یک دامپزشک تشریح کرد: جای خالی حیات‌وحش شهری در ایران

یک دامپزشک حیات وحش گفت: متاسفانه در ایران حیات‌وحش ‌شهری یک بخش گمشده و گمنامی در حفاظت از حیات وحش است؛ یعنی هیچ‌یک از متولیان مربوطه که شامل سازمان حفاظت محیط زیست، وزارت کشور، شهرداری‌ها و سازمان دامپزشکی کشور است، تعریف واضح و مشخصی از حیات وحش شهری ندارند و حتی حیات‌وحش شهری را به رسمیت نمی‌شناسند.

به گزارش حکیم مهر به نقل از ایسنا، «دکتر فربد خاکپور» در خصوص حضور حیات وحش در شهرهای برخی کشورها در زمان قرنطینه آن شهرها، اظهار کرد: حیات‌وحش از نظر محل زیست به دو گروه تقسیم می‌شوند؛ گروه اول شامل حیات وحشی است که در زیستگاه‌های طبیعی زندگی می‌کنند. گروه دوم شامل حیوانات محدودی از گونه‌های وحشی است که ما آن‌ها را به عنوان حیات وحش شهری می‌شناسیم که این گونه‌های جانوری موفق شده‌اند خود را با زندگی در کنار انسان‌ها و در مناطق مسکونی تطبیق دهند. 

وی افزود: برخی از این گونه‌ها به‌طور کامل ساکن شهرها هستند و در همان‌جا غذای خود را تامین، زندگی و تولید مثل می‌کنند.گروه دیگر از گونه‌ها تحت شرایطی از زیستگاه طبیعی خود که مجاور مناطق مسکونی است خارج می‌شوند. این خروج معمولا برای تهیه غذا است که باعث می‌شود وارد شهر ‌شوند، آن‌ها بعد از تامین غذا به زیستگاه خود برمی‌گردند. این در اغلب کشورهای جهان از جمله ایران پدیده‌ای بسیار رایج است. در بیشتر کشورها مقوله حیات وحش شهری به رسمیت شناخته شده است.  

این دامپزشک حیات وحش بیان کرد: در کشور ما برخی پرندگان وحشی مانند قمری‌ها، کبوترهای چاهی، کلاغ‌ها، گنجشک‌ها و بسیاری از پرندگان که عموم مردم آن‌ها را ‌نمی‌شناسند در کنار ما زندگی می‌کنند.  درتمام کلان شهرها پستانداران وحشی مانند روباه قرمز یا همان روباه معمولی وجود دارند که ممکن است شهروندان تهرانی یا شهرهای دیگر این حیوان را در پارک‌ها و بوستان‌های سطح شهر و یا حتی در خیابان وکوچه ببینند. 

خاکپور ادامه داد: بسیاری از گونه‌‍‌های پرندگان، خزندگان، پستانداران و دوزیستان در کنار ما زندگی می‌کنند؛ از خفاش‌های دور تیرچراغ برق گرفته تا مارمولک‌های کوچکی که روی دیوارها مشاهده می‌شوند که همگی نمونه‌هایی از حیات وحش شهری هستند.

وی تاکید کرد: شیوع ویروس کرونا و تاکید بر ماندن در خانه باعث شد نوعی سکوت و آرامش در شهرها و کشورها حکم فرما شود که این امر منجر شد تا حضور حیات وحش شهری در برخی مناطق شهر پررنگ‌تر شود. حضور حیوانات قبل از این رویداد بیشتر در شب‌ها مشهود بود، اما اکنون به دلیل همین سکوت و آرامش باعث حضور آن‌ها در روز شده است، اما گاهی نیز ممکن است در همین حین گونه‌ای وارد شهر شود که به عنوان حیات وحش شهری در آن کشور شناخته نشده است.

خاکپور بیان کرد: در ایران گونه‌های مختلفی از حیات وحش شهری در کنار ما زندگی می‌کنند. در شهرهایی که در مجاورت زیستگاه‌های طبیعی چون کوه، دشت و جنگل هستند و یا در مجاورت مناطق چهارگانه تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست قرار دارند، مشاهده حیوانات وحشی شایع‌تر است.

  وی ادامه داد: مشاهده اغلب این گونه‌ها در مناطق مسکونی به هیچ عنوان نگران کننده نیست؛ به عنوان مثال روباه معمولی و شغال طلایی از جمله پستانداران و گوشتخوارانی هستند که به صورت طبیعی و دیرینه با انسان هم‌زیستی داشته‌اند و مشاهده آن‌ها در شهرها معمولا در شب اتفاق می‌افتد. 

