خشت اول ماده ۱۹ کج گذاشته شد و ویرایش‌های مختلف، انحراف آن را بیشتر کرد/ مسئول فنی بهداشتی به عنوان نماینده سازمان دامپزشکی در واحد تولیدی که نباید وابسته به کارفرما باشد

حکیم مهر- محسن طاهرمیرزایی: «معدوم‌سازی هنر نیست»؛ این را مدیرکل دفتر نظارت بر بهداشت عمومی و مواد غذایی سازمان دامپزشکی کشور در گفت‌وگو با حکیم مهر می‌گوید.

 «دکتر سامد برومندفر» معتقد است که در سیاست‌های راهبردی سازمان، دیدگاه این بوده که اگرچه مسئولین فنی بهداشتی زحمت می‌کشند و عدم انطباق‌ها را بیرون کشیده و ضبط و معدوم می‌کنند و از این طریق سلامت جامعه حفظ می‌شود، اما باید به سمتی برویم که اجازه ندهیم کار به معدوم‌سازی و ضبط کشیده شود.

وی می‌گوید: «فلسفه ماده ۱۹ این بود که مسئولین فنی بهداشتی، بازوی ما در بخش اجرا و واحدهای تولیدی باشند، اما متاسفانه از ابتدا دستورالعمل ماده ۱۹ به شکلی تدوین شد که به قول معروف خشت ابتدایی آن به خوبی پایه‌ریزی نشد. ویرایش پنجم آن هم که آمد، انحراف معیار بیشتر شد. وقتی می‌گوییم مسئول فنی بهداشتی نماینده ما در واحد تولیدی است، واقعا باید نماینده ما باشد. نماینده سازمان دامپزشکی که نباید وابسته به کارفرما باشد!

از نظر دکتر برومندفر کار یک مسئول فنی بهداشتی فقط ضبط و معدوم‌سازی نیست. مسئول فنی بهداشتی برای این در کشتارگاه قرار نگرفته که فقط دستور دهد که باید فلان محموله را معدوم کنی. مسئول فنی بهداشتی ابتدا باید ارزیابی مخاطره کند، نقاط بحرانی را شناسایی و بر HACCP نظارت کند و عدم انطباق را به حداقل برساند. اگر احیانا موردی پیش آمد، اخطار و راهکار دهد که اصلاح شود. در آخرین مرحله اگر کارفرما همکاری نکرد، گزارش ‌دهد پیگیری ‌کند. متاسفانه تعدادی از مسئولین فنی بهداشتی ما هم جوان هستند و هم آموزش‌های لازم را ندیدند و تجربه مدیریتی ندارند. کار در واحدهای تولیدی کار مدیریتی است و شخص باید کار مدیریتی بلد باشد.

حکیم مهر:‌ آقای دکتر، وضعیت اشتغال مسئولین فنی بهداشتی در واحدهای تولیدی به چه شکل است؟

نزدیک به ۲ هزار واحد تحت پوشش دفتر نظارت بر بهداشت عمومی سازمان دامپزشکی قرار دارد که اقدام به تولید و بسته‌بندی فراورده‌های خام دامی می‌کنند و قریب به ۲۲۰۰ نفر مسئول فنی بهداشتی در این واحدها مشغول به فعالیت هستند. در بحث بازرسی‌ها، طبیعتا برخی عدم انطباق‌ها در سطح کشتارگاه‌ها یعنی مراکز تولید داریم. معمولا حضور مسئولین فنی بهداشتی مستقر یا بازرسین دولتی منجر به ضبط آن محموله‌ها می‌شود.

حکیم مهر:‌ آیا آماری در خصوص میزان معدومی‌ها دارید؟

در سال ۹۸ در جریان بازرسی‌های بهداشتی کشتارگاهی روی لاشه گوسفند، بز، گاو، گاومیش و شترمرغ، حدود ۲ هزار تن لاشه ضبطی داشتیم. البته این حجم در مقایسه با میزان تولید، رقم بالایی نیست.

