اظهارات دکتر آل داود درباره بیماریهای قابل انتقال از حیوانات به انسان

حکیم مهر - روزی‌روزگاری آدم‌ها در دل طبیعت زندگی می‌کردند اما کم‌کم از طبیعت فاصله گرفتند و این فاصله سبب شد که آدم‌های امروزی هر از گاهی هوس کنند برخی از آنچه در طبیعت بوده، در زندگی خود داشته باشند؛ از گل و گیاهان آپارتمانی گرفته تا حیوانات اهلی. طبیعتا ورود این حیوان‌ها به زندگی آدم‌ها مثل سایر فرآیندهای جدید زندگی، مزایا و معایبی دارد و یکی از آن معایب، بیماری‌هایی است که قابلیت انتقال از این حیوان‌ به انسان را دارند. با دکتر سیدجاوید آل‌داوود، دامپزشک و عضو هیات علمی دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران، درباره همین موضوع گفت‌وگو کرده‌ایم.

در این گفت‌و‌گو می‌خواهم سوال‌هایی از شما بپرسم که شاید خیلی به هم مربوط نباشند اما سوال بسیاری از خوانندگان ما در خصوص نگهداری از حیوانات اهلی و خانگی است. اولین سوالم این است که آیا تمام بیماری‌هایی که حیوانات به آن مبتلا می‌شوند، قابل انتقال به انسان است یا نه؟

ببینید؛ انتقال بیماری،‌ زمینه سلولی خاصی می‌خواهد؛ یعنی باید ویروس یا باکتری سطح سلول عامل را بپذیرد. از آنجا که شباهت سلولی انسان با انسان خیلی زیاد است و در عوض شباهت سلولی حیوان به انسان خیلی کمتر است، بنابراین بیماری‌هایی که بین انسان و انسان قابل انتقال هستند خیلی بیشتر از بیماری‌هایی‌اند که از حیوان به انسان قابل انتقال است. وقتی کودکی وارد مهدکودک یا دبستان می‌شود، اگر همکلاسی‌اش سرما خورده باشد، او نیز به احتمال زیاد سرما خواهد خورد ولی اگر حیوانی دچار عفونت تنفسی شده باشد احتمال ابتلای انسان به آن بیماری نزدیک به صفر است. بنابراین خیلی از بیماری‌ها در حیوانات وجود دارند که ممکن است برای خود حیوان کشنده باشد اما به انسان قابل انتقال نیست. فقط تعدادی از بیماری‌ها هستند که از حیوان به انسان‌ قابل انتقال‌اند.

و برای تمام این بیماری‌ها، دارو و درمانی وجود دارد؟

دیدگاه کلی در مورد کنترل بیماری‌های قابل انتقال از حیوانات خانگی یک دیدگاه علمی است و ما باید تابع مطالب علمی باشیم تا بتوانیم بر خیلی از مشکلات فایق شویم. کنترل بیماری‌های قابل انتقال یا مشترک بین انسان و دام باید تحت نظر یک متخصص دامپزشک باشد تا بتواند بیماری حیوان را درمان کند اما متاسفانه در کشور ما این سیستم وجود ندارد. به‌عنوان نمونه، در بیماری تب مالت اگر دام درمان نشود، تعداد زیادتری از افراد را بیمار می‌کند و کار درمان انسان‌ها به تنهایی کافی نیست. البته این تداخل در مسوولیت در مراکز دیگر هم دیده می شود؛ مثل کنسروهای ماهی که در ایران زیر نظر وزارت بهداشت مجوز می‌گیرند، در حالی که اگر این کنسروها بخواهند به اروپا صادر شوند حتما باید مجوز دامپزشکی داشته باشند چون از نظر بین‌المللی این وظیفه دامپزشک است نه پزشک، زیرا اوست که می‌تواند تشخیص دهد ماهی کنسروشده یا ناگت مرغ تولیدشده سالم است یا خیر.

