تحلیل جامعه اسلامی دامپزشکان از وضعیت دامپزشکی کشورمان در قالب یک بیانیه

با  تبریک چهاردهم مهرماه،  روز دامپزشکی، به  همه تلاشگران  این حرفه در تمامی زمینه های آموزشی- تحقیقاتی، خدماتی، درمانی و بهداشتی و با گرامیداشت یاد و خاطره تمامی شهداء، جانبازان و غیور مردان و زنان ایران اسلامی و با  اذعان به تمامی ایثارگریها، تحمل مصائب، تلاشها و فداکاریهای همه جانبه مردم شریف ایران در دوران انقلاب اسلامی و سه دهه بعد از آن که  ارزش ها و دستاوردهای ارزنده ای را در زمینه های فرهنگی ، سیاسی و اجتماعی به منصه ظهور رسانیده اند،  باید با صراحت و صادقانه اعتراف کنیم که جامعه ما  هنوز از نابسامانی های اساسی در ابعاد مختلف علمی ، اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی رنج می برد.  عدم توجه به این نابسامانیها  باعث گردیده که معضلاتی  چون گرانی،  فقر، بیکاری، تبعیض، پائین بودن شاخص های بهداشتی و سلامتی و بی عدالتی اجتماعی،  با چهره ای کریه در جامعه نمایان شود . بخشی از این مشکلات و نارسائی ها بعلت عدم توسعه متوازن ، پایدار و همه جانبه متکی بر دانش و تجربه بشری حادث گردیده و بخش دیگری به دلیل ناتوانی برنامه ریزان، سیاستگزاران  و مدیران اجرایی در استفاده بهینه از سرمایه های ملی و ساماندهی امور اجرائی و عدم توجه به توانمندیها  و سرمایه‌های لایزال مردمی در بخش خصوصی گریبانگیر کشور شده است. یکی از نارسائی‌هایی که بصورت بیماری مزمن در عمق برخی دستگاههای اجرائی کشور سرایت نموده، سطحی نگری و عدم حاکمیت تفکر کارشناسی بر بخش‎های  اجرایی و فنی می‎باشد که این امر باعث بروز خسارات و زیان‌های جبران ناپذیری در مملکت گردیده است. با توجه به این مهم، برآن شدیم تا در آستانه 14 مهر  و روز دامپزشکی، بخشی از تجربیات و دیدگاه های خود را به صورت خلاصه  و محوری درباره یکی از بخش‎های مهم بهداشتی و اقتصادی - اجتماعی  یعنی  بخش دامپزشکی بیان داریم، بدون اینکه قصدی در تخطئه و یا ایرادگیری در رفتارها و عملکرد مسئولین گذشته  و حال دامپزشکی بطور مصداقی داشته باشیم :

1 ) طبق پیش بینی‎ها، جمعیت ایران در سال 1400 بیش از یکصد میلیون نفر خواهد بود. لذا ایجاد اشتغال ، تامین غذا، ایجاد امنیت غذایی و تامین بهداشت دام و به تبع آن سلامت و بهداشت انسان می بایست یکی از اساسی ترین دل‎مشغولیهای مدیران و کارگزاران نظام باشد. خصوصاً اینکه مؤلفه هایی چون گرسنگی، سوءتغذیه  و عوارض ناشی از بیماری‎های دامی مشترک با انسان، منشاء بسیاری از معضلات و مشکلات اجتماعی، اقتصادی و بهداشتی می‎باشد.  بدیهی است تامین نیازهای غذایی به علت محدودیت منابع و امکانات از جمله آب ، زمین های قابل کشت ، مراتع مستعد و... صرفاً با توسعه کمی امکان پذیر نمی باشد و با استفاده از علم و تکنولوژی مناسب ، برنامه ریزی و اعمال مدیریت صحیح محقق خواهد شد.