در بحث مرغ کشتاری از حدود ۸۵۵ میلیون قطعه کشتار شده در سال ۹۸، چیزی حدود ۷ میلیون قطعه مرغ ضبطی داشتیم. درواقع از نظر تعداد زیر یک درصد ضبطی داشتیم و از نظر وزنی حدود نیم درصد. همچنین در سال ۹۸ حدودا ۱۴ هزار تن مرغ کشتاری ضبطی داشتیم. در مراکز بسته‌بندی و عرضه هم که بازرسین این کار را انجام می‌دهند و چیزی حدود ۵ هزار تن فراورده خام دامی در فرایند تولید، بسته‌بندی و عرضه در سطح فروشگاه داشتیم که عدم انطباق بهداشتی داشتند و آنها را ضبط و معدوم کردیم.

حکیم مهر: آیا آمار بالای ضبط و معدومی، مساله خوشایندی هست؟

ما امیدواریم به سمتی حرکت کنیم که با اقدامات بهداشتی پیشگیرانه، این میزان به حداقل برسد. مواردی هم داشتیم که ۱۰ هزار مورد ارجاعات قضایی بوده که با متخلفین برخورد شده است.

در سیاست‌های راهبردی سازمان، دیدگاه این بوده که اگرچه مسئولین بهداشتی زحمت می‌کشند و عدم انطباق‌ها را بیرون کشیده و ضبط و معدوم می‌کنند و از این طریق سلامت جامعه حفظ می‌شود، اما باید به سمتی برویم که اجازه ندهیم کار به معدوم‌سازی و ضبط کشیده شود.

معدوم‌سازی هنر نهایی ما نیست. ما به دنبال این هستیم که در دامداری، مرغداری و کشتارگاه، با اعمال GMP و HACCP شیوه‌نامه‌ها به جایی برسیم که نیاز کمتری به معدوم‌سازی باشد. هنر در این نیست که کار را به جایی برسانیم که مانند پلیس بالای سر مجرم حاضر شویم و بگوییم محموله را معدوم می‌کنیم. آن در جای خود لازم است، اما هنر اصلی ما این است که قبل از اینکه کار به معدوم‌سازی برسد، مدیریت بهداشتی اعمال و از این عدم انطباق‌ها جلوگیری کنیم. یکی از سیاست‌های مهم ما در دفتر این است که به سمت سالم‌سازی برویم. در حال حاضر سالم‌سازی در فراورده‌های خام دامی یکی از مباحث مهم است که اگر در مواردی هم عدم انطباق وجود داشت، معدوم‌سازی آخرین هربه و اقدام مدیریت مخاطره باشد. باید ببینیم با چه کارهایی می توانیم شرایط را به چرخه سرمایه و تولید برسانیم که با تبدیل وضعیت به سمت پودر شدن و استفاده در خوراک دام یا سالم‌سازی، میکروب‌های بیماری‌زای آن از بین برود.

حکیم مهر:‌ در این میان، اهمیت اجرای ماده ۱۹ آیین‌نامه نظارت بهداشتی دامپزشکی چقدر است؟

فلسفه ماده ۱۹ این بود که مسئولین فنی بهداشتی، بازوی ما در بخش اجرا و واحدهای تولیدی باشند. اما متاسفانه از ابتدا دستورالعمل ماده ۱۹ به شکلی تدوین شد که به قول معروف خشت ابتدایی آن به خوبی پایه‌ریزی نشد. ویرایش پنجم آن هم که آمد، انحراف معیار بیشتر شد. وقتی می‌گوییم مسئول فنی بهداشتی نماینده ما در واحد تولیدی است، واقعا باید نماینده ما باشد. نماینده سازمان دامپزشکی که نباید وابسته به کارفرما باشد. این ساختار به این معناست که خشت اول از ابتدا کج گذاشته شده و باید به درستی پایه‌ریزی می‌شد. حتی اگر از ابتدا این کار انجام نمی‌گرفت، بهتر بود تا اینکه به این شکل اجرا شود. حالا شاهد این هستیم که با گذشت زمان، زاویه این انحراف بیشتر می‌شود.

البته این را هم باید بگویم که اگرچه هنوز مطلوب ما نیست، اما در خیلی از استان‌ها با ویرایش پنجم، ۳ راهکار، اجرایی شده و قراردادهایی بسته شده که می‌توان گفت وضعیت تا ۵۰ درصد بهتر شده است. باز هم می‌گویم که این وضعیت، مطلوب ما نیست، چون آیین‌نامه اجرایی می‌گوید که باید قطع ارتباط به صورت کامل انجام شود که نشده است. امیدواریم که مسئولین ارشد، نمایندگان مجلس، تشکل‌های صنفی و هرکسی که بیرون از مجموعه سازمان دامپزشکی با این آقایان ارتباط دارد، بتواند از طریق مجلس و نظام دامپزشکی و جاهایی که متولی هستند، این مساله را پیگیری کرده و به سمتی ببرند که استقلال کامل به دست آید.

