متاسفانه نقش دامپزشکان در صنایع شیر کمرنگ شده است/ در بسیاری از کشورها مثل دانمارک، شیر و نظارت‌های بر آن در اختیار دامپزشکان است

 

حکیم مهر- محسن طاهرمیرزایی: چهره ماندگار صنایع غذایی ایران در سال ۳۸ وارد دانشکده دامپزشکی شده و در سال ۴۴ در مقطع دکترای دامپزشکی، از این دانشکده فارغ‌التحصیل شد. «دکتر ثریا نواب‌پور» یک سال بعد قدم به عرصه صنعت شیر ایران گذاشت. در ابتدا به‌عنوان کارشناس آزمایشگاه، بعد رئیس و مدیر آزمایشگاه، مدیر کنترل کیفیت و ... پله‌های ترقی را طی کرد و تمام تلاش خود را به کار گرفت تا روش‌های کنترل کیفیت شیر را با کشورهای پیشرفته اتحادیه اروپا منطبق کند. تا سال ۸۶ در شرکت صنایع شیر ایران بود و در ادامه به‌عنوان کارشناس شیر، فعالیت خود را در زمینه مسائل مربوط به تولید یا کنترل آزمایشگاهی با برخی کارخانه‌ها ادامه داد.

حکیم مهر: خانم دکتر، مدتی هم در بخش روابط عمومی صنایع شیر بودید. آن مقطع چه اقداماتی انجام دادید؟

بله، از سال ۸۱ وارد بخش روابط عمومی صنایع شیر شدم. آن زمان شعار صنایع شیر، بحث ضرورت افزایش مصرف بود. من به‌عنوان کارشناس قدیمی این صنعت در این زمینه انتخاب شدم و ابتدا خودم هم نمی‌دانستم که وارد چه سوژه‌ای می‌شوم. به تمام اطلاعاتی که IDF  (فدراسیون بین‌المللی لبنیات) داشت، دسترسی داشتیم و با ارتباط و عضویت، مقالات زیادی را در مورد میزان مصرف شیر، ضرورت مصرف شیر و این مسائل بررسی می‌کردیم. مهمترین موضوعی که از نظر من خیلی حائز اهمیت بود، بحث ضرورت افزایش مصرف بود؛ ما آن موقع سرانه مصرف شیر در ایران را نمی‌دانستیم، لذا خود من از طریق بولتن‌های IDF ، آماری را درخصوص سرانه مصرف کشورهای مختلف استخراج کردم و متوجه شدم که متوسط سرانه مصرف شیر و فراورده‌های شیر در کشورهای اسکاندیناوی، سوئد، فنلاند، نروژ و ... نزدیک به ۵۰۰ کیلوگرم بود. این عدد در مجموع اروپا بالای ۳۶۰ کیلوگرم و در ایران ۷۰ کیلوگرم بود. از طرفی زمانی هم که وزارت بهداشت برخی اطلاعات را منتشر می‌کرد، بیشترین کمبود را روی کلسیم داشتیم. ما می‌دانستیم که اگر به اندازه کافی شیر و فراورده‌های آن نباشد، هیچ ماده غذایی نمی‌تواند نیاز بدن به کلسیم را تامین کند. همین مسائل باعث شد به این نتیجه برسیم که خیلی ساده، یک ماده غذایی ضروری برای بدن را از غذاها کنار گذاشتیم. اگرچه مقداری ماست مصرف می‌شد، اما مصرف شیر خیلی کم بود.

حکیم مهر: در مقام اجرا، چه کردید؟

با ایمان و اعتقاد کامل وارد این مقوله شدیم که با گروه‌های مختلف به خصوص آموزش و پرورش، بحث و تعامل کنیم.

