نقش دامپزشکی در مدیریت بلایای طبیعی (بخش دوم و پایانی)

حکیم مهر: از نظر «دکتر شهرام میرزمانی»، دامپزشکان نقش مهمی در ارزیابی اثر بلایا در جمعیت‌های انسانی و حیوانی و منابع اقتصادی ایفا می‌نمایند؛ از جمله اینکه آنها به کسب اطلاعات درباره بروز بیماری‌های عفونی، تعیین دسترسی به پناهگاه‌ها، آب، سرویس بهداشتی، برق، مراقبت‌های پزشکی، پایش وضعیت بهداشتی، آموزش ساکنان پناهگاه‌ها درباره موضوعات بهداشتی خاص و کمک به تخصیص منابع می‌پردازند.

حکیم مهر: چرا دامپزشکان نیاز دارند که درباره مدیریت بلایا آموزش ببینند؟

وظیفه حرفه‌ای دامپزشکان مراقبت از حیوانات است، زیرا آنها نسبت به آسیب‌ها، بیماری‌ها، گرسنگی و کم آبی بدن احساس دارند. همچنین صاحبان و افراد جامعه به کمک آنها نیاز دارند، حیوانات بخش بسیار مهمی از زندگی بسیاری از مردم، برای امرار معاش، همراهی و کار هستند. به دامپزشکان نیاز است تا به‌عنوان کارکنان کلیدی، برای سازماندهی و هماهنگی تلاش‌های امدادی برای حیوانات اقدام کنند. آنها به مثابه کارشناسانی خبره برای ارزیابی بالینی سریع تعداد زیادی از حیوانات، برای کمک به حفاظت بهداشت عمومی، پیشگیری و کنترل و بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوانات هستند.

حکیم مهر:‌ برنامه آموزش دامپزشکان به چه صورت است؟

هنگام بلایا تمامی گروه‌های پزشکی در جنبه‌های مراقبت‌های پزشکی بلایا باید مهارت داشته باشند و تمام دامپزشکان باید مهارت کافی را در تخصص‌هایی که ممکن است از آنها در صورت نیاز در فوریت‌ها و بلایا استفاده شود، کسب نمایند. متاسفانه بسیاری از دانشکده‌های دامپزشکی فاقد برنامه‌های درسی ضروری هستند تا تقاضای دامپزشکی برای آمادگی بهداشت عمومی یا حیوانی و شرایط اضطراری را برآورد نمایند. دانشکده فاقد یک مجموعه مهم از افراد حرفه‌ای آموزش دیده برای پیشگیری و پاسخ به شرایط اضطراری مربوط به مواد غذایی و حیوانات است.

سازمان نظام دامپزشکی باید مقدمات بسیج دامپزشکی را با همکاری جمعیت هلال احمر، برای اینکه تمامی انجمن‌های محلی، منطقه‌ای و ملی دامپزشکی درباره روش‌های کمک‌های اولیه آموزش ببینند، فراهم نماید. انجمن‌های دامپزشکی باید ابتکار عمل را برای سازماندهی دوره‌های آموزشی با همکاری مقامات دامپزشکی و هلال احمر در دست بگیرند.

دامپزشکان باید آموزش ببینند و در روش‌های طب دامپزشکی بلایا تبحر داشته باشند. علاوه‌بر دریافت آموزش در طب انسانی در بلایا، آنها باید قادر به انجام اقدامات نجات‌بخش و کمک‌های اولیه موثر و کمک به پزشکان در انجام کارکردهای اضافی مصوب باشند.

آنها باید راهنماهای آثار ایجاد شده در حیوانات و انسان در اثر سلاح‌های کشتار جمعی، اقدامات دفاع غیر عامل و بهداشت را دریافت نمایند. آنها باید خود را از آسیب‌ها و بیماری‌های قابل پیشگیری حفاظت نمایند.

دامپزشکان همچنین باید نقشی فعال در تدوین طرح‌های مراقبت پزشکی اورژانس همراه با سایر گروه‌های پزشکی داشته باشند. یک طرح نمی‌تواند تمام متغیرهای یک فاجعه را پوشش دهد. اقدام واقعی باید در زمان بلایا انتخاب شود و بهترین اطلاعات باید در دسترس باشد. انعطاف‌پذیری طرح‌های اضطراری بستگی به مهارت در هر ماموریتی است که ممکن است به آن داده شود.

