دوستان ما در سازمان دامپزشکی تنها تا روزی که در دانشگاه هستند، دانشگاه‌ها را قبول دارند/ وزارت بهداشت مدینه فاضله نیست

حکیم مهر- محسن طاهرمیرزایی: قریب به ۲۰ سال است که مفتخر به درجه علمی استاد تمامی در دانشگاه شیراز شده است. دکترای عمومی را در سال ۱۳۵۹ از دانشکده دامپزشکی دانشگاه شیراز و دکترای تخصصی  (PhD)  آسیب‌شناسی را در سال ۱۹۸۹ از دانشگاه بریستول انگلستان اخذ کرده و هم‌اکنون نیز به امور آموزشی و پژوهشی در دانشکده دامپزشکی دانشگاه شیراز مشغول است. ریاست بخش پاتولوژی، معاونت دانشکده دامپزشکی، معاونت تحصیلات تکمیلی دانشگاه شیراز، معاونت پژوهشی دانشگاه شیراز، ریاست دانشکده دامپزشکی دانشگاه شیراز و ریاست دانشگاه خلیج فارس بوشهر تنها گوشه‌ای از مسئولیت‌های اجرایی «دکتر احمد عریان» بوده است.

حکیم مهر: آقای دکتر، وضعیت امروز رشته دامپزشکی را چطور ارزیابی می‌کنید؟

در دانشگاه‌های مربوط به رشته‌های مهندسی که تکلیف روشن است و بیشتر مسائل فنی مهندسی اولویت دارد؛ اما رشته دامپزشکی بسیار غریب است، تا جایی که گاهی اوقات مسائل آن را کسی درک نمی‌کند. مثلا در زمینه بیماری‌های مشترک میان انسان و دام، مشکلات مربوط به تک سمی‌ها، اقتصاد دامی که دومین اقتصاد بعد از نفت است و ... ما بسیار غریب هستیم.

یکی از معضلاتی که گریبانگیر رشته دامپزشکی شده است، عدم به روز آوری تجهیزات آن است؛ هیچ‌گاه کسی توان خود را مصروف تامین تجهیزات به‌روز در این رشته نکرده است. به قول معروف ته انبار هم هر چه داشتیم، تمام شده و کارهایی که امروز انجام می‌دهیم، همان کارهایی است که ۴۰ سال قبل انجام می‌دادیم. امروز به دلیل ناکارآمدی تجهیزات، قادر نیستیم کاری نو و فاخر در حوزه دامپزشکی انجام دهیم.

حکیم مهر: راهکاری به نظر شما می‌رسد چیست؟

من فکر می‌کنم این مساله فراتر از رشته دامپزشکی است و کل دانشگاه‌ها باید برای ممکلت، سرمایه تلقی می‌شدند. به جای اینکه فکر کنیم صنعت، معدن و نفت سرمایه اصلی ماست، ای کاش فکر می‌کردیم که هیچ یک از اینها را نداشتیم اما به مغز متفکرین توجه بیشتری می‌کردیم تا می‌دیدیم که می‌توانیم ثروتمندترین باشیم. نمونه‌های آن هم در دنیا موجود است. مگر ژاپن، کره جنوبی و مالزی هیچ‌یک از این ثروت‌ها را دارند؟

ما به دانش و علم علما و به رفع مشکلات دانشگاه‌ها که می‌توانست ما را از آن ورطه نجات دهد، توجه نکردیم. البته خیلی دیر شده اما اگر بخواهیم باید خیلی جدی تجهیزات و مواد مصرفی را امروزی کنیم. امروز نمی‌توان با دستگاه ۳۰ سال قبل به دنیا دیتا بفرستیم و آنها هم از ما قبول کنند. به هر حال باید با ابزار به روز، علم خود را تولید کنیم.

حکیم مهر:‌ در خصوص تجهیزات، سازمان دامپزشکی همواره کمبود اعتبارات را بهانه قرار می‌دهد.

متاسفانه دوستان ما در سازمان دامپزشکی، تا روزی که در دانشگاه هستند، دانشگاه‌ها را قبول دارند. همین که بیرون می‌روند، شرایط تغییر می‌کند. اگر سازمان دامپزشکی به جد، علم را قبول داشت، ما باید در مرکز هر استان، چند آزمایشگاه مرجع تشخیصی، پاتولوژی، انگل شناسی، ایمونولوژی و ... مستقر می‌کردیم. این آزمایشگاه‌ها باید در ۳۱ استان مستقر می‌شد که از اطراف استان به آنجا مراجعه کنند و متخصصین در هریک از تخصص‌هایی که اسم بردم و بهداشت و مواد غذایی و علوم پایه را نیز می‌توان به آن اضافه کرد، در آنجا حضور داشته باشند. حتی تا جایی می‌توانستیم پیش برویم که کشورهای حوزه خلیج فارس نیز موارد تشخیصی خود را به ایران بیاورند که این به نوعی درآمدزایی برای ما محسوب می‌شد.

ما سال‌هاست که کارهای تکراری انجام می‌دهیم. حتما شما به یاد دارید از همان زمانی که کودک بودید،‌ مبارزه با بروسلوز و سل را در دستور کار داریم و هیچ اتفاقی هم نمی‌افتد، چراکه پایه‌ای عمل نمی‌کنیم.

حکیم مهر: چه کارهایی می‌توانستیم بکنیم که نکردیم؟

حداقل کاری که سازمان دامپزشکی می‌توانست در این ۳۹ سال انجام دهد، این بود که در سطح استان‌ها آزمایشگاه‌های مرجع تشخیصی دقیق راه‌اندازی می‌کرد که با انجام کارهای مولکولی، در زمان بروز بیماری، حتی گونه و ... را تشخیص داده و بر علیه آن کار درمانی و پیشگیری انجام دهد. اما وقتی این صحبت‌ها را انجام می‌دهیم، طوری برخورد می‌شود که انگار از یک قاره دیگر آمده‌ایم و زبان یکدیگر را نمی‌فهمیم.

