مردم نگران ابتلا به مشمشه نباشند

حکیم مهر - به دنبال هشداری که رئیس سازمان دامپزشکی، مبنی بر احتمال شیوع بیماری مشمشه میان شهروندان داده بود، یک عضو هیأت علمی دانشگاه اعلام کرد: نگرانی از سرایت مشمشه به انسان، چندان جدی نیست.
دکتر تقی‌پور، دامپزشک - عضو هیأت علمی دانشگاه و سرپرست تیم معالج ببر سیبری در گفت‌وگو با «تابناک»، با اشاره به اعلام هشدار رئیس سازمان دامپزشکی تهران درباره احتمال سرایت مشمشه به شهروندان گفت: با توجه به این‌که هم‌اینک ارتباط انسان و حیوان مانند گذشته و زمان درشکه‌سواری و ... نیست، بنابراین، نگرانی جدی درباره انتقال بیماری مشمشه از حیوانات باغ‌وحش ارم به بازدیدکنندگان و به طور کل شهروندان تهرانی در کار نیست؛ هرچند باید پیشگیری و مراقبت‌های اولیه را نه تنها در زمینه مشمشه که درباره همه بیماری‌های فصلی و غیرفصلی انجام داد تا خدای نکرده مردم به بیماری مبتلا نشوند.
وی افزود: در گذشته (زمان درشکه‌سواری) به دلیل ارتباط بسیار نزدیک میان انسان و حیوان به عنوان مهتر و اصطبل‌دار و ... انتقال بیماری مشترک میان انسان و حیوان بیشتر بود، ولی اکنون چنین نیست؛ گذشته از این ‌که سطح بهداشت و سلامت جامعه نیز بسیار رشد کرده است.
تقی‌پور با اشاره به بیماری مشمشه گفت: مشمشه بیماری بسیار سختی است، اما درمان نشدنی نیست، ولی درمان آن بسیار زمان‌بر است.
وی افزود: این بیماری و نوع انتقالش میان انسان به حیوان، حیوان به حیوان و حیوان به انسان معمولا ناممکن است، همچنان که انتقال این بیماری از حیوان به حیوان، معمولا پس از جنگ و گلاویز شدن صورت می‌پذیرد؛ بنابراین، گذشته از این‌که باید پیشگیری‌ها و مراقبت‌های اولیه را ـ که همان حفظ بهداشت فردی و محیطی معمولی و طبیعی است ـ انجام داد، بازدیدکنندگان باغ وحش ارم و ساکنان آن منطقه چندان نگران نباشند.
گفتنی است عامل بیماری‌زای مشمشه، یک بیماری عفونی بسیار مسری در بین تک سمی‌ها (اسب، قاطر، الاغ) است و عفونت به وسیله باسیل هوازی، اکسیداز مثبت گرم منفی به نام بورخولدریامالئی (Burkholderia-mallei) منتقل می‌شود که بدون فلاژل و بدون حرکت بوده و نسبت به شرایط محیطی حساس است.
تاریخچه:
برای نخستین بار، بقراط مشمشه را توضیح داده که سال‌هاست به عنوان یک بیماری شغلی در افرادی که با اسب در تماس هستند و همچنین دامپزشکان و کارکنان آزمایشگاه‌ها مطرح است.
عامل مشمشه همراه با سیاه زخم به عنوان سلاح بیولوژیک مدرن از سال 1915 میلادی مورد استفاده قرار گرفته است.
انتشار بیماری:
مشمشه در بسیاری از کشورها پس از انجام اقدامات قرنطینه‌ای و دیگر اقدامات کنترلی حذف شده است.
از دهه 1940 میلادی تاکنون، انتقال مشمشه به انسان در آمریکا دیده نشده است، ولی در بین حیوانات اهلی در آفریقا، آسیا، خاورمیانه و مرکز و جنوب آمریکا شایع است. بیماری در گربه‌ها و سگ‌سانانی که از گوشت اسب‌های آلوده تغذیه کرده‌اند، اتفاق افتاده و افزون بر این، باید گفت ترشحات پوستی اسب‌های بیمار بسیار مسری است.
مشمشه یکی از بیماری‌های رایج در بین اسب‌ها و سایر تک سمی‌های عراق است.
راه‌های انتقال:
بیماری در انسان به دنبال تماس مستقیم با حیوانات آلوده یا تماس با بافت‌های آنها منتقل می‌شود. عامل بیماری از راه آئروسل و همچنین ضایعات پوستی یا مخاط ملتحمه، دهان یا بینی وارد بدن می‌شود. انتقال انسان به انسان نادر است. موارد تک گیر در دامپزشکان، اسب سواران و کارکنان آزمایشگاه اتفاق می‌افتد. دو مورد انتقال جنسی و مواردی در خانواده‌ای که از بیمار مراقبت کرده‌اند، گزارش شده است.
تظاهرات بالینی در حیوانات:
به دنبال ورود باکتری در مخاط بینی اسب، تب و زخم‌های نکروتیک و ندول و به دنبال آن ترشحات غلیظ زرد رنگ ایجاد می‌شود. غدد لنفاوی گردن و مدیاستن بزرگ شده و پنومونی با آبسه ندولار و گسترش به اعضای درونی موجب بیماری منتشر می‌شود.
مشمشه جلدی (بیماری فارسی) شامل آبسه جلدی به همراه تشکیل ندول‌های 5/0 تا 5/2 سانتیمتری در مجاری لنفاوی است، با پیشرفت بیماری ندول‌ها زخمی شده و عفونت به شکل چرک زرد غلیظ بیرون می‌رود.