حکیم مهر: سازمان برای اجرای ماده ۱۹ یا اصلاح آن چه کرد؟

کاری که سازمان دامپزشکی انجام داد و پیگیر آن هست، این است که نقش مسئولین فنی بهداشتی را هم از نظر حضور و هم از نظر تاثیرگذاری واقعی کنیم. البته در این فرایند، انتقاداتی هم به خود ما وارد هست. کاری که باید در دانشگاه‌ها و دوره‌های بازآموزی انجام گیرد، این است که دامپزشکان را به روز کنیم تا بتوانند در اینجا مفید واقع شوند. کار یک مسئول فنی بهداشتی فقط ضبط و معدوم‌سازی نیست. مسئول فنی بهداشتی برای این در کشتارگاه قرار نگرفته که فقط دستور دهد که باید فلان محموله را معدوم کنی. مسئول فنی بهداشتی ابتدا باید ارزیابی مخاطره کند، نقاط بحرانی را شناسایی و بر HACCP نظارت کند و عدم انطباق را به حداقل برساند. اگر احیانا موردی پیش آمد، اخطار و راهکار دهد که اصلاح شود. در آخرین مرحله اگر کارفرما همکاری نکرد، گزارش ‌دهد پیگیری ‌کند. متاسفانه تعدادی از مسئولین فنی بهداشتی ما هم جوان هستند و هم آموزش‌های لازم را ندیدند و تجربه مدیریتی ندارند. کار در واحدهای تولیدی کار مدیریتی است و شخص باید کار مدیریتی بلد باشد.

ما در این واحدها گلوگاه‌های بهداشتی داریم که آنها را مشخص‌تر می‌کنیم و می‌گوییم مسئولین فنی بهداشتی باید در این نقاط بایستند. متصدی یا صاحب واحد یا کافرما موظف است که اگر مسئول فنی بهداشتی گفت این مخاطره هست آن را برطرف کند. نقش و جایگاه مسئول فنی بهداشتی آنجا باید اعمال شود.

ما در حال حاضر در کشتارگاه‌های طیور، این مساله را با تشکل مربوطه داریم. حتی به مدیر انجمن مسئولین فنی بهداشتی هم گفتیم که شما خودتان طرحی بیاورید تا با هم از برنامه‌های ملی شروع کنیم. همان‌طور که برنامه مرغ را شروع کردیم و الان ۲۲۰ کشتارگاه طیور فعال داریم. ما می‌توانیم با اینها طبق برنامه به شکل منسجم جلو برویم و مساله را جا بیندازیم.

البته همواره بعضی از افراد بدبینانه نگاه می‌کنند، اما من بدبینانه نگاه نمی‌کنم و می‌گویم اگر مسیر را درست طی کنیم، برخی به مسیر می‌آیند و همکاری می‌کنند. تعداد معدودی هستند که همیشه ساز مخالف می‌زنند و با آنها به شکل قهرآمیز برخورد می‌کنیم. در این مسیر، تولیدکننده هم سرمایه‌گذاری کرده و اگر ببیند یک دامپزشک مسئول فنی بهداشتی برای او مشاوره‌های علمی و بهداشتی خوبی می‌دهد که میزان مرگ و میر او کمتر شده، کیفیت و بازار را تحت تاثیر قرار داده و از ارجاع مکرر پرونده به این طرف و آن طرف و تذکر از دامپزشکی جلوگیری شده، خود به خود راغب می‌شود. ما واحدهایی را داشتیم که یک مسئول فنی بهداشتی برای آنها کافی بود اما یکی دیگر را هم استخدام کرده است. به همین شکل ما باید تاثیرگذاری خود را در واحدها بالا ببریم. در واقع دامپزشکی کشور باید تاثیرگذاری خود را در جامعه نشان دهد.

من می‌دانم که مسئولین فنی بهداشتی ما مشکلاتی را در واحدها دارند. ما هم این مشکلات معیشتی درآمدی را در بخش دولتی داریم و وضعیت ما هم ایده‌آل نیست. اما به هر حال برخی وظایف داریم که یا باید آنها نپذیریم یا اگر پذیرفتیم، انجام دهیم. بنده از همین‌جا یک خسته‌نباشید به همه مسئولین فنی بهداشتی و دوستانی که با همین شرایط کار می‌کنند، می‌گویم. امیدوارم که همه دست به دست هم بدهیم تا کارایی خودمان را ثابت کنیم و بتوانیم با آن کارایی، ارزش واقعی خود را هم طلب کنیم.