مشاهده حیات وحش شهری اتفاق خطرناک و غیرطبیعی نیست

این دامپزشک حیات وحش ادامه داد: اگر شهروندان به صورت تصادفی این گونه‌ها را مشاهده کردند، این تصور اشتباه برای آن‌ها شکل نگیرد که اتفاق خطرناک و غیرطبیعی افتاده است. متاسفانه بارها دیده شده است که وقتی شهروندان با چنین حیواناتی روبه رو می‌شوند آن‌ها را خطرناک می‌‍‌دانند یا تصور می‌کنند این حیوانات از باغ وحش یا مرکزی فرار کرده‌اند. در صورتی که این چنین نیست، این حیوانات در کنار ما زندگی و تولید مثل می‌کنند و نسبت به انسان‌ها محتاط عمل می‌کنند. این گونه‌ها شبزی هستند و ترجیح می‌دهند توسط انسان‌ها رویت نشوند؛ بنابراین کم دیده شدن آن‌ها به معنی عدم حضور آن‌ها نیست. این حیوانات در شهر حضور دارند و این آرامش شهر ناشی از خانه‌نشینی باعث حضور پررنگ‌تر حیات وحش شهری در سطح شهر شده است. 

سگ‌های ولگرد از معضلات ایران است

 وی با اشاره به اینکه مقوله سگ‌های ولگرد از موضوع حیات وحش شهری جدا است، گفت: سگ‌ها حیوانات اهلی هستند و متاسفانه سوء مدیریت و خطاهای انسانی منجر شد که سگ‌های بدون سرپرست در شهر، حاشیه شهر و همچنین در زیستگاه‌های طبیعی حضور پیدا کنند. حضور جمعیت‌های سگ‌های ولگرد در ایران و کشورهای دیگر اتفاقی طبیعی نیست و جزء معضلات محسوب می‌شود. بسیاری از کشورها این معضل مهم را حل کرده‌اند و بعضی کشورها نیز درحال مقابله با آن هستند، اما متاسفانه ایران جزء کشورهایی است که همچنان با این معضل به شکل جدی درگیر است. 

 عمده جمعیت سگ‌های ولگرد در حاشیه شهرها است

خاکپور ادامه داد: تصور اینکه خانه‌نشینی باعث شده است که حضور سگ‌های ولگرد در شهر زیاد شود اشتباه است، زیرا حضور این سگ‌ها متمرکز بر مناطقی است که به منابع غذایی بیشتری دسترسی دارند که متاسفانه این موضوع در کشور ما مربوط به حاشیه شهرهاست؛ یعنی عمده جمعیت سگ ولگرد ما در حاشیه شهرها است و دلیل اصلی آن دفع غیراصولی پسماند و عدم مدیریت آن در این محله‌ها است که این امر سبب شد که منابع غذایی ثابتی برای سگ‌های ولگرد فراهم شود و عمده سگ‌ها در آن‌جا جمع شوند.  

این دامپزشک افزود: با توجه به شرایط پیش آمده منابع غذایی در داخل و حاشیه شهرها برای سگ‌های ولگرد نسبت به گذشته کمتر خواهد بود و این می‌تواند منجر به هجوم بیشتر آنها به زیستگاه‌های حیات وحش شود، اما به طورکلی اگر معضل حضور این سگ‌ها توسط متولیان مربوطه کنترل نشود این موضوع باعث انفجار جمعیتی آن‌ها در داخل و حاشیه شهر می‌شود و به‌تبع آن ورود به زیستگاه‌های طبیعی را در پی خواهد داشت که یکی از معضلات حیات‌ وحش بومی ایران و جهان حضور سگ‌های ولگرد در زیستگاه‌های طبیعی است.  

وی در خصوص کنترل حضور حیوانات وحشی در داخل شهر افزود: در حال حاضر کشورهایی وجود دارند که لیست مشخص شده‌ای از حیات وحش شهری خود دارند و این حیوانات می‌توانند در روال طبیعی در شهر حضور داشته باشند. هنگامی‌ که گونه‌ای وارد شهر شود که در لیست‌ تائید شده نباشد حضور آن حیوان گزارش می‌شود و سپس متولیان مربوطه و نهادهای حفاظت از حیات‌ وحش تصمیم‌گیری لازم را اتخاذ خواهند کرد، ازجمله این تصمیمات انتقال حیوان به زیستگاه طبیعی مجاور است. 