2 ) در حالیکه جهان بطور مستمر با افزایش تولید در واحد دام و طیور یعنی بهره‌وری فزاینده مواجه می باشد ، در کشور ما میزان این بهره‎وری بسیار پایین و در بعضی بخش‎ها از جمله صنعت طیور با شاخص منفی نگران کننده‎ای نسبت به متوسط جهانی روبرو است. این اطلاعات بیانگر این حقیقت تلخ است که گر چه سرمایه گذاری وسیع در صنعت دام و طیور در گذشته به علت اقبال و مشارکت مردمی انجام شده ، لیکن بهره‌وری این سرمایه‎گذاری‌ها که از وظایف مدیران، برنامه ریزان و کارگزاران اجرایی می باشد، از رشد مناسبی برخوردار نمی‎باشد. این امر بیانگر این موضوع است که مسئولین ذیربط فاقد یک برنامه فعال در خصوص حفظ و حراست  و بازدهی  مناسب از این سرمایه ها  بوده و سیاست مشخصی را برای نقش و جایگاه واقعی این بخش از سرمایه ملی در راستای توسعه  اقتصادی ـ اجتماعی تدوین و تبیین ننموده اند. عدم وجود قوانین و برنامه های تضمینی در جهت تداوم سرمایه گذاری های مردمی در صنعت دام و طیور یکی دیگر از معضلات بخش امور دام و دامپزشکی کشور می باشد. جهت ارتقاء و استفاده بهینه از منابع موجود هر چند ضرورت دارد کلیه عوامل مؤثر در بهره وری در واحد دام از قبیل اصلاح نژاد، اصلاح مدیریت پرورش ، تغذیه و افزایش آگاهی دامداران و جلب مشارکت آنان مورد توجه قرار گیرد، موضوع مبارزه با بیماریها (اعم از دامی و مشترک بین انسان و دام) و تأمین مطلوب بهداشت دام بایستی از اولویتهای اساسی در تصمیم سازیها و اجرای برنامه های ملی باشد.

3) پس از سالها مبارزه و کنترل بیماریهای دامی ، هنوز درکنترل و مهار بسیاری از بیماریهای  بومی کشور که  سالهای مدیدی است خسارات جبران  ناپذیر اقتصادی و بهداشتی بر کشور وارد  می سازند، به طور قابل قبول توفیقی بدست نیاورده ایم و با این همه برنامه های گوناگون و صرف هزینه های کلان هم اکنون مجبور به انجام  واکسیناسیون برعلیه اکثر بیماریهای شایع آنهم بصورت ناقص می باشیم. به نظر می رسد سازمان ها و نهاد های مسئول فاقد  برنامه‎های مشخص ملی و منطقه‎ای جهت جلوگیری  از ورود و شیوع  بیماری های جدیدالانتشار دامی و پیش بینی امکانات مورد نیاز برای تشخیص و برخورد سریع با  آنها می باشند.

4) بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی از میان 1709 عامل بیماری زا  832  عامل آن ( 49% ) از حیوانات به انسان منتقل می شود و از میان 156 بیماری نوپدید شناخته شده  در  ا نسان  114  مورد آن (73%) از حیوان به انسان منتقل می شود. لیکن، متأسفانه در سازمان دامپزشکی کشور، تعداد نیروها، ساختار و تشکیلات اجرایی آن به ویژه اعتبارات آن ، هیچگونه همخوانی با وسعت و سنگینی این وظیفه مهم برای حال وآینده ندارد. از طرفی، بسیاری از بیماریهای حاد و مزمن منتقله از غذا ناشی از فرآورده های دامی است  و لذا  در اکثر کشورهای پیشرفته و مجامع بین المللی بسیاری از وظایف اولیه مربوط به تأمین سلامت غذایی به دامپزشکی واگذار شده و یا ارتباط بسیار قوی و مشخصی بین دامپزشکی و بخش بهداشتی خود برقرار گردیده است. ولی متأ‌سفانه در کشور ما  برنامه مشخص و راهبردی در این خصوص وجود ندارد و جایگاه و نقش دامپزشکی در این عرصه بسیار کمرنگ و در سایه می باشد.  

