چرا گوسفندان کشور رومانی مورد استقبال بازار جهانی قرار گرفته‌اند؟

حکیم مهر: روابط عمومی سازمان دامپزشکی کشور نوشت:

کشور رومانی با جمعیت تقریبی بیش از 10 میلیون راس گوسفند، سومین کشور پرجمعیت گوسفند در اتحادیه اروپاست و سالانه بیش از یک میلیون راس گوسفند صادر می‌کند. اینکه چه ویژگی‌هایی موجب شده است تا در سالهای اخیر رومانی به جرگه کشورهای صادرکننده گوسفند بپیوندد و سهم پررنگتری در بازار جهانی پیدا کند به ویژگی های خاص سه نژاد عمده تسورکان، تسیگای و مرینوس وارداتی بر می گردد که در گزارش زیر به تشریح جزییات ویژگیهای گوسفندان رومانیایی پرداخته شده است .

به گزارش روابط عمومی سازمان دامپزشکی کشور، از آنجا که اخیرا تعدادی از کانالهای شبکه مجازی بدون اطلاع از ویژگیهای گوسفندان رومانیایی که به کشور وارد شده اند، مبادرت به درج اطلاعات نادرست از این گوسفندان کرده اند و اذهان برخی هموطنان را در مورد ویژگی های نژادهای گوسفندان رومانی دچار تشویش کرده اند، در گزارش تهیه شده ذیل، نگاهی شده است به ویژگیهای این گوسفند تا با تنویر افکار عمومی، هرگونه شبهه احتمالی از اذهان هم وطنان عزیز که به طور قطع در جریان انگیزه های جمعی سودجو از آشفتگی در بازار داخلی نیز هستند، زدوده شود.

 بنابراین گزارش، از آنجا که کشور رومانی طبیعت متنوعی شامل کوهها، تپه‌های فراوان و دشت های متعدد دارد، از مهم ترین مناطق پرورش گوسفند در دنیاست که البته در این زمینه پیشینه‌ای طولانی دارد. کشوری با جمعیت تقریبی بیش از 10 میلیون راس گوسفند که بر اساس آخرین برآوردهای صورت گرفته، سومین کشور پرجمعیت گوسفند در اتحادیه اروپاست. گوسفندان رومانی از سه نژاد عمده تسورکانا  Tsurcana ) بومی رومانی)، نژاد تسیگای  Tsigai ) با ریشه مجارستانی) و نژاد مرینوس وارداتی (پشمی) تشکیل شده اند.

رومانی سالانه بیش از یک میلیون راس گوسفند صادر می‌کند و به‌ واسطه دسترسی به دریای سیاه و واقع شدن در مصب رود دانوب، از طریق این دو شاهراه آبی، ارتباط تجاری خوبی با کشورهای حوزه مدیترانه و دریای سیاه و از طریق کانال سوئز با مصر و کشورهای خاورمیانه دارد.

در این میان تسورکانا، نژاد گوسفند دارای پشم بلند مشابه نژادهای ایرانی است که سفید رنگ است و جنس نر آن دارای شاخ و ماده ها فاقد شاخ هستند.

البته آن والاچین  Valachian نام دیگر تسورکاناست و بومی رومانی است. منشأ اصلی آن نیز کوههای کارپات است.

این گوسفند به‌ دلیل تولید مثل سنتی در نقاط مختلف، دارای انواع یا تیپ  مختلفی با صفات متنوع است؛ به طور نمونه گوسفند تسورکانای، دارای کوچ ییلاق / قشلاق (کوچ بین مناطق کم ارتفاع گرم‌تر در فصل زمستان و کوچ به مناطق کوهستانی سردسیر در اوایل بهار) است و رنگ آن نیز سفید است؛ نژاد بلک تسورکانا یا تسورکانای سیاه که بیشتر در شمال مولداوی دیده می‌شود؛ نژاد تسورکانای کارپات غربی؛ نژاد تسورکانای جنوبی؛ نژاد تسورکانای خاکستری یا مولداوی مرکزی و نژاد کارپات وسطای شرقی.