حکیم مهر: به نظر شما محتوای آموزشی پاسخ به فوریت‌ها و بلایا برای دامپزشکان باید شامل چه مواردی باشد؟

درک چگونگی رویکرد شرایط اضطراری در دام‌های آزاد یا حیات وحش، آگاهی از نوع و فراوانی مواجهه با شرایط اضطراری حیوانات، اتخاذ گام به گام اولیه به محض ورود و ارزیابی وضعیت حیوان، آگاهی از خطرات ذاتی کار با حیوانات آسیب دیده و مضطرب، مهارت‌ها و دانش جلوگیری از آسیب زدن حیوانات به مردم و امدادگر، بررسی سامانه فرماندهی حادثه، معرفی رفتار حیوانات برای ایمنی پاسخ کارکنان، ارائه دانش و انتقال تجربه، استفاده از تجهیزات گرفتن، بلند کردن، کشیدن، کمک به ایستادن حیوان، روش‌های گرفتن و بی حرکت‌سازی مانند محاصره کردن، سلاح‌های بیهوشی و غیره، آموختن روش‌های مناسب برای یک نجات فنی حیوانات، آموختن چگونگی جابه‌جایی درست حیوان بیمار خوابیده با استفاده از تجهیزات تخصصی و یا منابع محلی، پیش‌بینی پوشش رسانه‌ای فشرده و ارائه اطلاعات به مامورین روابط عمومی، جنبه‌های حقوقی مربوط به حوادث حیوانات، آموختن تهدیداتی که دامپزشکان با آنها مواجهه می‌شوند برای جلوگیری از آسیب بدنی، آموختن روش‌های مناسب و انسانی مرگآرام، آموختن روش‌های مربوط به دفن حیوانات معدوم شده و یا مرده.

برای آماده‌سازی دامپزشکان در نقش‌های جدید و وسیع آنها در بلایا ضروری است که درباره طب دامپزشکی در بلایا آموزش‌هایی ببینند و به عنوان عضو برنامه‌های علمی و اجرایی مدیریت در بلایا همکاری نمایند.

حکیم مهر: چگونه می‌توان دامپزشکان را آماده کرد؟

اتخاذ تدابیری برای اینکه اطمینان حاصل شود، اگر بلایا رخ دهد، تمام منابع و خدماتی که ممکن است برای مقابله با آثار فوریت و بلایا لازم باشد را می‌توان به سرعت بسیج و در منطقه آسیب دیده مستقر کرد. مانند سامانه‌های ملی هشدار، برنامه‌های واکسیناسیون پناهگاه‌های حیوانات، روش تخلیه و انتقال دام‌ها، ذخیره‌سازی مواد غذایی و آب، شناسایی حیوانات، برنامه‌های آمادگی کلینیک‌های دامپزشکی.

در بلایا یک افزایش در تعداد ناقلین نسبت به تماس میزبان حساس در کل ایجاد می‌شود. برای مثال پشه‌ها به علت افزایش دسترسی به آب در طوفان‌ها برای تکثیر افزایش می‌یابند، مانند مالاریا در کشورهایی مانند هائیتی و یا آنسفالیت دنگی در سنت لوئیس. مگس‌ها می‌توانند آنترو ویروس‌ها را منتقل نمایند. انتقال شپش سر در پورتوریکو. لذا باید به مساله کنترل انتقال بیماری نیز توجه کرد.

پس از بلایای طبیعی تخریب زیستگاه‌ها ممکن است به ازدحام بیش از حد جمعیت‌های انسانی و حیوانی منجر شود. اختلال در تامین غذا و آب باعث تشدید بیماری‌های واگیر موجود می‌شود. دامپزشک باید به سرعت برای شناسایی عامل بیماری و ارزیابی حجم مشکل حرکت نماید. سپس مقررات کنترل و ساز و کارهای مقابله با انتقال بیماری را تنظیم نمایند.

دانش بهداشت شیر و مرغ و ماهی مهم است تا تصمیم‌گیری نماید که مواد غذایی برای مصرف انسان سالم یا ناسالم هستند. اطمینان از استفاده از اصول طب پیشگیری در مزارع پرورش دام، نظارت بر بازیابی و دفع باقی مانده حیوانات برای جلوگیری از هجوم جوندگان و حشرات که ممکن است به گسترش شیگلا و آنتروویروس و غیره منجر شود، مهم است. لذا دامپزشکان ممکن است مجبور به انتخاب و شناسایی حیوانات برای تریاژ باشند.

