بیماری تحت کنترل است!/ تحلیلی بر طغیان تب برفکی در کشور و نحوه مدیریت آن از سوی مسئولین مربوطه

حکیم مهر - بیماری تب برفکی بیماری ویروسی است که در نشخوارکنندگان موجب تلفات و ضرر و زیان اقتصادی سنگینی می گردد. این بیماری سال هاست که در کشور ما وجود دارد و به اصطلاح علمی اندمیک شده است با توجه به اینکه مسئولیت مبارزه با بیماریهای دامی و مخاطرات اقتصادی و انسانی آن بر عهده سازمان دامپزشکی کشور است، صلاحیت دارترین سازمان برای اطلاع از روند رخدادهای این بیماری سازمان دامپزشکی کشور می باشد.

صرفنظر از لطمه هایی که شیوع این بیماری بر اقتصاد ملی و صنعت دامپروی کشور می زند، اگر از دیدگاه صرفاً صنفی هم به موضوع بنگریم، این بیماری با حذف دام های مولد کشور و کاهش جمعیت دامی، نقشی مستقیم در افزایش بیکاری دانش آموختگان رشته دامپزشکی و ضربه به وضعیت معیشتی ایشان خواهد داشت.

فراموش نمی کنیم آنچه را که در سال 94 رخ داد و دامنه آن تا اوایل سال 95 نیز ادامه داشت، بر اساس آمارهای رسمی منجر به تلف شدن بیش از 13 هزار رأس دام در کشور گردید (اینجا).

آنچه که بهانه نگارش این یادداشت را فراهم آورد، طغیان زودهنگام بیماری تب برفکی در چند استان کشور است. معمولاً طغیان این بیماری در فصول سرد سال دردسرساز می شد، ولی امسال در اوج گرما و در حالی که هیچ کس انتظار شیوع این بیماری را نداشت، چند استان کشور را در بر گرفت (اینجا) و حتی گزارش آن به اخبار 20:30 سیما نیز کشیده شد. به نظر می رسد چنانچه تدبیر مناسبی از سوی دفتر بهداشت و مدیریت بیماری‌های دامی سازمان دامپزشکی کشور در این خصوص اندیشیده نشود، امسال در فصول سرد سال باید شاهد قلع و قمع دام های کشور بر اثر ابتلا به این بیماری باشیم.

هر چند در سال 94 و 95، اختلافات مالی به وجود آمده بین سازمان دامپزشکی کشور و موسسه رازی و در نتیجه عدم تامین واکسن مکفی به عنوان مهمترین دلیل طغیان این بیماری در کشور اعلام شد، این انتظار می رفت که سازمان دامپزشکی با برنامه ریزی مناسب و صحیح، از شیوع این بیماری در سال های آتی جلوگیری نماید.

مسئولیت اصلی مبارزه با این بیماری بر عهده دفتر بهداشت و مدیریت بیماری‌های دامی سازمان دامپزشکی کشور قرار دارد. با هم نیم نگاهی به اظهارات مدیر کل محترم این دفتر طی دو سال اخیر می اندازیم:

1. برای مبارزه و ریشه‌کنی بیماری‌ها سهم سازمان دامپزشکی مهم عنوان می‌شود، ولی در اختصاص بودجه این سازمان فراموش می‌شود

2. انتقاد مجدد مدیرکل دفتر بهداشت و مدیریت بیماری‌های دامی سازمان دامپزشکی از عملکرد موسسه رازی

3. مدیر کل دفتر مدیریت بیماری‌های دامی سازمان دامپزشکی: سازمان دامپزشکی همواره مغفول‌تر از گذشته است و وزارت بهداشت فربه‌تر

4. بودجه دامپزشکی پاسخگو نیست، دامداران خودشان واکسن تب برفکی بخرند

5. توقف تولید واکسن تب برفکی در مؤسسه رازی/ منشاء ویروس تب برفکی از عربستان و ترکیه است، نه پاکستان

6. استقبال کم دامداران از واکسن بهادار تب برفکی موجب واکسیناسیون تنها نیمی از دام‌های سنگین شد/ فاز پاییزه واکسیناسیون تنها در دام‌های سنگین

7- در سال جاری واکسن تب‌برفکی به اندازه کافی تامین شده است/ مشارکت اندک دامداران دام سنگین در اجرای واکسیناسیون

8. مشارکت پایین دامداران دام سنگین کشور در طرح واکسیناسیون تب برفکی/ تمام واکسن مورد نیاز دام سنگین وارداتی است

9. شاید این‌گونه افراد به‌دنبال سود شخصی هستند، وگرنه نباید به بهانه‌های واهی حاشیه‌سازی کرده و به تبلیغ برند‌های خاص بپردازند

10. بیماری تب‌برفکی از نظر سازمان دامپزشکی بصورت کامل تحت کنترل درآمده است

11. مشکل اصلی مبارزه با بیماری‌ تب برفکی در کشور، کمبود واکسن است/ وضعیت تب برفکی چندان حاد نیست

12. ۲۷۰ کانون تب برفکی در کشور شناسایی شدند/ قم و آذربایجان غربی در صدر آمار

چند نکته در اظهارات مدیرکل محترم دفتر بهداشت و مدیریت بیماری‌های دامی سازمان دامپزشکی بیشتر به چشم می خورد:

1- کمبود بودجه: هرچند ما هم به این نکته اذعان داریم که اعتبارات سازمان دامپزشکی کشور کافی نبوده و باید افزایش یابد، ولی اینکه کلیه نقاط ضعف و مسئولیت طغیان بیماری ها را به گردن کمبود اعتبارات بیندازیم، چندان صحیح به نظر نمی رسد. اگر چنین باشد، پس «مدیریت» و «برنامه ریزی» مسئولین چه ارزشی دارد؟ کلیه وزارتخانه ها و سازمان های دولتی به نوعی با کمبود بودجه و اعتبارات دست و پنجه نرم می کنند، ولی شانه خالی کردن از بار مسئولیت با نام کمبود بودجه هیچگاه پذیرفتنی نیست. اگر به علت کمبود اعتبارات نمی توان جلوی طغیان بیماری را گرفت، پس چه فرقی می کند یک دامپزشک متخصص، مدیریت مجموعه را برعهده داشته باشد، یا فرضاً یک دانش آموخته رشته حسابداری؟!

