بیانیه جمعی از کارشناسان و اساتید محیط زیست و حیات‌وحش: لزوم اعلام شفاف برنامه کلی حفاظت از یوز از سوی سازمان محیط زیست

(

جمعی از کارشناسان و اساتید محیط زیست و حیات وحش خواستار شفافیت محیط زیست در جزئیات برنامه‌ در دست اقدام جهت تکثیر در اسارت و سایر برنامه‌های کلی برای حفاظت از یوزپلنگ شدند.

به گزارش حکیم مهر به نقل از مهر، جمعی از کارشناسان و استادان محیط زیست و حوزه حیات وحش با انتشار بیانیه ای خواستار اعلام برنامه‌های سازمان محیط زیست تا قبل از هر اقدامی در زنده‌گیری یوز از طبیعت، جزئیات برنامه در دست اقدام جهت تکثیر در اسارت و سایر برنامه‌های کلی برای حفاظت از یوزپلنگ را اعلام کنند.

متن این بیانیه به شرح ذیل است:

"متاسفانه علی‌رغم همه تلاش‌ها برای حفظ آخرین بازمانده‌های یوزپلنگ آسیایی، وضعیت این زیرگونه در ایران همچنان بسیار نگران‌کننده است و نیاز به اقدام فوری برای از سرگیری اقدامات حفاظتی با محورهای اصلی و مشخص احساس می‌شود.

این در حالی است که تمامی برآوردهای انجام شده برای شروع طرح تکثیر در اسارت، با تولد یوزهای جدید در طبیعت برهم خورد و نشان داد که برای هر برنامه‌ای، پایش محیط و حفاظت آن مقدم بر سایر موارد است.

مشاهده یوزهای جدید در شرایطی اتفاق افتاد که سازمان حفاظت محیط زیست تقریباً به این باور رسیده بود که هیچ ماده یوزی در طبیعت وجود ندارد و اکنون بر پایه گزارش‌های مستند از پرسنل سازمان مشخص شده که برخلاف تصور موجود، اطلاعات ما درباره این گونه هنوز بسیار کم است.

امضاکنندگان این بیانیه مشورتی بر این باور هستند که سازمان حفاظت محیط زیست به ویژه در مورد این گونه‌ی در خطر انقراض باید یک برنامه عمل بلندمدت داشته باشد که مشخص کند هدف نهایی چیست، اگر تکثیر در اسارت هم جزئی از این برنامه است، چقدر طول خواهد کشید و پس از آن اگر موفقیت احتمالی حاصل شد و یوزی در اسارت بدنیا آمد، چگونه پرورش خواهد یافت و چگونه به طبیعت باز خواهد گشت؟

بر این اساس سازمان حفاظت محیط زیست باید در وهله نخست یک برنامه حداقل ۲۵ ساله برای مدیریت یوز داشته باشد و بخش کوچکی از آن در آینده تکثیر در اسارت باشد. در شرایط کنونی، افزایش جمعیت وحشی باید در اولویت باشد نه اینکه جمعیت وحشی را با هدف تکثیر در اسارت کاهش دهیم.

نباید فراموش کرد که تاکنون هیچ پایش سیستماتیک مبتنی بر شیوه‌های جدید علمی انجام نشده است و فقدان اطلاعات قابل اتکاء از جمعیت یوز، گزینه‌های برنامه‌های حفاظت را محدود می‌کند. اصولاً در برنامه‌های حفاظت از گونه‌های در خطر انقراض، اتخاذ شیوه مدیریت سازگار (Adaptive Management) توام با ریسک و همراه با عدم قطعیت خواهد بود. بنابراین داشتن اطلاعات قابل اتکاء از تعداد و ساختار جمعیت یوز مبتنی بر شیوه‌ها و شواهد علمی برای هر تصمیم‌گیری بلندمدت ضروری است که تاکنون در طی دو دهه حفاظت از یوز میسر نشده است.

از سوی دیگر، اولویت حفاظت گونه‌ها مخصوصاً گوشتخواران در خطر انقراض، حفاظت از زیستگاه و گونه توام است و در مقابل، تکثیر در اسارت آخرین راه‌حل است در حالی که بر اساس شواهد اخیر از تولیدمثل طبیعی گونه، ما تا آخرین قدم هنوز فاصله داریم و در چند سال اخیر نیز به جز به صورت پراکنده، هیچ پایش استاندارد و منسجمی انجام نشده است لذا ارزیابی نقاط قوت و ضعف برنامه قبلی ضرورت دارد و برنامه جدید پروژه یوز می‌بایست بر اساس داده‌های درست تدوین شود.

