نگاهی به حصار بوعلی فرمانیه

از جنوب فرهنگسرای نیاوران در بدو ورود به محله تابلوی هویت بر سر راه شماست: محله حصار بوعلی.
«قریه کوچک دیروز، محله بزرگ امروز. حصار بوعلی محله‌ای است در سه کیلومتری شرق تجریش که آثاری از آن هنوز در غرب فرهنگسرای نیاوران باقی مانده است.
محله حصار بوعلی در چهار جهت جغرافیایی به وسیله خیابان‌های نیاوران، کامرانیه، فرمانیه و پاسداران احاطه شده است. بخشی از زمین‌های این محله را کامران میرزا پسر ناصرالدین‌شاه خرید و باغ معروف کامرانیه را در غرب محل احداث کرد. قدمت حصار بوعلی به قرن یازدهم هجری با سابقه بیش از 300 سال برمی‌گردد که از زمان قاجار نیز بافت محلی آن شکل گرفته است. وجه تسمیه محله حصار بوعلی حاکی از این حقیقت است که ابوعلی سینا در سفری که از گرگان به ری داشته در این محل ساکن گردید.
و به تدریج تعدادی از بیماران خود را مداوا نموده و سپس اطراف این محل را حصاری ایجاد کرد. حصار بوعلی قنات‌های متعدد داشته که معروف‌ترین آن قنات ملک‌آباد در خیابان شهید باهنر (نیاوران) بوده که در حال حاضر کارایی ندارد.
برخی از دیگر قنات‌ها هم اکنون فعال هستند مانند قنات میرزاعلی در شرق و قنات تکیه‌آقا در غرب محل. در زمان ناصرالدین‌شاه دو پزشک معروف به نام‌های میرزا علی حکیم و دکتر طولوزان در این محل اقامت داشته‌اند. تکیه حصار بوعلی یکی از ابنیه‌ تاریخی شمیران است که دارای معماری زیبا و نقاشی‌های ارزشمند می‌باشد. این محله در دوران دفاع مقدس نیز شهدای بسیاری تقدیم اسلام و ایران نموده که تصویر نورانی‌شان زینت‌بخش حسینیه بزرگ حصاربوعلی است.»
شمیران که در گذشته چندان به حساب نمی‌آمد، اکنون وارد نقشه کلانشهر تهران شده و یکی از مناطق مهم و گرانقیمت آن به شمار می‌آید. این منطقه که همواره کوهپایه‌های مرکزی البرز را در پس زمینه تصویری خود دارد اکنون با ستون‌هایی برافراشته از آهن و بتن و کاخ‌های باشکوه قدیم و جدید انسان را به یاد پایتخت‌های اروپایی چون لندن و پاریس می‌اندازد. در میان هیاهو و سرسام ناشی از زندگی ماشینی، شاید هر از گاهی نگاهی به گذشته‌های دور شمیران دمیدن روحی تازه بر کالبد غبارآلود این شهر کوهستانی به شمار می‌رود.
یکی از چهره‌های گرانسنگ جهانی که در شمیران جای پایی دارد و حتی محله‌ای به نام اوست پزشک عالیقدر ایرانی شیخ‌الرئیس، شرف‌الملک، حجت‌الحق ابوعلی سینا است. طبق قوانین تاریخی مدتی در مسیر هجرت از گرگان به ری حدود سال 400 هجری شمسی در منطقه‌ای در شمال خیابان فرمانیه فعلی در منطقه‌ای به نام «حصار همایون» اقامت گزید و در طول حدود دوسال سکونت در این ناحیه به دلیل هوایی لطیف و طبیعتی مصفا اقدام به ایجاد حصار و بارو و پذیرش بیماران از نقاط مختلف چون تهران، ری، ورامین و رباط‌کریم و دیگر قرای اقماری تهران آن روز نمود لذا از همان هزارسال پیش محل به نام «حصار بوعلی» معروف شد. متأسفانه چند سالی می‌گذرد که در نقشه یک دوهزارم شهرداری نام این محل را به واژه مجعول «سامیان» تغییر داده‌اند. در حقیقت به این وسیله یک نوع بی‌اعتنایی به نام بوعلی پزشک ایرانی در مقیاسی جهانی رواداشته‌اند. جای تعجب نیست وقتی جایزه یک میلیاردی بوعلی‌سینا همزمان با جشنواره حکمت سینوی اهدا می‌شود نام این بزرگمرد را در نقشه حذف کنند؟ این اشتباه فاحش را می‌بایست مسئولین فرهنگی پیگیر شوند که طراحان آن به چه منظور به چنین جفایی دست یازیده‌اند؟! مطلب روزنامه ایران در مورخ 28/6/88 در این باره چنین است: «جایزه یک میلیارد ریالی بوعلی سینا همزمان با جشنواره حکمت سینوی در روزهای 22 و 23 آبان‌ماه اهدا می‌شود. به گزارش خبرنگار ایسنا جایزه بوعلی‌سینا همزمان با بزرگداشت روز جهانی فلسفه، در جشنواره «حکمت سینوی» در پنج رشته «بوعلی سینا پژوهی»، «فلسفی»، «پزشکی»، «حکمتانه» و «مفاخر» به نفرات برگزیده هر بخش اهدا خواهد شد. جوایز نفرات برگزیده هر بخش، مبلغ یکصدمیلیون ریال به همراه نشان حکیم هزاره‌ها خواهد بود که این نشان علاوه بر ارزش معنوی، دارای ارزش مادی هم است.»
