حکیم مهر: حدود یک ماه از انتشار اولین خبرِ مرگِ فک‌های کاسپین در دریای مازندران می‌گذرد. فک‌هایی که بومیِ این دریا هستند و اکنون گزارش‌های متعددِ رسیده از مرگِ سریالی آنها حکایت از تراژیک‌ترین قسمت زندگی آنها در دریای مازندران دارد.
به گزارش حکیم مهر به نقل از خبر شمال، روزهای پایانی شهریورماه بود که برای نخستین بار در طول سال جاری، کشف لاشه فک‌های کاسپین در سواحل گیلان و مازندران (محمودآباد) خبرساز شد.
به گفته‌ی مدیر امور نظارت بر حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست مازندران، فقط در 6 ماهه گذشته امسال، 22 قطعه لاشه فک کاسپین در سواحل مازندران کشف شدند که نیمی از این تعداد، کشفیاتِ روزهای پایانی شهریورماه تاکنون است. کورس ربیعی، به این نکته نیز اشاره کرد که بغیر از سه تا از فک‌ها که در اثر گیرافتادن در تور صیادان و یا برخورد با قایق تلف شدند، علت غایی مرگِ باقی فک‌ها هنوز در دست بررسی است.
تازه‌ترین خبرها نیز از کشف لاشه دو قلاده دیگر از فک‌ها در در منطقه میان‌قلعه واقع در پناهگاه حیات وحش میانکاله دارد. به گفته روابط عمومی اداره کل محیط زیست مازندران این 2 قلاده فک کاسپین در اثر گرفتار شدن در تور صیادان ماهیگیری تلف شدند.
علت مرگ در هاله‌ای از ابهام
فرمانده یگان حفاظت محیط زیست گیلان چند روزی پیش طی مصاحبه‌ای گفت: علت مرگ و میر فک‌های پیدا شده در سواحل گیلان در حال بررسی است و به محض دریافت جواب آزمایشات نمونه‌برداری‌های انجام شده اطلاع رسانی خواهد شد. «ساسان اکبری» در ادامه اظهار کرد: امسال ۹ قلاده تلفات این گونه جانوری در سواحل استان به ما گزارش شده است و کارشناسان اداره کل حفاظت زیست گیلان برای نمونه‌برداری‌ها به محل اعزام شدند. وی افزود: این فک‌ها در نوارهای ساحل‌های مختلف استان از جمله انزلی و کیاشهر پیدا شده بودند.
فرمانده یگان حفاظت محیط زیست گیلان با بیان اینکه آلودگی آب و گرفتارشدن در تورهای صیادی از جمله دلایل افزایش مرگ و میر فک‌ها می‌تواند باشد، تصریح کرد: فک‌ها از گونه‌های حمایت شده است و برای جلوگیری از انقراض این گونه لازم است تدابیر لازم نیز اندیشیده شود. رییس مرکز حفاظت از فک‌های کاسپین به علل احتمالی این تلفات اشاره کرده و میگوید: لاشه‌ها نشان می‌دهد که این فک‌ها در دریا تلف شده‌اند و موج‌ها لاشه آنها را به ساحل آورده است. پیش‌بینی ما از علت مرگ این فک‌ها اتفاقی نظیر مانور نظامی است. چندی پیش رزمایشی توسط آذربایجان، ترکیه و پاکستان انجام شده است و ما درحال پیگیری موضوع هستیم تا ارتباط آن را با تلفات فک‌های کاسپین را بررسی کنیم. بعد از این موضوع، احتمال بعدی آلودگی شدید آب و مسمومیت حاد این موجودات است. این اتفاقات به‌طور قطع زیر آب رخ داده چرا که تلفات فک‌ها در ساحل مشاهده نشده است.