تکثیر یوز در اسارت با دو فرد بنیان‌گذار ریسک‌های ژنتیکی بالایی دارد، اثر بنیان‌گذار تنوع ژنتیکی را به شدت کاهش داده و در نسل‌های بعدی تنش درون آمیزی، بیماری‌های وراثتی و متعاقب آن زوال ژنتیکی جمعیت را تهدید خواهد کرد. از طرفی نسبت متوسطی از افرادی که زنده‌گیری می‌شوند، موفق به تولیدمثل در اسارت می‌شوند و در نهایت درصد اندکی در خزانه ژنی نسل‌های بعد مشارکت خواهند داشت.

هدف نهایی زیست‌شناسی حفاظت، حفاظت از جمعیت‌های پویای یوز در زیستگاه‌های بالفعل و بالقوه و برای نسل‌های متمادی است و این فاصله زیادی با یک جمعیت محدود در اسارت و نیمه اسارت دارد. داشتن یک جمعیت کوچک و ایزوله در اسارت موفقیتی نه چندان بزرگ‌تر از داشتن اسپرم و تخمک فریز شده و نمونه‌های بافت فیکس شده در آزمایشگاه است.

نباید فراموش کرد که هنوز آمار قابل اعتمادی از یوزها و پراکنش آن‌ها در کشور نداریم. در حال حاضر، افراد یوز در اسارت هیچکدام از ویژگی‌های وحشی هم‌نوعان خود را ندارند که دست‌کم بتوانند در طبیعت دوام بیاورند لذا برنامه تکثیر در اسارت نباید تنها شانس موجود برای تکثیر طبیعی را متوقف کند.

در شرایط کنونی کمبود نیروی محیط‌بان، کمبود طعمه و وجود سگ‌های گله و مرگ و میر جاده‌ای همچنان به عنوان مهمترین مشکلات یوز پابرجا هستند. امضاکنندگان این بیانیه بر این باور هستند که می‌باید از تصمیمات هیجانی تا حدامکان پرهیز شود و در مقابل بیش‌تر تحقیق، پژوهش و ارزیابی انجام گیرد. به عنوان مثال تاثیرات ناشی از کاهش سگ‌های ولگرد، بهبود زیستگاه از نظر امنیت و طعمه و تکثیر در اسارت باید به دقت بررسی و بر اساس آن‌ها نتیجه‌گیری شود.

بر اساس فعالیتهایی که در این ۲۰ سال برای حفاظت از یوز صورت گرفته، نیاز به بازنگری در طرح بلندمدت به شدت احساس می‌شود و لذا همه گزینه‌ها باید لحاظ شده و به صورت علمی بررسی شود چرا که در شرایط کنونی، اختصاص هر گونه بودجه بدون پشتوانه علمی و منطقی محکم می‌تواند یک تصمیم هیجانی را در پی داشته باشد و اگر بودجه حفاظت از زیستگاه کاسته شود، می‌تواند غیرقابل جبران باشد.

بهبود امنیت زیستگاه (افزایش تعداد محیط‌بانان در عرصه زیستگاه‌های یوز که توام با افزایش میزان تلاش در گشت‌زنی باشد)، خروج دام و سگ گله از زیستگاه، شناسایی و بهبود وضعیت کریدورهای بین زیستگاهی و همینطور بهبود وضعیت در زیستگاه‌های دیگر از جمله زیستگاه‌های جنوبی و نایبندان می‌باید در اولویت باشد. ضمن اینکه در خصوص محیط‌بانان باید اشاره شود که متوسط مساحت مورد حفاظت در زیستگاه یوز، حداقل به اندازه متوسط کشور افزایش یابد و مشخص شود به ازای چه مساحتی یک محیط‌بان در زیستگاه یوز وجود دارد و متوسط آن در کشور چقدر است؟

برای افزایش مطلوبیت و کیفیت زیستگاه بهتر این بود که برنامه افزایش طعمه همراه با ارتقای شاخص امنیت و حتی برنامه تکثیر در اسارت برای خرگوش وحشی منطقه و رهاسازی به¬عنوان طعمه مورد توجه قرار می‌گرفت. همین طور انتقال آهوهای شیراحمد که همه ساله از ظرفیت زیستگاه فراتر می‌رود نیز می‌تواند به عنوان راهکاری دیگر برای تامین طعمه مطرح باشد. قطعاً این کار با بهسازی زیستگاه، احیای آبشخورها، ارتقای امنیت و حتی به صورت کاشت موقت و محدود علوفه در گوشه‌هایی از زیستگاه همراه خواهد بود.