تظاهرات بالینی در انسان:
دوره کمون: در اغلب موارد، نشانه های بیماری، یک تا چهارده روز پس از تماس ظاهر می‌شود، ولی در ابتلا تنفسی ممکن است به کمتر از یک تا دو روز برسد. عامل بیماری احتمال دارد پس از تماس به صورت نهفته برای چند سال باقی بماند و دوباره فعال و علایم بالینی ظاهر شود.
همچنین ثابت شده افراد دیابتیک حساسیت بیشتر به ابتلا و پیشرفت بیماری دارند.
نشانه های ابتلا به مشمشه، با توجه به نحوه آلودگی و راه ورود عامل بیماریزا و محل ابتلای به اشکال حاد و مزمن در اعضا بروز می‌کند. نشانه های اولیه ممکن است شامل تب، ضعف، درد عضلانی و سردرد و درد قفسه سینه، اشک ریزش شدید چشم‌ها و حساسیت به نور و اسهال باشد.
عفونت‌های موضعی: اگر در روی پوست بریدگی یا خراش وجود داشته باشد، باکتری از طریق آن وارد بدن شده و یک عفونت موضعی با ایجاد زخم در یک تا پنج روز ظاهر می‌شود. ممکن است غدد لنفاوی ناحیه‌ای بزرگ و یا بر دیگر نواحی بدن منتشر شود. زخم‌های چرکی در مخاط بینی، تراشه، حلق نیز ممکن است دیده شود.
ضایعه اغلب به همراه تب، لرز و ضعف است که در صورت درمان نشدن ندول‌هایی در مجاری لنفاتیک و آبسه‌های چرکی در غدد لنفاوی پس از چند هفته بروز کرده و بیماری گسترش می‌یابد که منجر به آبسه‌های کبد و طحال، پنومونی، آبسه‌های ریوی و آبسه‌های متعدد جلدی و عضلانی می‌شود؛ عفونت سیستم اعصاب مرکزی نیز ممکن است اتفاق افتد.
عفونت‌های ریوی: در عفونت‌های ریوی بیماری شدید تب‌دار به همراه پنومونی، برونکوپنومونی، آبسه ریوی، تجمع مایع در پلور و افیوژن پلور، زخم نکروز دهنده در برونش و تراشه، لنفادنوپاتی گردن و مدیاستن ایجاد می‌شود، در صورت عدم درمان معمولاً در ده روز مرگ اتفاق می‌افتد.
عفونت‌های منتشر خون: تظاهرات مانند عفونت‌های منتشر خونی است، اغلب همراه عفونت‌های موضعی است عفونت‌های منتشر خونی مشمشه، در صورت عدم درمان در هفت تا ده روز معمولاً کشنده است.
عفونت‌های مزمن: اشکال مزمن مشمشه به شکل آبسه‌های متعدد در بازوها و عضلات پاها یا در طحال و کب یا پنومونی مزمن می‌باشد. گاهی در اتوپسی عفونت‌های بدون علامت کشف می‌شود.
تشخیص آزمایشگاهی: تشخیص قطعی بنا بر جدا کردن بورخولدریامالئی از خون، خلط، ادرار یا ضایعات پوستی است و همچنین بوسیله بررسی آنتی‌بادی فلئورسنت مستقیم (DFA) فیکساسیون کمپلمان، آزمایشات آگلوتیناسیون، ELISA یا بوسیله PCR صورت می‌گیرد. تست پوستی مالئین که به طور گسترده برای برنامه کنترل بیماری در حیوانات به کار می‌رود برای انسان کاربرد چندانی ندارد. برای بررسی نمونه‌های بالینی یا آلوده کردن جوندگان در آزمایشگاه تجهیزات و وسایل آزمایشگاه با Biosefety level 3 مورد نیاز است.
پیشگیری:
موارد مشکوک برای برای جلوگیری از پاشیده شدن یا تماس‌های مستقیم با ضایعات چرکی، خون و ترشحات و سایر وسایل آلوده انجام گیرد. وسایل آلوده به ترشحات و تجهیزات پانسمان بایستی اتوکلاو یا سوزانده شده یا با استفاده از مواد ضدعفونی کننده ضدعفونی شوند. واکسن برای مشمشه وجود ندارد. در کشورهایی که مشمشه در حیوانات آندمیک است برای پیشگیری از بیماری در انسان، شناسایی و حذف جمعیت حیوانات آلوده مهم است. در مراکز بهداشتی درمانی، بیمارستان‌ها، آزمایشگاه ها و ... می‌توان از انتقال بیماری به وسیله اجرای احتیاطات معمول به هنگام برخورد با خون و مایعات بدن پیشگیری کرد. در عفونت‌های آزمایشگاهی ایجاد شده داکسی‌سیکلین جهت پیشگیری موثر بوده است ولی استفاده از آن در موارد تماس ثابت نشده است.
درمان:
چون بیماری مشمشه در انسان نادر است، اطلاعات محدودی درباره درمان آنتی‌بیوتیکی وجود دارد. نشان داده شده که سولفادیازین در حیوانات آزمایشگاهی و انسان مؤثر بوده است، همچنین بورخولدریامالئی معمولاً به تتراسایکلین، سیپروفلوکساسین، استرپتومایسین، نووابیوسین، جنتامایسین، سفتازیدیم و سولفامیدها و یا ترکیبی از ایمی پنم و داکسی سایکلین حساس است. مقاومت به کلرامفنیکل نیز گزارش شده است؛ بازگشت بیماری حتی پس از درمان آنتی میکروبیال ممکن است رخ دهد.