2- ورود سویه های جدید خارجی: هر چند ورود سویه های جدید ویروس ممکن است موجب کم اثر شدن واکسیناسیون گردد، ولی سازمان دامپزشکی کشور می تواند با هماهنگی با موسسه رازی و سایر شرکت های تولیدکننده واکسن داخلی (یا خارجی) در سریع ترین زمان و پیش از ورود سویه های جدید به کشور، نسبت به تامین واکسن موثر بر علیه بیماری اقدام نموده و ایمنی لازم را در دام های کشور ایجاد نماید.

3- استقبال کم دامداران از واکسیناسیون: مساله تب برفکی به همین جا ختم نمی شود بلکه همانگونه که در خبرهای رسانه ها و محافل تخصصی مطرح گردیده است، دامداران حرفه ای و دامداران مالک دام های سنگین بنا به دلایل متعدد از انجام واکسیناسیون توسط بخش دولتی اجتناب می نمایند که یکی از دلایل آن ممکن است سخنان ضد و نقیض مسئولین مربوطه در این خصوص باشد؛ به هر حال دامداری که کار حرفه ای پرورش دام اصیل را انجام می دهد، حق دارد که در این موارد از خود حساسیت نشان بدهد و دام خود را بستری برای آزمون و خطا قرار ندهد. در اینجا می توان به واکسن هندی که بنا به اذعان سازنده قرار بود 9 ماه ایمنی بدهد و یا واکسنی که قرار بود فرانسوی باشد و ترکیه ای از آب درآمد، اشاره نمود. البته کم نیستند شرکت هایی که واکسن اروپای شرقی را با نام فرانسوی به دامداران کشور می فروشند.

از سوی دیگر مسئله مهمتری که در این میان رخ داده است عدم انتشار رسمی اطلاعات و آمار از سوی دفتر مبارزه سازمان در خصوص بیماری تب برفکی و واکسن های مورد آزمایش و مصرف گرفته در کشور است که بهره برداران را به سمت کانال های غیر رسمی که اخبار و اطلاعات به روز در خصوص مدت زمان و سطح ایمنی ایجاد شده توسط واکسن ها را منتشر می کنند سوق می دهد. انتشار منظم اخبار، اطلاعات و آمار رسمی و دقیق درخصوص بیماری تب برفکی، نوع واکسن های موجود، میزان ایمنی و اثربخشی هریک از واکسن های موجود از سوی دفتر بهداشت و مدیریت بیماری‌های دامی سازمان دامپزشکی، می تواند ضمن جلوگیری از گسترش شایعات، موجبات همکاری هر چه بیشتر دامداران با بخش دولتی را فراهم آورد.

4- بیماری تحت کنترل است: به نظر می رسد از دیدگاه مسئولین مربوطه، هیچگاه اپیدمی در کار نیست و بیماری همیشه در کنترل سازمان دامپزشکی کشور قرار دارد و این رخدادهایی هم که در کشور ملاحظه می شود، سیر طبیعی بیماری است. هرچند ممکن است برداشت ما این باشد که بیماری در ید با کفایت مسئولین اسیر است و هر وقت که صلاح بدانند بیماری را رهاسازی می کنند تا مقداری دام بکشد و بخورد بلکه دلش خنک شود!، ولی از نظر دامداری که واکسن هم تزریق کرده است، این بیماری در حال حاضر به نوعی همه گیری غیر قابل کنترل بدل شده است و لاشه دام هایش زنده و مرده روی دستش مانده و ضرر و زیان اقتصادی هنگفتی را متحمل گردیده است.

متاسفانه علیرغم وجود نیروهای متخصص و قوی در دفتر بهداشت و مدیریت بیماری‌های دامی سازمان دامپزشکی کشور، مسئولین مربوطه نتوانسته اند با بهره گیری مناسب از این نیروها، این بیماری را که سالانه لطمات زیادی به صنعت دامپروری کشور و به تبع آن وضعیت معیشتی دامپزشکان وارد می نماید، کنترل نمایند.

به ضرس قاطع عرض می کنیم، اگر چنین طغیان هایی در هر کشوری از دنیا (بجز ایران) رخ داده بود، مسئولین مربوطه نه تنها از سمت خود استعفا می کردند، بلکه به علت قصور در انجام مسئولیت محوله و لطمه به اقتصاد ملی کشور، مورد بازخواست قرار می گرفتند ولی در اینجا باید منتظر گرم شدن یا سرد شدن هوا برای کنترل بیماری توسط تغییر فصول باشیم!

عدم وجود سیستم مدیریت بحران اپیدمی های بیماری های دامی و سپردن عنان کنترل این بیماری ها به دستان طبیعت، نیازمند بازنگری فوری از سوی سازمان دامپزشکی کشور می باشد.