امضاءکنندگان این بیانیه از سازمان حفاظت محیط‌زیست درخواست دارند تا قبل از هر اقدامی در زنده‌گیری یوز از طبیعت، جزئیات برنامه در دست اقدام جهت تکثیر در اسارت و سایر برنامه‌های کلی برای حفاظت از یوزپلنگ را اعلام نمایند. همچنین سوالات ذیل از جمله دغدغه‌های موجود است:

- اقدامات حفاظتی ۵ سال گذشته در خصوص یوز چه بوده؟ موفقیت آن‌ها چقدر بوده؟

- چه تعداد دوربین ثابت در مناطق وجود دارد؟

- در معرفی زیستگاه جدید برای تکثیر، اتحادیه جهانی حفاظت تعاملات متعددی دارد. آیا این آیتم‌ها رعایت شده؟

- چه برنامه‌ای برای یوزهای در اسارت منتقل شده به توران (ایران، کوشکی و دلبر) مدنظر است؟

- آیا قرار است یوز دیگری از طبیعت گرفته شود؟ از چه منطقه‌ای؟ با چه روشی؟

- مشاورین علمی و عملی هر کدام از این طرح‌ها چه کسانی هستند؟

- طرح توجیهی تهیه شده برای هر کدام از این طرح‌ها توسط چه کارگروهی و متشکل از کدام اعضاء نوشته شده و جزئیات آن چیست؟

- هزینه تاسیس مرکز و هزینه نگهداری در اسارت از کجا تامین شده و یا قرار است از کجا تامین شود؟

- برنامه‌های سازمان برای حفاظت از یوز در زیستگاه‌ها کدام است؟ چه زمانی قرار است اجرایی شوند؟ و بودجه این طرح‌ها از چه منبعی تامین شده یا می‌شود؟

بار دیگر تاکید می‌کنیم و باور داریم که عدم توجه به اصول مهم و اصرار بر ادامه برنامه‌ها آنهم در شرایط غیرشفاف و در حالی که طرح‌های حفاظتی در زیستگاه‌ها با کمبود شدید بودجه مواجه هستند، نتیجه‌ای جز انقراض یوزپلنگ آسیایی نخواهد داشت. هشدار می‌دهیم و دردمندانه تقاضا داریم که سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان متولی حفاظت از حیات وحش، قدمی اساسی و خیرخواهانه برای حفاظت از یوز بردارد، پیش از آنکه یوز قربانی شود."

اسامی بیست و سه نفره امضاءکنندگان به شرح ذیر است:

۱- دکتر سید محمود قاسمپوری، مدیر گروه محیط‌زیست دانشگاه تربیت مدرس

۲- دکتر بهرام کیابی، عضو هیات علمی بازنشسته دانشگاه شهید بهشتی، دکترای اکولوژی و مدیریت حیات وحش از دانشگاه ایالتی میشیگان آمریکا

۳- دکتر محمود کرمی، استاد دانشگاه تهران

۴- دکتر حمیدرضا رضایی، عضو هیات علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان

۵- دکتر وحید زمانی، عضو هیات علمی گروه محیط زیست دانشگاه کردستان

۶- دکتر رضا گلجانی، پژوهشگر حیات وحش از دانشگاه داکوتای جنوبی

۷- دکتر محمود صوفی، پژوهشگر پسادکتری، دانشگاه گوتینگن آلمان

۸- دکتر محمد کابلی، استاد و مدیر گروه محیط زیست دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران

۹- دکتر افشین علیزاده، دانشیار گروه محیط زیست دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران

۱۰- دکتر محمودرضا همامی، عضو هیات علمی دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه صنعتی اصفهان

۱۱- دکتر فراهم احمدزاده، دانشیار گروه تنوع زیستی و مدیریت اکوسیستم‌ها، پژوهشکده علوم محیطی، دانشگاه شهید بهشتی

۱۲- دکتر غلام حسین یوسفی، پژوهشگر پسادکتری، دانشگاه پورتو و کارشناس پیشین پروژه‌ی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی

۱۳- لیلی خلعتبری، دانشجوی دکتری دانشگاه پورتو

۱۴- دکتر آرش قدوسی، پژوهشگر پسادکتری، دانشگاه هومبولت برلین، عضو گروه تخصصی گربه‌سانان اتحادیه جهانی حفاظت IUCN

۱۵- دکتر ایمان معماریان، مشاور دامپزشکی در امور گربه‌سانان اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت IUCN

۱۶- دکتر سعید نادری، عضو هیات علمی گروه محیط زیست دانشگاه گیلان

۱۷- دکتر آزیتا فراشی، عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد

۱۸- دکتر مریم محمدی روزبهانی، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز

۱۹- مهندس فرهاد عطایی، مدرس و کارشناس مسئول آزمایشگاه‌های دانشکده محیط زیست

۲۰- دکتر نادر حبیب زاده، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد تبریز

۲۱- دکتر سیما سبزعلیپور، مدیرگروه محیط زیست، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز

۲۲- دکتر روشنا بهباش، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز

۲۳- دکتر سولماز دشتی، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز

۲۴- دکتر محمدرضا اشرف زاده، عضو هیات علمی گروه مهندسی محیط زیست، دانشگاه شهرکرد (نام ایشان پس از تحویل بیانیه به سازمان محیط زیست به لیست اضافه شد(