 حیات‌وحش ‌شهری بخش گمشده حفاظت از حیات وحش در ایران است

خاکپور ادامه داد: متاسفانه در ایران حیات‌وحش ‌شهری یک بخش گمشده و گمنامی در حفاظت از حیات وحش است؛ یعنی هیچ‌یک از متولیان مربوطه که شامل سازمان حفاظت محیط زیست، وزارت کشور، شهرداری‌ها و سازمان دامپزشکی کشور است، تعریف واضح و مشخصی از حیات وحش شهری ندارند و حتی حیات‌وحش شهری را به رسمیت نمی‌شناسند.  همین امر سبب می‌شود که وقتی گونه‌ای کم جمعیت‌تر در شهر حضور پیدا کرد این سوال همچنان ایجاد شود که آیا حضور این حیوان در شهر طبیعی است یا خیر، آیا باید او را به زیستگاه‌طبیعی انتقال داد یا خیر.  

این دامپزشک حیات وحش در پاسخ به این سوال که آیا حضور حیوانات در شهر معضل است و باعث مشکل می‌شوند یا خیر، تصریح کرد:  حضور حیوانات وحشی بستگی به موقعیت و شرایط گونه مورد نظر دارد که سازمان حفاظت محیط‌زیست با توجه به آن شرایط تصمیم می‌گیرد حضور حیوان در یک منطقه مشکل‌ساز است یا خیر. عمده گونه‌هایی که در شهر حضور پیدا می‌کنند بدون ایجاد مشکلی برای انسان‌ها به زندگی خود ادامه می‌دهند. در برخی مواقع نیز اگر مشکلی ایجاد شد مطابق قانون سازمان حفاظت محیط زیست، باید تعارض و حادثه مربوطه را مدیریت کند و مشکل را با حداقل آسیب به انسان و حیات وحش برطرف سازد.

در ایران لیستی از حیات‌وحش شهری وجود ندارد

وی ادامه داد: به‌طورکلی مدیریت حیات‌وحش شهری موضوعی است که باید برنامه‌ریزی شده باشد و منحصر به شرایط کنونی و بحران بیماری کرونا نباشد. مبحث مهم اینجاست که با مطالعه و تحقیقات باید مشخص شود چه گونه‌هایی از حیات‌وحش می‌تواند به عنوان حیات‌وحش شهری به رسمیت شناخته شوند و حضور آن‌ها در شهر مانعی نداشته باشد. متولیان مربوطه باید لیستی از حیات‌وحش‌شهری هر استان که مورد تائید شهرداری‌ها و سازمان حفاظت محیط‌زیست است، تهیه کنند و تا زمانی که این اتفاق رخ ندهد این سردرگمی حضور حیوانات در شهر و چگونگی برخورد با آن‌ها وجود خواهد داشت که امیدواریم درآینده این موضوع در دستور کار متولیان امر قرار بگیرد.   

خاکپور با اشاره به اینکه شهروندان باید فاصله ایمنی خود را با حیوانات وحشی حفظ کنند، افزود: اولین و مهمترین وظیفه شهروندان در مقابل حیات‌وحش در مناطق مسکونی و زیستگاه‌های طبیعی رعایت فاصله ایمنی  با حیوانات وحشی است، زیرا ممکن است حیوانات وحشی که در شهر زندگی می‌کنند رفتار نسبتا دوستانه‌ و بدون انسان‌گریزی، به سبب زندگی در کنار انسان از خود نشان دهند. این امر سبب نشود تصور کنیم که این حیوانات اهلی هستند و می‌توانیم بیش از اندازه به آن‌ها نزدیک شویم و آن‌ها را نوازش و لمس کنیم و حتی تصمیم به صیدغیرقانونی آن حیوان و انتقال او به منزل بگیریم. 

به هیچ‌وجه نوزادان حیات وحش را لمس و از محل زندگی‌شان خارج نکنیم

این دامپزشک حیات وحش ادامه داد: این امر نه تنها در مورد حیات وحش بالغ بلکه برای نوزادان آنان نیز باید رعایت شود که به هیچ‌وجه نوزادان حیات وحش را لمس و از محل زندگیشان خارج نکنیم. همچنین هیچگاه به حیوانات وحشی در داخل شهر و در زیستگاه طبیعی غذا ندهیم، زیرا این امر از جهات مختلف به شدت برای حیات‌وحش و انسان‌ها مخاطره‌آمیز و آسیب‌رسان است و باعث تغییر رفتار طبیعی حیوانات وحشی می‌شود. این موضوع نه فقط درخصوص گوشتخواران بلکه در خصوص حیوانات دانه‌خوار و علفخواران نیز صادق است. 