«امیر صیادشیرازی» در ادامه تاکید کرد: کشف علت اصلی این اتفاق، وابسته به پیدا کردن لاشه‌های جدید است تا بتوان بررسی‌های میکروبی را روی آنها انجام داد. ما در تلاش هستیم تا هماهنگی لازم را برای جست و جوی لاشه‌های جدید را انجام دهیم. شیرازی، همچنین با اشاره به عدم امکان انجامِ آزمایش میکروبی با توجه به تازه نبودنِ لاشه‌ها اضافه کرد: درحال حاضر بحث آزمایش سه گزینه آلودگی شدید یا مسمومیت، بیماری و یا فعالیت‌های نظانی سه گزینه احتمالی مرگ فک‌ها بوده که درحال بررسی است. وی با اشاره به ارسال پروتکل‌های لازم برای استان‌های ساحلی دریای مازندران اظهارکرد: ما دستورالعمل لازم را به سه استان ساحلی اعلام کردیم تا در صورت مشاهده لاشه، پس از بررسی و انجام آزمایش‌ها، دفن آنها را به‌صورت اصولی انجام دهیم و در صورت نیاز برای جلوگیری از شیوع بیماری‌های احتمالی، دفن را همراه با آهک انجام دهیم تا تجزیه این لاشه‌ها با سرعت بیشتری انجام بپذیرد. در برخی موارد نیز معدوم کردن لاشه‌های این موجودات توسط کوره‌های مخصوص در ادارات دامپزشکی انجام می‌شود تا از شیوع بیماری‌های مشترک مانند آنفلوانزا یا دیستمپر که در سگ‌سانان نیز مشاهده می‌شود، جلوگیری شود. رییس مرکز حفاظت از فک‌های کاسپین اضافه کرد: با توجه به اینکه بیماری همه‌گیری مانند دیستمپر در موجودات جوان دیده می‌شود، به احتمال فراوان نمی‌توان علت این مرگ و میر را به این بیماری نسبت داد چراکه بیشتر لاشه‌های مشاهده شده سن بالایی دارند. ما با متخصصان دانشگاه تهران درباره این موضوع ارتباط برقرار کردیم و برای حل این موضوع با آنها همکاری می‌کنیم. پس از کشف لاشه‌های جدید، به سرعت تلاش می‌کنیم علت را کشف و از آسیب به فک‌ها، موجودات دیگر، انسان و مجموعه اکوسیستم دریای مازندران جلوگیری کنیم.
شیرازی همچنین با اشاره به بیماری واگیرداری که اخیرا در بخش‌هایی در اروپا مشاهده شده است، اظهارکرد: در کشور هلند و آلمان، بیماری در فک‌ها مشاهده شده که باعث تلفات شده و علت آن «آنفلوانزای حاد پرندگان» گزارش شده است. این موضوع باعث می‌شود تا ما خود را ملزم به تحقیق راجع به این بیماری کنیم چرا که آنفلوانزای حاد پرندگان نه تنها بر موجوداتی مانند فک بلکه می‌تواند روی سلامتی انسان نیز تاثیر بگذارد. شیرازی همچنین با تاکید بر جایگاه مهم فک‌های کاسپین در اکوسیستم دریای مازندران گفت: وجود فک‌های کاسپین در اکوسیستم دریاچه، باعث ایجاد ثبات در این زیستگاه و تعادل در چرخه‌های زیستی آن می‌شود. با توجه به اینکه این موجودات به‌شدت در معرض خطر قرار دارند و به شدت آسیب پذیر هستند، امیدواریم علت این مرگ و میر پس از مشخص شدن از بین برود تا بیش از این شاهد لاشه های بی‌جان این موجودات روی آب‌های دریای خزر نباشیم.
مانور نظامی عامل مرگ فک‌ها بوده؟
اسماعیل کهرم، بوم‌شناس و فعال محیط زیست اما در این باره میگوید: به احتمال زیاد مانور نظامی کشورها در دریای مازندران موجب مرگ فک‌ها شده است. این در حالی است که فک‌های کاسپین در رده گونه‌های در حال انقراض هستند. اگرچه برخی می‌گویند احتمال دارد مرگ فک‌ها به دلیل بیماری آنفولانزا باشد، اما کهرم آن را رد می‌کند و میگوید:«فک‌ها با آنفولانزای پرندگان از بین نرفته‌اند زیرا این بیماری برای پرندگان بوده و روی فک‌ها اثری ندارد».
این فعال برجسته محیط زیست کشور میگوید: «برخی از ماهیگیران ترکمن با چماق فک‌ها را می‌کشند زیرا فک‌ها، ماهی‌خور هستند. بنابراین فک‌ها رقیب انسان‌ها در شکار ماهی هستند.»
اسماعیل کهرم ادامه می‌دهد:«اگر آثار جراحت روی بدن فک‌ها دیده نشده به احتمال زیاد به دلیل مانورهای نظامی کشورها از بین رفته‌اند. به خصوص اینکه یک مرتبه ۱۴ فک به ساحل آمده است.»
او ادامه می‌دهد: «برخی مواقع در ساحل، لاشه فک‌ها را می‌دیدیم اما وقتی بررسی می‌کردیم، آثار چماق ماهیگیران روی بدن فک‌ها مشخص بود».
این فعال محیط زیست با اشاره به وسعت آثار مخرب مانورهای نظامی روی آبزیان می‌پردازد: «اگر یک انفجار نظامی رخ دهد تا چندین کیلومتر ارتعاش امواج آن موجب مرگ آبزیان می‌شود.»
اما اگر فک‌های کاسپین از بین بروند چه اتفاقی می‌افتد؟
کهرم در این مورد میگوید:«اگر تعداد فک‌ها در دریا زیاد باشد، به معنای سالم بودن دریاست. زیاد بودن فک‌ها یعنی غذا برای خوردن دارند. البته که در سال‌های اخیر تعداد آنها کم شده که نشان دهنده این است دریای خزر به دلایل مختلف، محیط سالمی نیست. بنابراین فک‌ها نماد سلامت اکوسیستم دریای خزر هستند».
