نخستین پایان‌نامه در ایران، برای دریافت دکترای دامپزشکی توسط «سهراب حقیقت» در دانشگاه تهران تهیه شد

حکیم مهر: شاید نام ایراندک را زیاد شنیده باشید، مرکزی که پایان‌نامه‌ها را نگهداری می‌کنند تا سایر دانشجویان بتوانند از آرشیو این اسناد علمی استفاده کنند، اما کار به اینجا ختم نمی‌شود و آرشیو ملی نگهداری پایان‌نامه‌ها حکایتی ۵۰ ساله در دل خود پنهان دارد.

به گزارش حکیم مهر به نقل از ایرنا، شاید این طور به نظرتان بیاید که با دفاع از پایان نامه و گرفتن نمره ۱۸ یا ۲۰ و صحافی کردن حاصل ماه ها دسترنج شما، کار این پایان نامه ها هم تمام شد، حتی امکان دارد سال به سال سراغ پایان نامه خود هم نروید و گاهی برای نشان دادن مهم ترین سند افتخار علمی تان به اطرافیان، خاکی از روی جلدش بتکانید و نگاهی به آن بیندازید.

باید بگوییم هر چند شما دیگر با پایان نامه خود کاری ندارید، اما جایی در دل تپنده خیابان انقلاب وجود دارد که تا قبل از ممنوعیت دریافت کاغذی پایان نامه ها، میزبان تعداد چشمگیری از پایان نامه ها و رساله های دانشجویان تحصیلات تکمیلی بود و البته هنوز هم به طور محدود و خاص این آثار را می پذیرد.

پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران که در اصطلاح به آن ایرانداک می گویند زیرمجموعه وزارت علوم، تحقیقات و فناوریو یکی از مهم ترین آرشیوهای علمی ایران است.

البته چند سالی می شود که ایرانداک دیگر پایان نامه های چاپی را نمی پذیرد و تنها به دریافت فایل پایان نامه ها بسنده می کند؛ اما مخزن بزرگی برای نگهداری از این آثار چاپی که گنج های ملی کشور هستند، در دل ایرانداک تعبیه شده و مانند کتابخانه های بزرگ و حرفه ای، از این پایان نامه ها و رساله ها نگهداری می شود.

پایان نامه یا پارسا

ایرانداک اصطلاحی دیگر را برای پایان‌نامه و رساله ها در نظر گرفته است و به طور خلاصه اگر پایان‌نامه و رساله را کنار هم بگذاریم، نام پارسا شکل می گیرد که ترکیبی از پایان نامه و رساله است.

سری به ایرانداک زدیم تا از نزدیک در جریان نگهداری این پارساها قرار گیریم و دانشجویان قدیم و جدید بدانند سرانجام پارساهای شان به کجا ختم می شود.

تا چندی قبل دانشجویان برای بهره‌مندی علمی از آرشیو ملی پایان‌نامه‌ها مجبور بودند از شهرستان به ایرانداک مراجعه کنند تا بتوانند منابع علمی پایان نامه‌های خود را تکمیل کنند اما این مرکز تخصصی برای رفاه حال دانشجویان شهرستانی امکان جستجوی اینترنتی را در میان انبوهی از پایان نامه ها در سایت خود فعال کرده است و دیگر نیازی به مراجعه حضوری و تحمل رنج راه دور نیست.

گنجی نهان در دل یک ساختمان ۵۰ ساله

ایرانداک گنجی نهان در دل خود دارد که شاید برای دانشگاهیان هم جالب باشد؛ در ادامه گزارش به این گنج نهان هم می پردازیم.

پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران در دل خیابان انقلاب و حدفاصل چهار راه ولیعصر و فلسطین قرار دارد. ساختمانی چند طبقه و قدیمی که بنای آن سال ۱۳۴۷ گذاشته شد. ایرانداک هر چند از آن سال آغاز به کار کرد، اما پایان نامه هایی با قدمت بیش از ۷۰ سال هم دارد.