در این میان نژاد تسورکانا که پشتوانه اصلی تجارت گوسفند رومانی است، دارای بیش‌ترین پراکندگی و گسترش در این کشور است. این نژاد به‌ نام 'ملکه کوهستان' نیز خوانده می‌شود و دارای پایداری و انعطاف پذیری و سازگاری خوبی است و برای هر 3 منظور گوشت، شیر، پشم پرورش می‌یابد، و واریته‌های مختلف آن اسامی محلی خاص خودشان را دارند به مانند تسورکانای سفید موسوم به  bele ، نژاد  oachese ، نژاد  Bucalai بوکالای، نژاد برزیت  brezate و نژاد  marcuse مارکوزه. در این وادی، شاخص ترین و معروف‌ترین نژاد تسورکانا، واریته 'بوکالای' است که دارای موهای قهوه‌ای تا سیاه در صورت و پاهاست.

بنابراین گزارش، این نژاد از زمان ماقبل تاریخ در کوههای کارپات تکامل یافت و همانطور که گفته شد، نژاد اصلی گوسفند رومانی است و برای تولید شیر، گوشت و پشم پرپشت و زمخت برای دوخت قالی در رومانی استفاده می‌شوند. میش بالغ این نژاد حدود 50 کیلوگرم بره در زمان تولد سه و نیم کیلوگرم و 30 کیلوگرم در سن 150 روزگی است.

خلاصه نژاد تسورکانا :

گوسفند نژاد تسورکانا (اویس اریس ovis aries ) یک نژاد گوسفند چند منظوره است که برای تولید پشم و شیر و گوشت پرورش می‌یابد. این گوسفند در کوههای کارپات رومانی اهلی شد و  پرورش یافت و بعنوان یک نژاد معرفی و مطرح شد. این نژاد اکنون در سرتاسر اروپای مرکزی بدلیل حرکت گله‌های گوسفند جهت استفاده از چراگاه های آلپ دیده می شود. این نژاد دارای سه تحت واریته اصلی است : سفید، خاکستری و سیاه.

تسورکانای سفید: دارای لکه های سیاه روی صورت و اندام حرکتی است که  منطقه اصلی پرورش آن ناحیه گوسفند خیز  sibiu سیبیو در رومانی مرکزی است. این نژاد دارای سایز متوسط است و دست و پای با اندازه متوسط تا بلند و سر باریک و کوچک دارد، وزن گوسفند نر 60 تا 80 کیلوگرم و وزن گوسفند ماده 40 تا 55 کیلوگرم است، و تقریبا نیمی از میش‌ها و همه نرها دارای شاخ هستند. این گوسفندان دارای پشم بلند، خشن و زمخت است که طول آن به 25 تر 30 سانتی متر می رسد.

نژاد تسورکانا به زندگی در شرایط آب و هوایی سخت و خشن کوهستانی، دشتها و تپه‌ها سازگاری بالایی دارد و نژاد سرسختی است که می تواند در شرایط آب و هوایی نامساعد بقا یابد. به‌ دلیل پشم مقاوم به آب آن و توانایی آن در پیمودن مسیرهای طولانی جهت پیدا کردن غذا و علوفه، این نژاد همچنین در برابر بیماری‌ها نیز بسیار مقاوم است، صفات این نژاد گوسفند برای اصلاح نژاد توسط چوپانان و پرورش دهندگان گوسفند بسیار مطلوب است به طوری‌که آنها این گوسفند قوی را جهت شیوه دامپروری ییلاق /قشلاق برگزیده اند.