خب، حالا از نظر شما، آنهایی که از حیوانات خانگی نگهداری می‌کنند، برای پیشگیری از بیماری‌ها باید چه کار کنند؟

به استثنای پرندگانی که در قفس هستند و انسان به طور مستقیم با آنها در ارتباط نیست، حیوانات دیگری مانند سگ، گربه، سنجاب، همستر در تماس مستقیم با انسان‌ها هستند و در صورت بیمار بودن به یک بیماری مشترک می‌توانند انسان را آلوده کنند. البته سنجاب به عنوان حیوان خانگی شناخته‌شده نیست. به همین دلیل، بیماری‌های این حیوان شناخته شده نیست و طبیعتا واکسن و دارویی هم ندارد اما بیماری‌های دیگر حیوانات خانگی کاملا شناخته شده و درمان هم دارند. بنابراین افرادی که می‌خواهند به هر دلیلی از حیوانات خانگی نگهداری کنند، لازم است این نکته را بدانند که حیوانشان باید از نظر بیماری‌ها کنترل شود و اگر این کار را انجام ندهند و حیوان خانگی‌شان واکسینه نشود، در معرض برخی از خطرات و بیماری‌ها قرار خواهند گرفت.

یکی از سوال‌هایی که خیلی از والدین می‌پرسند این است که آیا این جوجه‌های رنگی کوچک که کنار خیابان‌ها به فروش می‌رسند، برای انسان‌ها و به‌خصوص برای کودکان، بیماری‌زا هستند یا نه؟

این جوجه‌ها، جوجه‌های وازده مرغداری‌ها هستند و جزو جوجه‌های خوب محسوب نمی‌شوند؛ یعنی جوجه‌هایی هستند که رشد نمی‌کنند، ضعیف و بیمارند و از روند تولید خارج شده‌اند. بسیاری از مرغداری‌ها این جوجه‌ها را می‌کشند اما بعضی‌ هم آنها را به‌صورت رنگ‌شده یا غیررنگی به مردم می‌فروشند. رنگی هم که به آنها می‌زنند جزو رنگ‌های خوراکی است؛ چون رنگ‌های صنعتی، جوجه‌ها را مسموم کرده و می‌کشد. معمولا این جوجه‌ها زنده نمی‌مانند و خیلی زود می‌میرند. بنابراین علاوه بر اینکه ممکن است آلودگی‌هایی را به انسان منتقل کنند، از نظر روانی هم ممکن است مرگ آنها کودکان را مبتلا به افسردگی کند.

گاهی مردم از گربه‌هایی که در اطراف منزلشان رفت و آمد می‌کنند شکایت دارند و می‌گویند همین گربه‌ها ممکن است سبب آلوده شدن آنها و به‌خصوص زنان باردار شود. آیا این باور، درست است؟