ایرانداک که از سال ۱۳۸۸ به این نام خوانده می‌شود، بر پایه گاه‌شمار و همچنین نخستین سند در این زمینه یکم مهر ماه  ۱۳۴۷ با نام «مرکز اسناد ایران» تأسیس شد. هنوز استادان، دانشجویان و پژوهشگران در ایران و جهان ایرانداک را به‌ خوبی و بیش از دیگر نام‌ها می‌شناسند و به‌کار می‌برند. نمایه‌نامه «اسکوپوس» با این نام ده‌ها اثر را از سال ۱۹۷۱ نمایه کرده است و موتور کاوش «گوگل» با این نام بیش از یکصد هزار صفحه را بازیابی می‌کند.

وارد حیاط این ساختمان که می شویم، هر طبقه از این ساختمان یک رنگ مجزا برای نشاط کارمندان و البته مراجعه کنندگان دارد که در نوع خود جالب توجه است.

به محض اینکه از درب کوچک سبز رنگ وارد ساختمان اصلی ایرانداک می شوید و تا زمانی که منتظر آسانسور هستید، چشم به سالنی بزرگ می افتد که مخزن اصلی نگهداری از پایان نامه هاست،  اما درب آن قفل است و مراجعه کنندگان اجازه ورود به آن را ندارند. اینجا همان گنج نهان ایرانداک است.

«مهدی محمودیان» رئیس اداره ثبت و فراهم آوری اطلاعات در ایراندک در این گزارش میدانی همراهمان شد و ما را با بخش های مختلف ایرانداک آشنا کرد.

یکی از قسمت های پنهان و خاص این آرشیو ملی، بخش نگهداری از خاص ترین پایان نامه ها در کشور است. پایان نامه های قدیمی شامل اولین پایان نامه در ایران، نخستین پایان نامه هایی که به صورت دست نویس و به زبان فارسی و انگلیسی نگاشته شده اند و اولین پایان نامه ای که یک دانشجوی ایرانی خارج از کشور آن را به رشته تحریر درآورده است.

ابتدا سراغ اولین پایان نامه در ایران می رویم. این پایان نامه در سال تحصیلی ۱۳۲۳ – ۱۳۲۴ توسط «سهراب حقیقت» متولد سال ۱۳۰۰ هجری شمسی از دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران تهیه شد.

موضوع این پایان نامه هم «اجرام شبه عامل پلوروپنومونی و بیماری های مربوطه در ایران» است. روی جلد این پایان نامه نوشته شده است: «برای دریافت دکترای دامپزشکی از دانشگاه تهران». 

تصورش را بکنید آن سال ها دانشجویان با چه مشقتی این پایان نامه ها را می نوشتند و خبری از امکانات امروزی برای نگارش یک پایان نامه نداشتند.

پارسای دیگری که در این میان جلب توجه می کند مربوط به اولین پایان نامه ای است که یک دانشجوی ایرانی خارج از کشور به نام میرزا علی خان آن را نوشته و دفاع کرده است. این پایان نامه ها هر چند به نظر قدیمی می رسند، اما با گذشت حدود ۷۰ سال سندی با ارزش از سرزمین تحصیل علم  در ایران در بیش از نیم قرن گذشته محسوب می شوند، گویی که اصلاً علم از دل این پایان نامه ها خود را عرضه کرده است.

یکی دیگر از پایان نامه هایی که در ایرانداک نگه داری می شود پایان نامه ای دستنویس است که تمام فرمول های ریاضی آن با دست به رشته تحریر در آمده و موضوع این پایان نامه معادلات انتگرال بوده و در مقطع کارشناسی ارشد دانشکده علوم دانشگاه تهران در سال ۱۳۴۸ نوشته شده است.

جنس کاغذ بعضی از این پایان نامه ها از کاغذهای روغنی است که شاید دهه شصتی ها این کاغذها را به خوبی در خاطر داشته باشند.