حکیم مهر- محسن طاهرمیرزایی: «پژوهش در زمینه ویروس‌شناسی نه در وزارت بهداشت و نه در وزارت جهاد کشاورزی، به یک نتیجه آنچنان مفید برای جامعه نمی‌رسند»؛ این را دانشیار گروه میکروبیولوژی دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران به حکیم مهر می‌گوید.
از نظر «دکتر آرش قلیانچی لنگرودی» در وزارت بهداشت نقش انستیتوهای وابسته و دانشکده‌های علوم پزشکی خیلی قوی است و یکی از دلایل آن این است که افرادی که کنترل و مدیریت بیماری‌ها و مسائل فنی را به عهده می‌گیرند، افراد ثابتی هستند با یک پیش‌زمینه خوب مدیریتی. مثلا دکتر گویا ۳۰ سال است که در زمینه مبارزه با بیماری‌ها مدیر است و ۱۰ وزیر هم که تغییر کنند، جایگاه تجربه ایشان حفظ است.
حکیم مهر: آقای دکتر، روز ملی مبارزه با بیماریهای قابل انتقال بین انسان و حیوان را پشت سر گذاشتیم. جایگاه بیماریهای زئونوز در دانشکده دامپزشکی کجاست؟
بیماریهای زئونوزی که می‌توانند در بخش ویروس‌شناسی دانشکده دامپزشکی مورد مطالعه قرار گیرند، شامل آنفلوانزای فوق حاد پرندگان، مرس، کرونا ویروس و برخی از زئونوزهایی هستند جزو آربو ویروس‌ها تقسیم‌بندی می‌شوند، مثل بیماری CCHF .
حکیم مهر: وضعیت آنفلوانزای فوق حاد پرندگان چگونه است؟
در خصوص آنفلوانزای فوق حاد پرندگانی که در کشور وجود دارد، تا به امروز گزارشی از کیس انسانی در دنیا نداشتیم. در مدل‌های آزمایشگاهی نیز انتقال‌های بین گونه پستاندار آن در سطح خیلی پایینی بوده است. اخیراً یک سویه از اردک جدا شده که موتاسیون‌هایی دارد که احتمال دارد در آینده بتواند خود را انتقال دهد، اما آن چیزی که مهم است از آنجاکه ما آنفلوانزاهای مختلف در کشور داریم، ممکن است در آینده H5N1 وارد شود، کمااینکه در دنیا وجود دارد. نگرانی دنیا این است که بازآرایی‌های ژنتیکی احتمالی ممکن است منجر به ایجاد یک ویروس زئونوز شود. طی پایش‌هایی که خود ما در دانشکده دامپزشکی روی H5N8هایی که می‌چرخند انجام دادیم، تا الان موتاسیون‌هایی که قابلیت انتقال داشته باشد، ندیدیم.
بحث دیگری که مطرح است اینکه در حوزه آنفلوانزای پرندگان، بحث بیماری H9N2 است که در کشور اندمیک است. مطالعات مختلفی انجام شده که نشان داده H9N2 می‌تواند از لحاظ آنتی‌بادی یا سرمی در کشور در اکثر افرادی که با این ویروس سروکار داشتند، مثل دامپزشکان، کارگران کشتارگاه و کارگران مرغداری مثبت شود. پژوهشگران مختلف با روش‌های مختلف در این تیپ افراد دی‌تکت کردند اما کیسی که H9N2 از آن جدا شود، تا الان قابل ردیابی نیست. گرچه کیس‌های انسانی H9N2 در دنیا بوده اما ما طبق پایشی که در دانشکده دامپزشکی تا الان انجام دادیم، به این نتیجه رسیدیم که افزایش اتصال به رسپتورها یا قابلیت انتقال به انسان در برخی موتاسیون‌ها است اما اینکه بخواهد در قالب یک مجموعه موتاسیون‌های جهش باشد، خیر. ما برخی افینیتی‌ها که بخواهد رسپتورهای انسانی را بشناسد، شناسایی کردیم اما این برای انتقال کافی نیست. این جزء وظایف ذاتی دانشکده دامپزشکی و مراکز علمی است که بخواهند اینها را از لحاظ ژنتیک بررسی کنند. بحثی که معمولا در زئونوزها غافل می‌ماند و در سمینارها به جای اینکه خطر انتقال‌ها را قبل از آن پیش‌بینی کنند، به موارد دیگر می‌پردازند.