مساله مهم دیگر، بحث کنترل حیوانات است. جلوگیری از گشتن و پرسه‌زدن حیوانات بالقوه خطرناک، برای مثال هاری، پاستورلا مولتی سیدا، کلستریدیوم تتانی، مارهای سمی، حیوانات وحشی. همچنین استفاده از روش‌های مرگ آرام و انسانی در حیوانات مجروح که نمی‌توان از آنها مراقبت کرد. کمااینکه افزایش تداخل با حیات وحش می‌تواند منجربه افزایش شانس ابتلای ناقلین بیماری‌ها از مخازن عوامل بیماری‌زا شود. در غیر این صورت ممکن است در جمعیت حیات وحشی باقی بماند.

حکیم مهر: به‌عنوان حرف آخر...

وابستگی متقابل رو به رشد بین انسان‌ها و حیوانات که در محیط زیستی مشترک و نزدیک با هم زندگی می‌کنند، باعث بروز مشکلات و تهدیدات بهداشتی می‌شود که به وضوح نیاز به یک رویکرد یکپارچه و جامع‌تری دارد. دامپزشکان تعهدها، فرصت‌ها و سهم حیاتی در بهبود بهداشت عمومی، شناسایی و توقف گسترش بیماری‌های عفونی به ویژه بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوانات، حفظ کیفیت منابع آب و غذا و ارتقای سلامت حیات وحش و زیست‌بوم‌ها در شرایط فوریتها و بلایا دارند.

دامپزشکان منبع مراقبت‌های بهداشت عمومی برای جامعه هستند که می‌توانند و باید در شرایط فوریت‌ها و بلایا زمانی که امکانات معمول برای ارائه این خدمات مختل یا از بین رفته است، به‌کار گرفته شوند.

نقش و مسئولیت اصلی دامپزشک در فوریت‌ها و بلایا تصمیم‌گیری نهایی درباره ایمنی، امنیت و سلامت غذا و آب برای مصرف انسانی و حتی خوراک و آب دام‌های باقی‌مانده و زنده است.

دامپزشکان باید برای اظهارنظر درباره حیوانات بازمانده در مزارع پرورش و دامداری‌ها، باغ وحش‌ها و غیره؛ فراورده‌های دامی خام ذخیره شده در انبارها، تاسیسات ذخیره‌سازی مواد منجمد و فروشگاه‌ها، مراکز توزیع و خرده فروشی‌ها، یا حتی انبارهای مزارع، رستوران‌ها و خانه‌ها و غیره در منطقه آسیب‌دیده به تعبیر دیگر در طول زنجیره تامین آب و غذا فراخوانده شوند.

دامپزشکان در فعالیت‌های مراقبت و درمان حیوانات آسیب‌دیده و طب پیشگیری در فوریت‌ها و بلایا از جمله حفاظت از حیوانات در برابر بیماری‌ها، شناسایی، پیشگیری و رفع آلودگی آثار تهدیدات و حملات شیمیایی، زیستی، پرتویی و هسته‌ای (تروریستی) و بازرسی از مواد غذایی کارخانه‌های فرآوری غذایی و تاسیسات انبارش مواد غذایی که ممکن است آسیب‌دیده یا آلوده شده باشند، نقش‌آفرین می‌باشند.

گزارش سازمان جهانی بهداشت، درباره روند آینده دامپزشکی در خدمت بهداشت عمومی نشان می‌دهد که تغییرات گسترده‌ای در معیارهای اصلی دامپزشکی در خدمت بهداشت عمومی ایجاد خواهد شد که شامل مسائلی ازجمله افزایش تقاضا برای این خدمات در پاسخ به فوریت‌های غیر بیماری‌های واگیر، مشکلات مربوط به آب و هوا شامل خشکسالی، قحطی، سیل، طوفان، زلزله‌ها، حوادث صنعتی و هسته‌ای، تهدیدهای CBRNe CBRNe و بیماری‌های همه گیر تصادفی یا عمدی ایجاد شده توسط انسان وجود خواهد داشت.

در پایان چند پیشنهاد به ذهن بنده می‌رسد که عرض می‌کنم:

- تدوین برنامه ملی مدیریت فوریت‌ها و بلایا در دامپزشکی، اهداف، راهبردها، نقش‌ها و وظایف سازمان‌های مسئول و دامپزشکان و دامپروران و کشاورزان از قبل، در شروع، حین و پس از فوریت‌ها و بلایا.