بوعلی‌سینا تنها پزشک جهان است که 450 تألیف داشته و در حال حاضر 265 کتاب و رساله در علوم مختلف از او به جای مانده که حدود 40 عنوان از آنها در علم پزشکی می‌باشد. کتاب «قانون» او در طب چنان جامع و کامل بود که تا سال 1909 میلادی در دانشگاه‌های اروپایی تدریس می‌شد.
تنها در سراسر کشور عزیز ما فقط یک محله در حال حاضر به نام او باقی مانده آن هم همین محله گمشده در نقشه منطقه یک یعنی «حصار بوعلی» است. متأسفانه تا این تاریخ مسئولین مربوط هرگز پاسخی قانع‌کننده به اعتراض اهالی که چرا حصار بوعلی را به سامیان بدل کرده‌اند نداده‌اند!
تاریخچه حصار بوعلی با یکهزار سال سابقه به پنج بخش تقسیم می‌شود: بخش اول، با حضور بوعلی‌سینا شروع شده تا پایان سلسله زندیه ادامه می‌یابد. بخش دوم از آغاز پایتختی تهران یعنی زمان آغامحمدخان قاجار کلید می‌خورد و بخش سوم از آغاز سلطنت ناصرالدین‌شاه و بهره‌برداری از کاخ صاحبقرانیه و بهره‌گیری از نیروهای محلی در بخش‌های مختلف قصر صاحبقرانیه از کاخداری گرفته تا بیوتات سلطنتی از محافظان مسلح تا کارشناسان گل و گیاه ...
بخش چهارم از آغاز سلطنت پهلوی اول. بخش پنجم از پیروزی انقلاب اسلامی که منجر به تحویل گرفتن کاخ نیاوران و صاحبقرانیه توسط اهالی حصاربوعلی و نیاوران با مدیریت سیدمحمد تقی حکیم امام جماعت حصاربوعلی را می‌توان نام برد که عکس و شرح آن قبلاً در همین صفحه به تفصیل بیان شده است.
بوعلی سینا در یک نگاه
بوعلی سینا، بزرگترین دانشمند ایران و سرآمد حکما و اطبا در ادوار اسلامی و مشهور در سراسر دنیاست که سهمی عظیم در شرق و تکامل علم پزشکی در جهان داشته است. اروپاییان وی را «AVICENNA» می‌نامند. بوعلی در سال 359 هجری شمسی برابر با سوم صفر 370 هجری قمری متولد شد. در 17 سالگی در تمام علوم زمان خود استاد شد و شهرت او در بخارا فراگیر گردید. بویژه در علم طب سرآمد اقران گردید. مدتی در ری و قزوین به طبابت و تدریس گذراند. او در اصفهان کتاب «شفا» و کتاب «النجات» را نگاشت.
کتاب «الانصاف»، دانشنامه علایی از دستاوردهای همین دوران است. در طول نزدیک به دو سال در آخرین دهه حیات که در شمیران منطقه حصار همایون که بعد‌ها به نام خودش حصار بوعلی نام گرفت علاوه بر طبابت بسیاری از رسالات پزشکی را در فضای آرام و هوای لطیف این محل به رشته تحریر درآورد، در حفاری‌های عمیق دهه چهل جهت ایجاد مخزن آب لوله‌کشی منطقه حصاربوعلی به آثاری برخورد شده که تمامی متعلق به زمان حضور بوعلی‌سینا در حصار بوعلی است.