همانطور که گفته شد این نژاد به‌ منظور تولید  شیر و گوشت و پشم پرورش می‌یابد، شیر آن دارای 7.5 درصد چربی است و درصد پروتئین آن 6 درصد است. شیر آن چرب بوده و برای تولید سایر محصولات مانند انواع پنیر، و ماست نیز بکار می رود .گوشت گوسفند بالغ و بره ها نیز مصرف دارد، نظیر گوشت ادویه کاری شده یا دودی شده. از پشم آن برای درست کردن قالی استفاده می‌شود، این نژاد در سرتاسر کوههای کارپات وجود دارد، خطری که این نژاد را تهدید می‌کند افزایش استفاده از نژادهای خارجی و مخلوط شدن بواسطه آمیزش‌ و تولید مثل با سایر نژادهای خارجی است.

نژاد تسورکانا را ترکانا هم می‌گویند و از اعقاب گوسفند وحشی  ovis vigeni arkar هستند که در دوران ماقبل تاریخ در کوههای کارپات اهلی شدند. اکنون این نژاد علاوه بر رومانی که نام محلی دیگر آن به‌ زبان رومانی 'والاچین زکل' است، در اوکراین جنوبی، یونان، آلبانی، یوگسلاوی سابق، کرواسی، بوسنی و هرزگوین، اسلونی و جمهوری چک، اسلواکی و لهستان نیز یافت می‌شوند که بیشترین تعداد آن در رومانی به تعداد شش میلیون است. بیشترین اصلاح نژادی و سلکسیون روی آن انجام شده است که تحت نژادهای مختص به نواحی جغرافیایی سیبو-البا، hunedoara, وایدینی نواتچی، ورانتچه آ، کامپولونگ موسچل، کاران زبش را تشکیل می‌دهند، از لحاظ رشد و رسیدن به شرایط دلخواه دو نوع دارد: تسورکانای پیش‌رس و تسورکانای دیررس، این نژاد 50 تا 60 درصد جمعیت گوسفند رومانی را شامل می شود.

وزن قوچ نر 60 تا 80 کیلو گرم است و میش 40 تا 55 کیلوگرم، سر باریک و مستقیم، رنگ سفید، قهوه ای سیاه، و یا خاکستری بسته به واریته. در نژاد سفید لکه ها دور لی چشم پا و دست و صورت دیده می‌شود، حجم تنه متوسط است، پستان این نژاد حالت کروی دارد و نژاد به‌ راحتی با پشم بلند 20 تا 30 سانتی متری آن تشخیص داده می شود، دارای خوی پر جنب و جوش است و سریع غذا را جستجو می‌کند و در زمستان‌های ملایم در مرتع غذا می‌خورد.

سازگاری محیطی :

به شرایط سخت کوهستانی به دلیل پشم بلند، متراکم و ضخیمش اداپته است، در پاییز 5 تا 10 کیلوگرم چربی داخلی ذخیره می‌کند که بعنوان منبع انرژی در زمستان و نگهداری در محوطه محصور پرواری استفاده می‌شود، جالب تر اینکه هزینه غذادهی به آن دو تا سه برابر کمتر از نژادهای پشمی است.

صفات و خصوصیات تولیدی:

برای تولید شیر گوشت پشم پرورش می‌یابد،، تولید شیر آن بطور متوسط  در میش یک شکم زاییده 100 بعلاوه منهای 45 کیلوگرم، در میش چند شکم زاییده 150 بعلاوه منهای 50 کیلوگرم در 220 روز دوره شیرواری هست، درصد چربی 7تا 8 درصد و پروتئین 6 درصد است، شیر آن نیز برای تولید ماست، دوغ،کشک و پنیر بسیار خوب است.

گوشت :

وزن بره تازه متولد ‌ 3 تا 4 کیلوگرم است و در 30 روزگی به 9 تا 10 کیلوگرم، در 90 روزگی به 20 تا 25 کیلوگرم و در 150 روزگی به 30 کیلوگرم می‌رسند. بره های شیرخوار با  تغذیه تکمیلی از سن 10 روزگی، در 45 روزگی تا وزن 15 کیلو می‌رسند و روزانه 150 تا 275 گرم وزن می‌گیرند، اگر شرایط مناسب تامین شود، بره های از شیر گرفته شده و پروار شده، در 7 ماهگی به 40 تا 47 کیلو می‌رسند.