این فعال محیط زیست ادامه می‌دهد: «وجود فک‌ها برای دریای مازندران لازم است، به این دلیل که فک‌ها همانقدر که از دریا برداشت می‌کنند به اکوسیستم دریا کمک می‌کنند».
آیا مانورهای نظامی موجب تلفات آبزیان و فک‌ها شده است؟
مدیر مرکز حفاظت از فک کاسپین در ایران به همشهری گفته:«امسال و سال گذشته در داغستان روسیه واقع در شمال غربی دریای مازندران دوبار گزارش تلفات سنگین فک‌ها را داشتیم. امسال ۱۷۰ لاشه و سال گذشته ۳۰۰ لاشه که بیشتر در سواحل روسیه کشف شدند، گزارش شد. محققین هم نظرشان بر این بود که مانورهای نظامی روسیه در دریای کاسپین موجب مرگ فک‌ها شده است اما روسیه زیر بار نرفت و گزارش داد که تورهای صید ترال عامل مرگ فک‌های خزری بود». تنها ایران و روسیه نیستند که در دریای مازندران فعالیت دارند، اما آنطور که کهرم میگوید ایران نقش خوبی ایفا کرده است: «از بین کشورهای حاشیه دریای مازندران نقش ایران بد نبوده است. ایران تشکیلاتی برای حفاظت از فک‌ها در بندر انزلی دارد و همیشه پرچمدار حفاظت از فک‌های کاسپین بوده است».
او میگوید: «هنوز حدود مالکیت دریای خزر مشخص نیست. قبلا ۵۰ درصد بود ولی اکنون معلوم نیست چند درصد سهم ایران است. با این حال در حفاظت از فک‌ها فعالیت داشته است.»
این در حالی است که در سال گذشته نیز روسیه از تحقیق درباره مرگ مرموز چند صد فک کاسپین خبر داده بود.
روسیه در آذرماه سال گذشته با اعلامِ کشفِ لاشه ۲۷۲ فک کاسپین، تنها طی یک هفته در مناطق مختلف ساحلی جنوب داغستان از جمله مخاچ‌قلعه، پایتخت آن و دربند دومین شهر بزرگ این منطقه، یکی از تلخ‌ترین اخبار پیرامونِ مرگِ جمعیِ فک‌های کاسپین را به جهان مخابره کرد. در این خبرها آمده بود که برخی از این فک‌ها، باردار نیز بود‌ه‌اند و همین هم مرگِ آنها را غم‌انگیزتر ساخته بود. متخصصان می‌گویند جمعیت فک‌ها در این مطنقه که در اوائل قرن بیستم به یک میلیون می‌رسید اکنون به ۷۰ هزار رسیده است.
هزاران تُن آلاینده نفتی؛ تهدید حیات آبزیان در دریای کاسپین
یک سخنگوی سازمان شیلاتِ منطقه در این باره گفته بود که یک بیماری عفونی و دلایل خارجی می‌تواند عامل مرگ گسترده این فک‌ها باشد.
نسل فک کاسپین یا «پوسا کاسپیکا» که تنها پستاندار دریای خزر محسوب می‌شود، به دلیل شکار بی‌رویه، آلودگی و نابودی زیستگاه و حالا هم مانور نظامی در دریای مازندران بشدت در معرض انقراض قرار دارد.
خودکرده را تدبیر نیست!
معلوم نیست آخرین فُک زیبای کاسپین، چه زمانی بدرود حیات خواهد گفت تا فُک‌ها برای همیشه به حافظه تاریخی و تصویری ما بپیوندند.
فقط کاش اینقدر ساده از کنارِ این انقراض‌ها عبور نکنیم!
چه آنکه با حذفِ هر حیوان و موجود زنده، سوراخ جدیدی بر روی کشتیِ زندگانی ما در این دنیا ایجاد می‌شود و با اضافه شدن هریک از سوراخ‌ها در بستر این کشتی، ما یک قدم بیشتر به سوی نابودی و انقراض نسلِ انسان نزدیک‌تر می‌شویم. فراموش نکنیم که نتایجِ تحقیقات و پژوهش‌های برخی از کارشناسان، نشان از آن دارد که همین ویروسِ کرونا از عواقب و تبعاتِ حذفِ برخی از جاندارانِ موثرِ هرمِ زیستی است و بنابراین چنانچه، از این پس، اخباری از پیدایش و ظهورِ ویروس‌هایی حتی کشنده‌تر از ویروس کووید 19 به گوش‌مان خورد نباید تعجب کنیم، زیرا «خودکرده را تدبیر نیست!»
با آرزوی موفقیت برای دکتر صیاد شیرازی عزیز دامپزشک بسیار مودب و متشخص... 