 - سازمان دامپزشکی (بخش دولتی)، سازمان نظام دامپزشکی و جوامع و انجمن‌های دامپزشکی (بخش خصوصی) و سازمان های مردم نهاد دامپزشکی (گروه‌های حمایت از حیوانات و محیط زیست) باید نقش رهبری قوی‌تری در کاهش و مدیریت خطر فوریت‌ها و بلایا در حوزه‌های شایستگی خود، به‌ویژه در ارتباط با خطرات زیستی در بلایا، شناسایی نقاط آسیب‌پذیری و ارزیابی خطر ایفا نمایند.

 - دامپزشکان باید نقش فعالی در تدوین طرح‌های مراقبت بهداشتی در فوریت‌ها و بلایا داشته باشند، در غیر این صورت این طرح نمی‌توانند تمام متغیرهای یک فاجعه را پوشش دهد.

 - آمادگی برای ایفای نقش‌های جدید و گسترش نقش‌های حرفه‌ای قبلی توسط دامپزشکان در فوریت‌ها و بلایا باید در دانشکده دامپزشکی در سرفصل‌های مقطع مختلف گنجانده شود. برای آموزش "فوریت‌ها و بلایا در دامپزشکی" مستلزم آن است که در یک طرح کلی درباره آنچه باید آموزش داده شود، "چه زمانی" باید آموزش ارائه شود و "چه موضوعی" باید مورد بحث قرار گیرد، تصمیم‌گیری شود.

 - فرصت‌های آموزشی دامپزشکان در کاهش و مدیریت خطر فوریت‌ها و بلایا باید به مقدار کافی در دوره‌های تحصیلات تکمیلی گسترش یابد. آنها باید در این دوره‌های کارشناسی ارشد و دکترای تخصصی در ارتباط با روش‌های طب دامپزشکی در فوریت‌ها و بلایا آموزش دیده و تبحر و مهارت لازم را کسب نمایند.

 - دانشکده‌های دامپزشکی باید دامپزشکان وظیفه‌محور را برای ارائه خدمات دامپزشکی در فوریت‌ها و بلایا شامل دامپزشک متخصص بالینی، متخصص بهداشت عمومی و اپیدمیولوژی دامپزشکی با گرایش تخصصی فوریت‌ها و بلایا تربیت نمایند.

 - امدادرسانی توسط دامپزشکان بدون مرز در فوریت‌ها و بلایا برای مراقبت از حیوانات باید به‌عنوان شکلی از کمک‌های بشر دوستانه، با توجه به منافع ناشی از آن برای بهداشت عمومی و پیامدهای اجتماعی و اقتصادی به‌عنوان یک مداخله موفق و موثر در همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌‌المللی به رسمیت شناخته شود.

 - جمع‌آوری و دفع لاشه‌ها و سایر پسماندهای با منشاء حیوانی یک اولویت پس از فوریت‌ها و بلایا، به‌ویژه هنگام سیل، زلزله،‌ طوفان‌ها و غیره است.

 - توجه و حمایت از جنبه‌های سلامتی تیم‌های سگ‌های نجات در فوریت‌ها و بلایا توسط تیم‌های دامپزشکی برای جلوگیری از مشکلات سلامت حیوانات و امدادگران، به ویژه از خطرات مربوط به بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوانات، حیوانات سمی و غیره.

 - تشکیل، سازماندهی، آموزش و تجهیز تیم‌های واکنش سریع دامپزشکی در فوریت‌ها و بلایا با مسئولیت‌ها و شرح مشخص در اولویت کاری بخش‌های دولتی، خصوصی و مردم نهاد دامپزشکی کشور باید قرار گیرد. این تیم‌ها به‌عنوان اولین پاسخ دهنده مراقبت‌های با کیفیت بالا به حیوانات و صاحبان آنها در فوریت‌ها و بلایا ارائه می‌نمایند.

 - ایجاد یک نظام مراقبت زیستی، بهداشت عمومی و محیطی یکپارچه باید از تصمیم‌گیرندگان درباره اقدامات اتخاذ شده و اولویت‌بندی نیازهای نوظهور و جدید مدیریت در شرایط فوریت‌ها و بلایای زیست‌محیطی پشتیبانی نماید.

 - با توجه به نیاز رو به رشد دامپزشکان با تخصص بهداشت عمومی، برنامه‌های آموزشی تربیت دامپزشکان عمومی با گرایش دامپزشکی در خدمت بهداشت عمومی باید مورد توجه دانشکده های دامپزشکی کشور قرار گیرد.

حکیم مهر: ممنون از فرصتی که در اختیار ما قرار دادید.