از اوایل قرن دوازدهم میلادی تقریباً در تمام دانشگاه‌های اروپا کتاب «قانون» بوعلی کتاب درسی بوده است. در جای جای کتاب تصاویری از اعضا و استخوان‌های بدن نیز کشیده شده است. در حال حاضر تنها پنج نسخه کامل عربی از قانون در جهان ثبت شده‌اند که همگی در کتابخانه‌های معروف اروپا و امریکا نگهداری می‌شوند.
عظمت شخصیت بوعلی در علوم به حدی است که ویلیام هاروی (کاشف سیستم گردش خون در قرن 17 میلادی) می‌گوید: «اگر می‌خواهید به سرچشمه‌های دانش برسید آثار ارسطو، سیسرو و ابن سینا را بخوانید.»
ویلیام اسلر می‌گوید: «قانون، طولانی‌تر از هر کتاب مرجع پزشکی در جهان بوده است.»
بوعلی در نهایت در حین سفری به همدان در سال 428 هجری شمسی در اثر بیماری قولنج درگذشت. بنای آرامگاه بوعلی جزو یکی از نمادهای درخشان شهر تاریخ‌ساز همدان است و هنوز هم طب بوعلی‌سینایی با همان سبک سنتی در عطاری‌های متعدد شهر همدان التیام‌بخش دردهایی است که پس از استفاده از داروهای شیمیایی به دلیل عدم افاقه به عطاری‌ها مراجعه می‌نمایند.
تاریخ حصار بوعلی در بخش سوم
از سال 1270 قمری پس از ساختمان قصر سلطنتی صاحبقرانیه در شرق حصار بوعلی، این روستا رونق بیشتری یافت و مهاجرانی از دیگر قرای لواسان و رودبار قصران جهت کار و اسکان به حصار بوعلی آمدند از آن جمله «برگ جهان»، «آهار»، «امامه»، «ایگل» و «رسنان». حصار بوعلی در طول 200 سال اخیر به دلیل برخورداری از فرهنگی غنی همواره اقامتگاه دانشمندانی بوده که خود وسیله‌ای نیز جهت کسب فیض بیشتر اهالی بوده است. در دهه‌های نزدیک به ما استاد علی نقی وزیری و علامه محمد قزوینی از آن جمله بوده‌اند.
اهالی این محل در هر دوره با حضور عالمانی فرهیخته و متقی از ارشادات آنان بهره‌مند بوده‌اند نظیر آیت‌الله حاج شیخ علی نورمحمدی که یکی از فرزندان این محل نیز بوده است.
ایشان در سال 1328 قمری (102 سال پیش) در حصار بوعلی به دنیا آمد. در سال 1344 قمری به قم مشرف و در عصر آیت‌الله العظمی حایری یزدی مؤسس حوزه علمیه قم از شاگردان مبرز علمای بزرگ و آیات عظام نظیر آخوند ملاعلی همدانی، حاج شیخ عباسعلی شاهرودی، حاج سیدمحمد تقی خوانساری و حجت کوه کمره‌ای بود. ایشان در سال 1362 قمری پس از 18 سال با نائل شدن به درجه اجتهاد از قم به زادگاه خود حصاربوعلی برگشتند و از آموخته‌های حوزوی جهت ارشاد اهالی بهره جستند.
پس از رحلت بزرگانی که بدان اشاره شد در حال حاضر سیدمحمد تقی حکیم امام جماعت حصاربوعلی می‌باشند که در طول 48 سال حضور مستمر در محل جهت تربیت اسلامی اقشار مختلف اعم از برادران و خواهران برنامه‌های سازنده‌ای داشته‌اند.
در شرق حصار بوعلی فرهنگسرای نیاوران قرار گرفته که در حقیقت در گذشته یکی از باغات وسیع محل متعلق به عزیزخان خواجه بوده که از سال 1350 تبدیل به فرهنگسرا شد و پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز قسمت شمال آن در اختیار سازمان فیزیک نظری وزارت علوم قرار گرفت. در غرب حصار بوعلی باغ کامرانیه قرار داشت که در حال حاضر این باغ چهل هزارمتری به باغ‌های کوچک‌تر و خانه‌های ویلایی و برج و آپارتمان تقسیم شده است.