5) تا کنون نقشه راه و برنامه جامع و مدونی برای کنترل بیماری های دامی ارائه نشده است و  بسیاری از برنامه های مبارزه و کنترل بیماریها به علت عدم جامعیت و بی توجهی به ابعاد فنی، اجتماعی،  فرهنگی و جغرافیایی ، از توفیقات لازم برخوردار نبوده است. وجود تنوع درسیستم دامداری ، فرهنگ حاکم بر مدیریت دامداریهای کشور و جابجائی مستمر دام عشایر و  ایجاد هماهنگی، تفکیک و تبین مسئولیتها در بین دستگاههای اجرایی مرتبط، از جمله عواملی است که در برنامه ریزی و تعیین نقشه راه بایستی مد نظر قرار گیرد. از جمله عدم هماهنگی و موازی کاری ها درخصوص بهداشت فرآورده های دامی از بدو تولید تا مصرف،  همواره بین امور دام  بخش کشاورزی با سازمان دامپزشکی کشور از یک طرف و بخش بهداشت و درمان از طرف دیگر، مشکلات عدیده ای را ایجاد نموده است که نتیجه آن منجر به اتلاف وقت، سرمایه و نیروهای انسانی و نهایتًا معطل ماندن بهداشت و سلامت غذای جامعه و از همه مهم تر عدم توجه به امر مهم و جود باقیمانده های شیمیایی و دارویی در محصولات غذایی با منشاء دامی و عوارض و  بیماری های منتقله از راه غذا شده است .

6) یک از مسائلی که در سالهای اخیر بر مجموعه مشکلات دامپزشکی و دامپروری کشور افزوده ، موضوع واردات بی‎حد و حصر فرآورده های دامی و دام زنده به کشور است. این واردات بی رویه گوشت و دیگر فرآورده های دامی از خارج به بهانه تنظیم بازار موجب رکود و تعطیلی بسیاری از واحد های تولیدی کوچک و بزرگ گردیده است و میزان سرمایه گذاری در بخش تولید را به شدت کاهش داده است. از طرف دیگر واردات دام زنده از نقاط مختلف جهان که از نظر نوع و شیوع بیماریهای مختلف ناشناخته می‎باشند و متأسفانه با سکوت و یا رضایت دستگاههای مرتبط نیز همراه بوده است موجب ورود و شیوع بیماریهای متعدد غیر بومی تا عمق استانهای کشور شده است.

7) هر چند دستگاهها ، نهادها و ارگانهای مختلفی در روند امور دامپزشکی کشور و وضعیت موجود آن  نقش دارند ، لیکن نقش سازمان دامپزشکی کشور محوری و تعیین کننده می‎باشد. لذا بخش مهمی از مشکلات و معضلات ناشی از ضعف و کاستی در سیاستها ، برنامه های اجرائی و عملکرد این بخش می باشد. بایستی اذعان نمود که با توجه به رشد و توسعه فنی و تخصصی حرفه دامپزشکی، ساختار اجرایی و تشکیلات مرتبط با آن، در راستای نیازها و ظرفیتهای علمی – فنی این حرفه، از ارتقاء و توسعه لازم بر خوردار نگردیده است و یا حداقل می توان گفت که در تدوین سیاستها و برنامه‎ریزهای کلان، به ظرفیتهای فنی- تخصصی این حرفه غفلت ورزیده شده است.  ضعف  کار آمدی و  مدیریت فنی، کم‎توجهی به شایسته‎سالاری ، تفکر سنتی حاکم  بر مدیریت کلان دامپزشکی کشور و عدم وجود نظارت مستمر و دلسوزانه بر فعالیتهای  اجرائی، سبب افول انگیزة کاری ، پایین آمدن میزان بهره گیری از امکانات و کاهش کارایی در این بخش شده است. ساختار مدیریتی نامناسب  از نظر فنی و کارشناسی و قرار دادن تشکیلات اجرایی دامپزشکی در سطوح نازل مدیریتی در وزارت متبوع ، از دیگر عواملی است  که این نهاد  فنی- اجرایی در ایجاد سیستم تشخیص ، تحقیق و مبارزه با بیماریها و حفظ و ارتقای  بهداشت  عمومی از توانمندی ها و رشد و توسعة مناسب  برخوردار نباشد. 