حکیم مهر: وضعیت بیماری CCHF چگونه است؟
در حوزه بیماری CCHF پایش‌های ما روی کنه‌هایی است که خودمان جمع‌آوری می‌کنیم. همان کلیدهایی که قبلا در کشور روی CCHF بود و در انستیتو پاستور به آن اشاره شد، ما هم به همان ۲ کلیدی که در کنه‌های ما می‌چرخند، می‌پردازیم. حتی ممکن است یک منطقه ۲ کلید با هم از لحاظ ویروسی بچرخند و همبستگی جالبی بین همان ویروسی که از کنه جدا شده و ناحیه‌ای که انسان‌ها درگیر می‌شوند، داشته باشیم. البته ریت میزان آلودگی کنه‌های ما نسبت به سال‌های پیش از لحاظ میزان آلودگی کمی پایین‌تر آمده است.
بحث بعدی بیماری مرس است. بخش ویروس‌شناسی دانشکده دامپزشکی در گذشته که مرس به کشور آمد، به‌عنوان یکی از بازوهای قوی به IVO کمک کرد. دانشکده امکانات لازم برای راه‌اندازی ست‌آپ تست را دارد و در حال حاضر سازمان دامپزشکی آن را به شکل مستقل انجام می‌دهد. ما امکانات پایش بیماریهای مرس در کرونا ویروس شتر هم داریم و آن را هم میتوانیم انجام دهیم.
کار دیگری هم که در دانشکده دامپزشکی میتوانیم روی آن مانور دهیم و ست‌آپ شده، ردیابی ویروس‌های نوپدید یا بازپدید با هر بیماری ناشناخته‌ای است که بخواهد در یک جمعیت دامی یا حتی در جمعیت انسانی بروز کند. ما به این سطح دانش فنی و آنالیز رسیدیم که بخواهیم با ترکیبی از روش‌های ویروس‌شناسی و بیوانفورماتیک، بیماریهای ناشناخته نوپدید و بازپدید این را در دانشکده دامپزشکی به کمک هر مرکز تحقیقاتی انجام دهیم. از لحاظ سخت‌افزاری و نرم‌افزاری تسلط داریم و این کار را کردیم و در آینده ویروس‌های جدیدی را که در جمعیت طیور اهلی، طیور وحشی، پستانداران و حتی انسان است، گزارش خواهیم کرد.
حکیم مهر: در انجام این تحقیقات چقدر با وزارت بهداشت تعامل دارید؟
وزارت بهداشت و وزارت جهاد کشاورزی همواره ۲ دید جداگانه نسبت به هم دارند که این درست نیست. در قضیه مرس که چند سال پیش در کشور بروز کرد، سازمان دامپزشکی کمک کرد و با سکانس و با تایید انجام دادیم و چیزی کمتر از وزارت بهداشت به کمک مدیران وقت سازمان و مرکز تشخیص نداشتیم. گرچه ما به آزمایشگاه‌های وزارت بهداشت در حوزه تشخیص مرس از لحاظ مشورت‌دهی کمک کردیم. می‌توانم بگویم ارتباطی که می‌خواهد بین گروه‌های آن باشد، وان‌هلث واقعی نیست.
به طور کلی سیستم وان‌هلث نیست. تعاملات وان‌هلث بیشتر از اینکه یک مقوله سخت‌افزاری باشد، یک تفکر نرم‌افزاری است. این تفکر نرم‌افزاری باید به‌وجود بیاید که به‌وجود نیامده است. این هم با سمینار و دستورالعمل به وجود نمی‌آید و اول باید آن تفکر باشد که سیستم سلامت واحد چه کمکی میکند، بعد ساختارهای سخت‌افزاری و نرم‌افزاری و مسائل دیگر را انجام دهیم.
