف شده و ساخت کارخانجات خوراک دام، طیور و آبزیان در تمام دنیا به طور گسترده ای در حال گسترش است.
حال این سوال ممکن است مطرح گردد که منشا فلزّات سنگین (Heavy metals) چیست؟
فلزّات سنگین عناصری با جرم حجمی بالایی هستند که در محیط زیست پایدار می مانند و در زنجیره غذایی تجمع پیدا می کنند. فلزّات سنگین می تواند از طریق مصرف آب، خوراک، پرمیکس ها و منابع دیگر از جمله هوا، مصرف آب چاه و آلودگی ناشی از خاک باشد. در بسیاری از کشورها پایش فلزّات سنگین در فرآورده های گوشتی به خصوص گوشت مرغ توسط مراکز علمی و پژوهشی و به طور منطقه ای صورت گرفته و مستندات علمی آن در قالب بولتن های علمی و مجلّات تخصصی در اختیار عموم مردم قرار می گیرد. از جمله این فلزّات سنگین میتوان به آرسنیک، جیوه، سرب و کادمیوم اشاره نمود که به عنوان عناصر سمّی و مسمومیت زا معروفند. سایر فلزّات سنگین از نوع ضروری بوده و مقادیر پائینی از آنها مورد نیاز مرغ های گوشتی هستند که می توان به عناصری از جمله مس، روی، آهن و موارد دیگر اشاره نمود.
نکته دیگر این است که بدانیم خوراک های اصلی جیره های غذایی مورد استفاده پرندگان، فاقد سطح بالای فلزّات سنگین هستند، ولی باید در تولید صنعتی خوراک و حتی تولید دان در سطح مرغداری ها نسبت به منابع معدنی مورد استفاده توجه شود. از بین منابع معدنی، پودر سنگ (کربنات کلسیم)، دی کلسیم فسفات و مکمل های معدنی دارای سطوح بالاتری از فلزّات سنگین هستند. خوشبختانه کارخانجات خوراک نقشی در ساخت و تولید این ترکیبات ندارند و لزوماً آنها را از کارخانجات تولید مکمل های معدنی و تولیدکنندگان دی کلسیم فسفات استفاده کرده یا از منایع وارداتی مونوکلسیم فسفات استفاده می کنند. این مراکز و یا ترکیبات وارداتی تحت نظارت جدّی سازمان دامپزشکی کشور قرار داشته و نتایج بررسی های آزمایشگاهی به طور مداوم رصد می گردد و آنها را مکلف می سازد از مواد معدنی استاندارد و مجاز استفاده کنند.
نکته آخر: امروزه رشد علوم و تکنولوژی با ساخت برخی عناصر معدنی شلاته (Chelated minerals) همراه بوده و لذا امکان استفاده از برخی از این ترکیبات برای بسیاری از کارخانجات تولید مکمل معدنی (به خصوص عناصر ریز مغذی مثل آهن، مس، روی، منگنز، سلنیوم و کروم) به خوبی فراهم شده است. به این ترکیبات اصطلاحاً منابع معدنی آلی (Organic minerals) گفنه می شود. به این ترتیب با حذف یا کم شدن منابع معدنی این عناصر، از امکان آلودگی به فلزّات سنگین هم به شدت کاسته شده و مصرف کنندگان با خاطری آسوده از محصولات گوشتی به خصوص گوشت مرغ استفاده خواهند نمود. عالمانه بیاندیشیم و به دانشمندان و محققین کشورمان
حقیقت این است گاه تلخ و گاه شیرین. بنظرم بهتر بود نظر اساتید دانشگاههای بهداشت مواد غذایی و خوراک تهران،تبریز و شیراز در این مورد پرسیده می شد تا نظر استادیار دانشگاه آزاد قائمشهر که احتمال زیاد دانشگاهشان هم فاقد ازمایشگاه و امکانات لازمه برای بسیاری از تستها هست. بازم تشکر از نظراتشون. در مجموع که به نظر بنده جالب بود، حرف علمی را هم هر فرد صاحب نظری می تواند بزند، چه استادیار قائمشهر یا هر دانشگاه دیگری. فقط یک نکته ی ظریف وجود دارد که آرسنیک تا آنجایی که بنده اطلاع دارم جزء شبه فلزات ((متالوییدها)) است و ((فلز سنگین))، با تعریفی که آقای دکتر خودشان از فلزات سنگین ارایه داده اند، نیست. برای همه ی همکاران، آرزوی موفقیت دارم. با تشکر از نویسنده مقاله دامپزشك محترم و همكار عزيز مهم نيست كه چه كسي نوشته است مهم اينست كه چه نوشته است 