حکیم مهر: ماجرای ماده ۳۴ چیست؟

ما برای حل مشکل مسئولین فنی بهداشتی در حال پیگیری ماده ۳۴ هستیم که مکمل ماده ۱۹ است و روی آن به خوبی کار کردیم. مطابق این ماده، مسئولیت‌های متصدی یا صاحب واحد و مسئولین فنی بهداشتی به صورت کامل، شفاف و واقعی از هم تفکیک شده است و به این شکل نیست که صرفا مسئول فنی بهداشتی واحد، پاسخگوی هر مساله‌ای باشد، بلکه هرکس به نسبت سهم خود در کارکرد آن مجموعه، مسئولیت خود را دارد که از نظر ما و سیاست‌های دفتر نظارت، مسئول واقعی و پاسخگوی واقعی، خود تولیدکننده است.

مسئول فنی بهداشتی یک ناظر در اجرای ضوابط بهداشتی است و برای همین است که ما حتی در دستورالعمل‌های جدیدی که تدوین کردیم، مباحث عمر ماندگاری و اعتباربخشی را به عهده‌ی تولیدکننده گذاشتیم که ادعای خود را اثبات کنیم. به این شکل نیست که بگوییم یک کف عمر ماندگاری داریم، بلکه اعتبارسنجی و راستی‌آزمایی می‌کنیم. همین سیاست‌ها را در رابطه با مسئولین فنی بهداشتی در ماده ۳۴ هم آوردیم. دفتر نظارت در تدوین این شرح وظایف که پاسخگوی اصلی و مسئول اصلی در تضمین سلامت محصول نهایی خود تولیدکننده است، حضور فعالی داشتند. اگر ماده ۳۴ نهایی و ابلاغ شود، بخش زیادی از جایگاه واقعی مسئول فنی ما تامین می‌شود.

حکیم مهر:‌ چه پیشنهادی برای اثرگذاری بیشتر مسئولین فنی بهداشتی دارید؟

اول اینکه بنده از مراکز آموزش دامپزشکی در سطح کشور خواهش می‌کنم که در واحدهای درسی دامپزشکان در طول تحصیل ۶ ساله دامپزشکی آموزش مدیریت بهداشتی گنجانده شود. اکثر دامپزشکان ما بعد از فارغ‌التحصیلی، کلینیسین هستند و دید بالینی دارند. باید تلاش کنیم زمانی که دامپزشکی فارغ‌التحصیل می‌شود، چه دکتر، چه کارشناس و چه کاردان، واحدهای مدیریت بهداشتی را به صورت برجسته‌تر گذرانده باشد. چون یک مسئول فنی بهداشتی که در مراکز بسته‌بندی یا کشتارگاه کار می‌کند، کار کلینیکی انجام نمی‌دهد. در آنجا بعد کلینیسینی لازم است اما بحث مدیریت بهداشتی، غلبه دارد.

خواهش دیگر من از سازمان نظام دامپزشکی و سازمان‌های مردم‌نهاد است که مسئولین فنی بهداشتی ما را در رابطه با گرایش‌های کاری خود به سمت بازآموزی‌ها و آموزش‌های لازم ببرند. آن کسی که در کشتارگاه دام کار می‌کند باید برای کشتارگاه دام به حد کافی آموزش ببیند. روی بازآموزی‌های او خوب کار شود و رتبه‌بندی مسئولین فنی بهداشتی نیز اجرایی شود. ما در این خصوص با سازمان نظام خیلی بحث‌ها کردیم اما سازمان نظام، جامعه دامپزشکی و انجمن مسئولین فنی بهداشتی باید به این سمت بروند که این مهم را به صورت پکیج‌هایی پیگیری کنند.

حکیم مهر: ممنون از فرصتی که در اختیار ما قرار دادید.

بخش دوم گفت‌وگو با مدیرکل محترم دفتر نظارت بر بهداشت عمومی و مواد غذایی سازمان دامپزشکی کشور در روزهای آینده تقدیم همراهان محترم حکیم مهر خواهد شد.