غذا دادن به حیوانات وحشی باعث تبدیل شدن آنها به حیوان زباله‌خوار می‌شود

وی تاکید کرد: غذا دادن به حیوانات وحشی سبب می‌شود که آن‌ها به غذای انسان و حضور بیشتر درکنار انسان عادت کنند و رفتار طبیعی خود برای کسب غذا در زیستگاه طبیعی را از دست بدهند.این امر موجب می‌شود این حیوانات نقش اکولوژیک خود در اکوسیستم منطقه را به درستی انجام ندهند و به نوعی به حیوانات زباله‌خوار و پسماندخوار تبدیل شوند، زیرا غذایی که ما در اختیار حیوان قرار می‌دهیم به نوعی زباله است و غذای طبیعی برای آن‎‌ها محسوب نمی‌شود. همچنین با غذاهای انسانی سلامت این حیوانات به خطر می‌افتد و عوارض متابولیکی که در پی آن ایجاد می‌شود، می‌تواند حیوانات را به کام مرگ بکشاند.

نباید انسان‌گریزی طبیعی حیوانات وحشی را از بین ببریم

خاکپور تاکید کرد: ما نباید انسان‌گریزی طبیعی حیوانات وحشی  را از بین ببریم، زیرا این انسان گریزی ضامن بقاء حیات‌وحش در زیستگاه‌های طبیعی است و اگر از بین برود، حیوانات وحشی در مواجهه با انسان‌ها می‌توانند با خطر جدی مواجه شوند.

این دامپزشک حیات وحش با اشاره به اینکه اکنون جهان درگیر ویروس سارس-۲ و بیماری کووید-۱۹ است، اضافه کرد:  هیچ شواهدی مبنی بر اینکه حیوانات می‌توانند نقش بیولوژیک در شیوع بیماری داشته باشند، وجود ندارد. این امر در مورد حیوانات خانگی مانند سگ وگربه، حیوانات اهلی دیگر مانند خرگوش اهلی، پرندگان‌ خانگی، دام‌های اهلی مانند اسب، گاو، گوسفند، بز و ... صدق می‌کند. در رابطه با حیوانات وحشی نیز تا به امروز یک مورد گزارش رسمی تایید نشده، از انتقال انسان به حیوان در کشور ایالات متحده داشته‌ایم.

وی ادامه داد: در باغ وحش برانکس در شهر نیویورک علائم تنفسی مشابه با کووید۱۹ در یک ماده ببر مالایا مشاهده کرده‌اند که با انجام تست‌های اولیه، کرونا در او مثبت شده است و به‌نظر می‌رسد یکی از کارکنان باغ وحش مبتلا به این ویروس بوده و به دلیل نداشتن علائم و در حین کار روزانه خود ویروس را به ببر منتقل کرده است، اما هنوز به این موضوع که آیا این ببر مبتلا به ویروس شده است یا تنها تجمع ویروس در بدن ببر از طرف انسان رخ داده مشخص نیست.

خاکپور گفت: برای اطمینان از این موضوع باید در چند پروسه به صورت‌ متوالی از ببر در شرایط قرنطینه تست گرفته شود تا با بررسی ثبات و یا کاهش حضور ویروس در بدن ببر صحت موضوع آشکار شود .این گزارش احتمالی تنها از طرف باغ وحش است و تا زمانی که ارگان‌های رسمی بین‌المللی از جمله سازمان بهداشت حیوانات (OIE) و سازمان بهداشت جهانی (WHO) آن را تایید نکنند نمی‌توان اظهارنظر قطعی در این خصوص داشت.

وی گفت: اما باید توجه شود که تحقیقات در این زمینه در حال انجام است و تا به امروز حیوانات نمی‌توانند در انتقال بیولوژیک ویروس به انسان‌ها نقشی را ایفا کنند و تنها موردی که همواره بر آن تاکید شده این است که  حیوانات نیز مانند تمامی اجسام می‌تواند ناقل مکانیکی ویروس باشند؛ یعنی اینکه سطح بدن حیوانات همانند هر جسم دیگری می‌تواند به صورت فیزیکی ویروس را در بازه زمانی که در محیط باقی می‌ماند و بیماری زا است، حمل کنند.

دست، پا و دم حیوانات خانگی خود را با الکل ضدعفونی کنید

خاکپور ادامه داد: به همین علت باید حیوانات خانگی خود را کنترل کنیم و تا جایی که ممکن است آن‌ها را از منزل خارج نکنیم. اگر به هر دلیلی  مجبور شدید حیوان‌خانگی خود را بیرون ببرید، در زمان بازگشت به منزل قبل از ورود به داخل خانه دست، پا، دم و هر قسمتی از بدن حیوان که با زمین تماس دارد را با الکل ضدعفونی کنید.

وی گفت: در آینده ممکن است اطلاعات و دیتاها در زمینه انتقال ویروس از انسان به حیوان و بالعکس تغییر کند و ما مدام این اطلاعات را بروزرسانی خواهیم کرد. ما در تلاش هستیم تا نسبت به روابط اپیدمیولوژیک احتمالی این ویروس و نحوه انتقال و شیوع آن میان گونه‌های مختلف جانوری اطلاعات جدیدی به‌دست آوریم.