بخش ویروس شناسی دانشکده دامپزشکی آمادگی خود را در کمک به وزارت بهداشت در تشخیص بیماریهای نوپدید و بازپدید انسانی به‌عنوان یک بخش پیشرو در این حوزه اعلام می‌دارد. هم اکنون این بخش امکان تشخیص مولکولی حدود ۱۰۰ بیماری ویروسی مختلف را در این حوزه دارد.
حکیم مهر: آیا تا به حال اتفاق افتاده که روی یک مساله تحقیق کنید و به نتیجه برسید اما بعدا متوجه شوید که وزارت بهداشت هم همین کار را انجام داده است؟
انجام می‌دهد اما مهم این است که در نهایت این کار به کجا برسد و چه نتیجه‌ای به نفع کشور داشته باشد. متاسفانه نه از طریق وزارت بهداشت و نه وزارت جهاد کشاورزی این مساله را مشاهده نکردیم. ما برای جمعیت‌های دامی خودمان خیلی مسلط هستیم و مهمترین بیماری که در مورد آن با وزارت بهداشت تعامل نزدیک داریم، آنفلوانزای پرندگان است. متاسفانه در این همکاری‌ها نقش دانشگاه به کل ضعیف است. در وزارت بهداشت نقش انستیتوهای وابسته و دانشکده‌های علوم پزشکی خیلی قوی است، اما در دامپزشکی خیلی ضعیف است.
حکیم مهر: راز این موفقیت وزارت بهداشت در چیست؟
یکی از دلایل این است که در وزارت بهداشت افرادی که کنترل و مدیریت بیماری‌ها و مسائل فنی را به عهده می‌گیرند، افراد ثابتی هستند با یک پیش‌زمینه خوب مدیریتی که تسلط کافی دارند. اما در سازمان دامپزشکی با تغییر مدیر، هسته اصلی کنترل بیماری عوض می شود. سیاست‌های کنترل بیماری در سازمان دامپزشکی در برخی موارد وابسته به تیم مدیریتی است گرچه اخیرا در زمینه دو بیماری مهم نیوکاسل و سالمونلا برنامه مبارزه تعریف شده است. مثلا در وزارت بهداشت دکتر گویا ۳۰ سال در پست مدیریت بیماری‌ها است. ۱۰ وزیر هم که تغییر کنند، ایشان عوض نمی‌شود چون می‌دانند که مسئول مدیریت و کنترل بیماری‌ها باید با یک تیم با تجربه باشد. اما مدیران در دامپزشکی به سرعت عوض می‌شوند. در صورتی که مدیریت بیماری‌ها نباید وابسته به شخص باشد و باید به صورت یک سیاست کلی دیده شود.
حکیم مهر: در نهایت صحبتی مرتبط یا بحث دارید؟
با توجه به مطرح شده تب آفریقایی خوک در کشور، بخش ویروس شناسی آمادگی کمک به سازمان دامپزشکی و سازمان حفاظت محیط زیست جهت تشخیص مولکولی و ردیابی بیماری تب آفریقایی خوکی را دارد. بخش ویروس شناسی با توجه به وظیفه خود، از سال گذشته با همکاری افراد موثر در این حوزه از اتحادیه اروپا اقدام به به‌روز نمودن در این حوزه و در کارگاه‌های مختلف بین‌المللی به‌صورت فعال نمود و هم اکنون قابلیت ردیابی و مولکولار اپیدمیولوژی آن را دارا است.
حکیم مهر: ممنون از فرصتی که در اختیار ما قرار دادید.
اصلا آیا تفکری در سیستم وجود دارد؟ 
بسیار خوب
امیدواریم که با انتقال سازمان مستقل دامپزشکی به وزارت بهداشت و میدان دادن به محققان جوان و پرتوانی چون جناب آقای دکتر آرش قلیان چی شاهد رشد و شکوفایی حداکثری دامپزشکی در خدمت رسانی هم زمان و توامان به تولیدکنندگان دام و طیور، سلامت و بهداشت مردم و صنعت گردش گری که به شدت به احساس و امنیت روانی مسافران گردشگر از محیط زیست و آب و هوا و اغذیه سالم منطقه گردشگری وابسته است باشیم.