پشم :

تولید آن 2 تا 4 کیلو در میش و 4 تا 6 کیلو در قوچ است، طول رشته پشم بلند 25 سانتی متر  تا پشم با طول متوسط 12-15 سانتی متر تا پشم کوتاه 9 سانتی متر و هر فیبر آن از 25، و 50 تا 100 میکرون است، 

تولید مثل:

میزان باروری آن 90 تا 95 درصد است.

 نژاد تسیگای:

نژاد دوم مطرح در رومانی، نژاد تسیگای است که حدود 25 درصد گوسفندان آن مملکت را تشکیل می دهد که بیشتر به منظور تولید پشم استفاده میشد اما امروزه برای تولید گوشت و شیر هم استفاده می‌شود. جمعیت آن در رومانی حدود دو میلیون است اما متاسفانه بر اساس برآورد سال 2011، 77 درصد پرورش دهندگان در مناطق سنتی پرورش این نژاد، آن را با نژادهای خارجی فریزین شرقی برای شیر و سافولک برای گوشت جفت‌گیری نموده اند و همین امر موجب شده تا جمعیت اصلی آن کاهش بیابد.

در رومانی مصرف گوشت آن کم است و تنها 4 درصد مصرف گوشت را تشکیل می‌دهد و بیشتر بره‌های جوان 4 تا 6 هفته بوزت 10 تا 12 کیلوگرم را کشتار می‌کنند و بیشتر برای شیر و فرآورده های آن استفاده می شود.  

اصل این نژاد از آسیای صغیر است و سپس در انتهای قرن هجدهم به مجارستان آورده شد و پس از آن به بالکان و رومانی منتقل شد، اسامی دیگر آن زومبری، اولاه، سیجاجا  cigajaاست. ضمن اینکه پشم آن بسیار مرغوب است و امروزه دارای دو تحت نژاد اصلی است. دارای گوشهای بلند است پشم آن سفید با رگه های تیره و اندام حرکتی و سر مشکی یا قهوه ای تیره و پوست خاکستری است، تیره آن ها تنها سالی یک بار می‌زایند و بندرت هم دو قلو زا هستند.

نژاد اصلی یا قدیمی:

ارتفاع شانه نر 70 تا 80 سانتی متر و ماده 60 تا 65 سانتی متر است، به‌ مدت 5تا 6 ماه شیر می‌دهد و 40 تا 60 لیتر شیر، رنگ بره خاکستری است و در پارک ملی کوروس ماروس مجارستان در مزرعه پرورش 10000 ماده و 50 نر وجود دارد.

نژاد اهلی :

بیشتر برای شیر و پشم پرورش می‌یابد، از نژاد اصلی دارای جثه بزرگتر هستند و ارتفاع شانه 90 تا 100 سانتی متر در نر و ماده 75 تا 80 سانتی متر است. تولید شیر آن 110 تا 120 لیتر در دوران شیردهی است. بره‌ها پشم سیاه دارند، از سال 1999 بعنوان یک نژاد جداگانه و از سال 2008 تحت نژاد محافظت شده قرارگرفت.

این نژاد با جنوب شرق دریای کاسپین، خزر با اهلی‌کردن گوسفند وحشی  arkar یعنی گوسفند وحشی اوریال اهلی شد، این نژاد اکنون در اروپای مرکزی و سایر کشورهای شرق اروپا نظیر لهستان، چک، کرواسی، بلغارستان، مجارستان، مولداوی و اوکراین پرورش می‌یابد، وزن میش بالغ از سی تا 100 کیلوگرم است و 2 تا 5 کیلوگرم نیز پشم دارد.