حکیم مهر: آقای دکتر، آیا انتقال آموزش دامپزشکی به وزارت بهداشت، می‌تواند گره‌ای از کار باز کند؟

شکی نیست که جایگاه دامپزشکی بیشتر در حیطه پزشکی است، چون ما زبان مشترک وسیع‌تری داریم و بهتر می‌توانیم یکدیگر را درک کنیم. اما نباید تصور کرد که آنجا مدینه فاضله و شهر گل‌ و بلبل است.

اینکه بخواهیم ذوق‌زده شویم و به سمت وزارت بهداشت یورش ببریم، این خبرها نیست. متاسفانه از آنجاکه ما به موضوع نرم‌افزار خیلی بها نمی‌دهیم، بعید می‌دانم که آن طرف هم اتفاق جدی بیفتد. ممکن است تا حدود ۱۰ درصد شرایط ما بهتر شود. مثلا من وقتی از هماتولوژی صحبت می‌کنم، آن طرفی‌ها متوجه می‌شوند که منظور من چیست. اما اینکه بخواهد با انتقال، اتفاق بزرگی بیفتد، من باور ندارم. سایر علوم هم به همین شکل است.

حکیم مهر: اساسا جایگاه دانشکده‌های دامپزشکی کجاست؟

ما در هر شهر، آنقدر مرکز آموزش عالی راه‌اندازی کردیم که جایگاه آنها برای ما خیلی جدی‌تر از مدرسه نیست. برای دولتمردان ما دانشگاه تهران و دانشگاه شیراز تفاوتی با یک مرکز آموزش عالی کوچک در شهر دورافتاده ندارد. دولت نمی‌تواند برای حدود ۵ میلیون نفری که از این مراکز بیرون می‌آیند،‌ کاری کند و شغلی برای آنها مهیا کند. هیچ زمینه‌ای هم وجود ندارد که آنها در بازار خصوصی جذب شوند و ...

حکیم مهر: جایگاه دامپزشکی در بحث تولید علم، کجاست؟

تولید علم یک موضوع چند بعدی و چند عاملی است. همین که می‌گویم مواد مصرفی نداریم و تجهیزات ما باید به روز باشد، ‌یعنی خیلی از کارها را نمی‌توانیم انجام دهیم.

روزی در دانشگاه شیراز بررسی کردم که اگر بخواهیم حداقل‌ها را داشته باشیم و برای هر یک از ۲۵۰ آزمایشگاه دانشگاه شیراز، حداقل یک تجهیزات معمولی بخریم، رقمی بالغ‌بر ۲۵۰ میلیارد تومان نیاز داریم. وقتی تجهیزات به مدت ۳۰ سال به روز نشود، مشخص است که کار خیلی سخت می‌شود. ما تمام این سال‌ها را بدهکار هستیم. در خیلی از موارد برای تشخیص معمولی یک ژن مجبور هستیم دست به دامان کره یا ژاپن حتی سنگاپور و روسیه شویم تا آنها برای ما تشخیص دهند که این بیماری به چه شکل است و نسبت به دارو چقدر مقاومت دارد.

ما باید ۳۰ سال قبل بهترین دستگاه‌های مختلف PCR و... را می‌آوردیم. به گونه‌ای که امروز از دنیا برای تشخیص به ما مراجعه می‌کردند و این می‌توانست درآمد خیلی زیادی برای ما داشته باشد. چرا باید ما نمونه‌های خود را به سنگاپور بفرستیم؟

شاید یکی از دلایل این است که مدیریت‌ها سلیقه‌ای، باندی، گروهی، فامیلی، قبیله‌ای و غیر تخصصی بوده است. کسی که در سمتی قرار می‌گیرد باید تخصص دقیق آن موقعیت را داشته باشد که بتواند درد را رفع کند. برای این منظور ابتدا باید درد را بشناسد. ما خیلی وقت‌ها درد را نمی‌شناسیم و اگر هم عده‌ای دردمند به ما مراجعه کنند، نمی‌توانیم کاری کنیم. در کل و به طور خلاصه، وضعیت دانشگاه‌‌ها را خیلی خوب نمی‌بینم.

حکیم مهر: به‌عنوان حرف آخر...

نیاز ما به تولید علم زیاد است. افراد زیادی هستند که کار می‌کنند و دل می‌سوزانند، اما نبود امکانات باعث می‌شود اتفاق مثبتی نیفتد. چند سال است که می‌گویند سرعت رشد علمی ما خیلی خوب است. اما آیا عمق تولیدات ما هم همین‌قدر خوب است؟ مثلا اگر در دنیا از منظر کمیت تولید علم، مقام شانزدهم را داریم، سوال اینجاست که آیا از نظر کیفیت هم در همین حد هستیم؟ خیر، نیستیم. این به زیرساخت‌ها، تجهیزات، مواد مصرفی، امکانات و متخصصین ما بر می‌گردد. در دانشگاه‌های مختلف دنیا، یک استاد تمام به راحتی می‌تواند چند نفر دستیار دانشجوی فوق تخصصی بگیرد که در کارها به او کمک کنند. اما اگر ما بخواهیم یک نفر دستیار بگیریم، باید از جیب خودمان به او حقوق دهیم. خوشحال هستم و تشکر می‌کنم که حکیم مهر این دغدغه را دارد و به دنبال حل آن است.

حکیم مهر: ممنون از فرصتی که در اختیار ما قرار دادید.