حکیم مهر: آیا نتیجه‌ای هم گرفتید؟

بله. تاثیر خوبی داشت. در همان برهه از زمان خیلی سریع میانگین مصرف از ۷۵ کیلوگرم به بالای ۹۰ و نزدیک به ۱۰۰ کیلوگرم هم رسید. اما الان مدتی است که از این فضا خارج شدم و کم و بیش می‌‌شنوم که گاهی سهمیه شیر مدارس قطع می‌شود و نمی‌دانم که وضعیت چگونه است. در حالی که هنوز هم به نظر من افزایش مصرف شیر یکی از مهمترین سوژه‌ها است. چون علاوه‌بر تامین سلامت و نیاز ریزمغذی‌های بدن، می‌توانیم گسترش دامپروری و کشاورزی را داشته باشیم که این مهم در کشور ما خیلی ضروری است.

حکیم مهر: از همکلاسی‌های شاخص دوران دانشجویی، چند نفر را نام ببرید.

مرحوم دکتر باستانی از همکلاسی‌های من بودند. همچنین خانم دکتر گیتی کریم که اگرچه همکلاس نبودیم، اما هم دوره‌ای بودیم. ایشان اخیرا افتخار دریافت جایزه مریم میرزاخانی را به دست آوردند که من واقعا از این مساله لذت بردم، چون انتخاب درستی انجام شد. یکی دیگر از هم‌دوره‌ای‌های معروف‌، دایی خودم، دکتر شیمی هستند.

حکیم مهر: دامپزشکی چقدر در صنایع شیر ایران نقش دارد؟

این موضوع خیلی برای من جالب است. آن زمان که من وارد این صنعت شدم، تعداد دامپزشکانی که در این صنعت کار می‌کردند خیلی زیاد بود. ما رشته‌های دیگری نداشتیم که روی شیر و فراورده‌های آن به شکل آکادمیک کار کند. فقط دانشکده دامپزشکی بود و مقداری هم دانشکده کشاورزی. من وقتی وارد این صنعت شدم، دکتر قازاریان رئیس آزمایشگاه، دامپزشک بود. خانم دکتر ژاله شرفشاهی، دامپزشک و جزء کارشناسان شیر بود. دکتر اباذرنیا مدیر تولید، دکتر امید که در قسمت تولید کار می‌کردند، بعدها دکتر نیاکام، همه دامپزشک بودند. و بعد من آمدم. یعنی با اینکه بیشتر از ۱۴۰ تن شیر دریافت نمی‌شد، اما عمدتاً دامپزشکان آن را مدیریت می‌کردند. از همه جالب‌تر هم این بود که هر ماه خود افراد دامپزشکی برای کنترل می‌آمدند. آن زمان به کسانی که دامداری آنها تحت کنترل و نظارت سازمان بود، جایزه شیر داده می‌شد. مثلا اگر شیر آنها عاری از بروسلوز بود، کیلویی ۲ ریال داده می‌شد. اگر هم احیاناً تحت کنترل نبودند، تقریبا به آنها اجازه نمی‌دادند که شیر به کارخانه تحویل داده شود و این نظارتی بود که همواره سازمان دامپزشکی داشت. اما خب متاسفانه در کشور ما همه چیز به تدریج منتفی می‌شود.

حکیم مهر: اتفاقا یکی از سوالات من دقیقا همین بود. چرا قبلا دامپزشکان خیلی درگیر صنایع شیر بودند، اما الان این نقش کمرنگ شده است؟

این سوال را به جای من، بهتر است از سازمان بپرسید. چون چرای آن را من نمی‌دانم.

حکیم مهر: می‌خواهم ارزیابی و نظر کارشناسی شما را بدانم.

شاید خود دامپزشکان تصور می‌کردند که اگر مثلا به‌عنوان یک دکتر دامپزشک در فارم کار کنند یا یک کلینیک داشته باشند، حس بهتری به آنها می‌د‌هد. اما در بسیاری از کشورها مثل دانمارک و ... شیر و نظارت‌های بر آن در اختیار دامپزشکان است. چون دامپزشکان هم از مسائل مربوط به دام و هم وضعیت شیر اطلاع دارند و نهایتا آنها هستند که می‌توانند اولین و آخرین حرف را  بزنند.