8) یکی دیگر از معضلات مهم در حرفه دامپزشکی افزایش بی رویه دانشکده های دامپزشکی و رشد کمی بی حد وحصر دانش آموختگان دامپزشکی می باشد. نتیجه این افزایش بی رویه در  تأسیس دانشکده های جدید و بالا بردن ظرفیت کمی پذیرش دانشجو در دانشکده های موجود، بیکاری شدید در بین دانش آموختگان، افت شدید علمی و تنزل شأن و جایگاه دامپزشکی در جامعه را بدنبال داشته است. در حالیکه تعداد دانشکده های دامپزشکی در بیشتر کشورهای پیشرفته دنیا که چه از نظر آمار جمعیت  دامی و چه از نظر تنوع و گسترگی فعالیتهای دامپزشکی در سطح بسیار بالاتر از ایران قرار دارند، کمتر از انگشتان یک دست می باشد در کشور ما بیش از 30 دانشکده و آموزشکده دامپزشکی وجود دارد که هر سال بر تعداد آنها افزوده می گردد. طبق آمارهای موجود تعداد پذیرش دانشجوی سالانه در مقاطع مختلف دامپزشکی بیش از یک هزار و پانصد نفر می باشد که بیش از چند برابر تعداد کسانی است که  جذب بازار کار می شوند. این افزایش بی رویه در تعداد دانش آموختگان دامپزشکی در حالی صورت می گیرد که با توجه به سیاستهای ناکارآمد و عدم پشتیبانی جدی از صنعت دام و طیور، در کشور با کاهش آمار دام و تولیدات دامپروری  و کاهش میزان سرمایه گذاری در این بخش روبرو هستیم.  

بیان معضلات و مشکلات در این تحلیل به هیج وجه نافی زحمات و تلاشهای گسترده کادر فنی و اجرایی خدوم  دامپزشکی در اقصی نقاط کشور نبوده و نخواهد بود. طی سالیان متمادی همواره کارشناسان و دیگر حرف مرتبط با دامپزشکی با تمام توان نسبت به انجام خدمات بهداشتی در همه ابعاد آن همت گمارده اند ، لیکن به دلایل عدیده که بخشی از آنها بیان گردید، در بکارگیری این توانمندی در برنامه‎های صحیح و ارائة خدمات آموزشی ، بهداشتی و درمانی به دامداران  توفیق  لازم کسب نگردیده و عملاً  این نیروی عظیم انسانی در برنامه هایی با توان کارشناسی ـ  مدیریتی ضعیف بکار گمارده شده اند که شیوع بیماری های مهلک و خسارات فراوان در مراکز مهم دامداری و مرغداری کشور را به دنبال داشته است . از جمله می توان به بیماری تب برفکی اشاره کرد که طی سالهای اخیر به طور بی سابقه ای ، کشور را در نوردیده و خسارات فراوانی را به صنعت دامداری کشور وارد آورده و بسیاری از دامداری ها را به ورشکستگی و یا تعطیلی کشانده است. یا بیماری آنفولانزای طیورکه افزون بر ضایعات ناشی از بیماریهای بومی موجود کشور مثل نیوکاسل ، گامبورو و.. بعنوان یک بیماری غیر بومی ، صنعت طیور را با بحران شدیدی مواجه ساخته و خسارات حاصل از آن به حدی می باشد که تضمین سرمایه گذاری از تولید کنندگان این بخش سلب شده است و بر اساس اعلام برخی صاحبنظران و مراجع علمی صدها میلیارد ریال تاکنون به کشور ضرر و زیان وارد آمده است.

  در پایان شورای مرکزی جامعه اسلامی دامپزشکان ایران ضمن تبریک صمیمانه مجدد به تمامی تلاشگران عرصه دامپزشکی، معتقد است علیرغم وجود مشکلات جدی و اساسی در زمینه های آموزشی، اجرایی و خدماتی بایستی با درکی برگرفته ازخرد جمعی و از طریق تحلیل منطقی رویدادهای پیرامونی خود و مدد گرفتن از دانش و تجربیات پر بار موجود در مجموعه دامپزشکی کشور  و ایجاد تعامل جدی با جوامع مختلف ، عوامل زیر بنایی را در روند صعود و یا افول دامپزشکی شناسایی نماییم و ضمن توضیح و تبیین همه جانبة آنها و با تبدیل تهدیدها به فرصت ها، راهکارهای مناسب و کارآمد را به مسئولین و برنامه ریزان ارائه نمائیم.