خب، بیماری‌ای که معمولا گربه را به آن متهم می‌کنند و آن را به‌عنوان یک بیماری خطرناک می‌شناسند بیماری توکسوپلاسموز است که عامل این بیماری را می‌توانیم گاهی در مدفوع گربه‌ای که به آن آلوده شده است، ببینیم. اما برخلاف باور عمومی، این میکروب روی مو یا پوست گربه وجود ندارد؛ زیرا گربه دایم خود را می‌لیسد و تمیز می‌کند. بنابراین شرط اول این است که گربه به این تک‌یاخته (توکسوپلاسما) آلوده شده باشد. شرط دوم این است که از طریق مدفوع گربه دفع شود؛ زیرا توکسوپلاسما همیشه در مدفوع گربه وجود ندارد و فقط در زمان‌های خاصی دفع می‌شود. بعد از آنکه عامل میکروبی دفع شد، در همان ابتدا بیماری‌زا نیست؛ بلکه باید 2 تا 3 روز در شرایط مطلوب رطوبتی و حرارتی مناسب بماند. تازه، آن‌وقت است که عامل می‌تواند آلوده‌‌کننده باشد؛ البته به شرط اینکه مدفوع گربه به نحوی وارد دستگاه گوارش انسان شود که احتمال این امر خیلی کم است. بنابراین عامل بیماری توکسوپلاسموز از طریق تنفسی آلوده‌کننده نیست و خطری ندارد اما به طور کلی، به افرادی که از گربه نگهداری می‌کنند یا احیانا گربه وارد باغچه منزلشان شده و مدفوع کرده، توصیه می‌کنیم که خاک آلوده‌شده به مدفوع گربه را داخل کیسه کرده و در سطل زباله بگذارند. راه دیگرش انتقال بیماری از طریق گوشت است. چون عامل توکسوپلاسموز در حالت رشد خودش در عضله‌های حیوان‌هایی مانند گوسفند و گاو آلوده می‌ماند و اگر گوشت خوب پخته نشود (مثلا کباب شود که معمولا وسط گوشتش خام می‌ماند یا به صورت همبرگر طبخ شود) می‌تواند به راحتی انسان را مبتلا کند و خطر ابتلای انسان از این راه تقریبا بیشتر است. با این حال، خطر توکسوپلاسموز فقط زمانی است که زنان باردار را در 3ماهه اول بارداری آلوده کند؛ البته به شرطی که قبلا آلوده نشده باشند ولی اگر خانمی قبلا آلوده شده و ایمنی پیدا کرده باشد، خطری او و جنینش را تهدید نمی‌کند. به همین دلیل، معمولا به زنان باردار توصیه می‌شود در 3ماهه اول بارداری گوشت پاک‌ نکنند زیرا اگر گوشت آلوده باشد ممکن است دستشان به کیست‌های ریز میکروب، آلوده شده و آن را به دهانشان بزنند. پس خانم‌ها باید همه گوشت‌ها را آلوده فرض کنند.

گاهی پیش می‌‌آید که حیوانات خانگی به انسان چنگ می‌زنند و پوست را خراش می‌دهند. آیا این خراشیدگی پوست می‌تواند مشکل‌ساز باشد؟

عاملی وجود دارد تحت عنوان بارتونلا هنسلا. البته هنوز مکانیسم‌های بیماری‌زایی این عامل مشخص نشده است اما گاهی اوقات ممکن است در اثر خراش پنجه گربه بیماری‌ای که به نام «تب خراش گربه» شناخته می‌شود، در انسان ایجاد شود. این بیماری خطرناک نیست و یک نوع واکنش بدن و گره‌های لنفاوی به عامل وارد شده به پوست است و درمان می‌شود. این تنها موردی است که ممکن است اتفاق بیفتد. مشکل اصلی در گازگرفتگی حیوان‌ها است که همانند یک زخم ناشی از بریدگی ممکن است سبب ایجاد عفونت در زخم شده و حتما باید زخم به سرعت شست‌وشو داده شده و ضدعفونی شود.

و سوال آخر اینکه اگر مرغ خانگی بیمار باشد، می‌تواند بیماری خودش را از طریق تخم‌مرغ منتقل کند یا نه؟

تنها بیماری مهمی که از مرغ به تخم‌مرغ منتقل می‌شود، میکروب سالمونلا یا بیماری حصبه یا شبه حصبه است. بنابراین اگر تخم‌مرغ خام یا نیمه‌پخته استفاده شود، می‌تواند میکروب را به انسان هم منتقل کند. به همین دلیل توصیه می‌کنیم که چه تخم‌مرغ و چه محصول‌های دامی را به‌صورت کاملا پخته مصرف کنید.

خبر مرتبط :

یادداشت مدیرمسئول / 16 : گربه در دادگاه تجدیدنظر (درباره توکسوپلاسموزیس)

نظر یک پزشک (دکتر عطارد) ، دامپزشک (دکتر لطفی‎زاده) و روان‎شناس (دکتر شعبانپور) درباره نگهداری از پرندگان خانگی + توصیه‎های مهم بهداشتی