حکیم مهر: پس چرا وضعیت در ایران این‌گونه نیست؟

در کشور ما هیچ چیزی چرا ندارد! من خودم هر زمان که می‌توانستم با سازمان دامپزشکی یا اعضای دامپزشک، صحبت می‌کردم. همیشه برای من درد بود و فکر می‌کردم چرا کسانی که می‌توانند در این صنعت، هم از نظر بهداشت عمومی و هم برای کنترل بیماری‌هایی مثل سل و بروسلوز این همه مفید باشند، در حاشیه هستند؟ دقیقا به همین دلیل است که این بیماری‌ها در کشورهای دیگر ریشه‌کن شده اما ما هنوز با آن بازی می‌کنیم.

حکیم مهر: به نظر می‌رسد که فارغ‌التحصیلان رشته صنایع غذایی جایگزین دامپزشکان شده‌اند.

رشته صنایع غذایی حرف دیگری را می‌زند و اگر بخواهیم این رشته را جایگزین دامپزشکی کنیم، ناشی از عدم آگاهی است.

حکیم مهر:‌ به طور کلی در صنعت شیر کشور، چند دامپزشک مشغول به کار هستند.

شاید بیشتر از ۲۰ دامپزشک حضور نداشته باشند.

حکیم مهر: اینجا چه کسی مقصر است؟

سازمان دامپزشکی که خود را کنار کشید و باعث شد سایرین فکر کنند حضور دامپزشکان ضرورتی ندارد.

حکیم مهر: سوال بعدی من در خصوص بحث باقی‌مانده آنتی‌بیوتیک در شیر است. آیا چنین چیزی را داریم یا خیر؟

حتما می‌توانیم داشته باشیم. من قبل از انقلاب این فرصت را داشتم که دوره‌هایی را خارج از کشور از جمله در آزمایشگاه مرکزی یونی‌گیت در لندن ببینم. تمام آزمایش‌هایی که می‌دیدم به کمک همین وسایلی بود که ما هم از آنها استفاده می‌کنیم. در مورد آنتی بیوتیک آنها یک کنترل می‌کردند که ببیند آیا شیر آنتی‌بیوتیک دارد یا نه و اگر داشت به آن پنی‌سیلیناز می‌زدند که آن را خنثی کنند. اما در حال حاضر کشورهای اروپایی این موضوع را حل کرده‌اند. همه کسانی که شیر تحویل می‌دهند، تمام مدیریت‌ها، صنایع و کارخانه‌دارها دامپزشک هستند. در نتیجه خیلی راحت این موضوع را کنار می‌گذارند. می توانند آن شیر را بگیرند و به گوساله بدهند و با شیرهای دیگر مخلوط نکنند تا فراورده‌های تخمیری آنها مساله پیدا کند. الان هم به طور قطع کارخانه‌ها به خاطر سود و زیان خودشان این آزمایش را انجام می‌دهند. ۹۰ درصد شیری که برای تولید ماست، پنیر و فراورده‌های دیگر به کارخانه‌ها به خصوص کارخانه‌های بزرگ می‌فرستند، مشکلی به نام آنتی‌بیوتیک ندارد؛ احیانا هم اگر یک دامدار این کار را بکند، این شیرها وارد مخازن ۱۰۰ تنی شده و در آزمایشگاه اثری از آن دیده نمی‌شود و تقریبا مثل هیچ می‌ماند.

حکیم مهر:‌ آیا ادعایی که در مورد فراورده‌های لبنی سنتی می‌شود، صحیح است؟

متاسفانه در کشور، پز لبنیات سنتی می‌دهیم و تابلوی بزرگ می‌زنیم که فراورده‌های سنتی شیر موجود است. اینها بیشترین خطر را متوجه مصرف کننده می‌کنند، اما باز هم دامپزپشکی آن را رها کرده است.

حکیم مهر: به‌عنوان حرف آخر...

امیدوارم که با توجه به سیستم‌هایی که در تمام جهان وجود دارد، سازمان دامپزشکی هم به این موضوع به طور جدی‌تری رسیدگی کند.

حکیم مهر: ممنون از فرصتی که در اختیار ما قرار دادید.