جدال روباه ترکمنی با انقراض/ سم‌پاشی، عامل مرگ و میر روباه ترکمنی

حکیم مهر: فعالیت های مخرب بشری در مراتع شمالی گلستان سبب کاهش جمعیت روباه ترکمنی در این خطه شده، تا جایی که تماشا یا تصویربرداری از یک قلاده روباه کُرساک بسیار سخت و گاه ناممکن شده است.

به گزارش حکیم مهر به نقل از مهر، گلستان به سبب برخورداری از اقلیم‌های مختلف و توپوگرافی خاص از رویشگاه‌ها و زیستگاه‌های ارزشمندی مانند جنگل‌های هیرکانی، تالاب‌های بین المللی، خلیج گرگان و مراتع برخوردار است که هریک به فراخور پتانسیل و ظرفیت‌های خاص خود میزبان یک یا چند گونه مهم و شاید در معرض خطر انقراض هستند.

دشت‌ها و مراتع شمالی گلستان از غرب گنبد، شمال آق قلا و شمال گمیشان از جمله زیستگاه‌های یکی از خجالتی ترین سگ سانان ایران به نام «روباه ترکمنی» است.

هر چند در مناطق گفته شده می‌توان گونه‌های مختلف پستاندارانی همچون روباه معمولی، گراز، تشی، گورکن، زرده بر، گربه وحشی، گربه جنگلی، خرگوش، شغال، جردبزرگ، جربیل، خارپشت و انواع موش را مشاهده کرد اما جایگاه و اهمیت روباه ترکمنی بین همه این جانوران بسیار مهم‌تر است.

شاید گونه‌ها نامبرده شده، را بتوان در سایر نقاط کشور و استان مشاهده کرد اما این مسأله در خصوص روباه ترکمنی صدق نمی‌کند. روباه ترکمنی که به آن روباه «سَردُم سیاه» و یا «کُرساک» هم می‌گویند نوعی روباه است که در نواحی بیابانی و نیمه بیابانی آسیای میانه زندگی می‌کند و دشت گرگان در ایران تنها زیستگاه این حیوان خجالتی است که شاید جمعیت آن از انگشتان یک دست هم کمتر باشد.

آمارهای رسمی بیانگر آن است در چند دهه گذشته آمار رؤیت این روباه کوچک، سیر نزولی شدید داشته به طوری که در برخی مواقع تا چندین سال اثری از این گوشتخوار کوچک به ثبت نرسیده است.

برخی از کارشناسان بر این باور هستند که با توجه به نقش اکولوژیکی روباه ترکمنی در مراتع و زیستگاه‌های شمال گلستان، حمایت از این گونه باید به طور ویژه در دستور کار قرار بگیرد.

«محمدرضا شاهینی» یکی از علاقه مندان به حیات وحش در خصوص روباه ترکمنی به خبرنگار مهر گفت: روباه ترکمنی به راحتی می‌تواند در طبیعت زندگی کند اما ورود و دخل و تصرف انسان در طبیعت باعث صدمات جبران ناپذیر به این حیوان شده است.

وی ادامه داد: استفاده از سموم کشاورزی باعث شده که بسیاری از طعمه‌ها و غذای روباه در مناطق شمالی گلستان از بین برود، جاده کشی‌ها هم کیفیت زیستگاه‌ها را کاهش داده و سگ‌های ولگرد و گله هم عامل دیگر تهدید این حیوان است.

شاهینی ادامه داد: در شرایط کنونی فقط در مناطق پیرامون دشت اینچه و منطقه صوفیکم احتمال زندگی روباه ترکمنی وجود دارد که با ادامه فعالیت کارخانه‌های صنعتی فعال در آن و غفلت جهاد کشاورزی در ادامه سمپاشی به جای مبارزه بیولوژیک با ملخ مراکشی و چرای دام و همچنین بی‌توجهی سازمان حفاظت محیط زیست دور از ذهن نیست که روباه ترکمنی به خاطره‌ها بپیوندد.

تخریب زیستگاه روباه ترکمنی

یکی از محققان و کارشناسان حیات وحش هم به خبرنگار مهر گفت: در ایران چهار گونه روباه معمولی، شاه روباه، روباه شنی و روباه ترکمن زیست می‌کند؛ روباه ترکمنی به دلیل تخریب زیستگاه و شکار توسط سگ گله طی چند سال اخیر کم شده و در معرض خطر انقراض قرار گرفته است.

ساخت و سازها، توسعه مزارع و رهاسازی پساب سبب کاهش جمعیت روباه ترکمن شده است. «سیدمحمد فیروزنیا» در خصوص شکل ظاهری روباه ترکمن هم افزود: انتهای دم روباه ترکمنی برخلاف سایر گونه‌های روباه، به زمین نمی‌رسد و رنگ موهای انتهایی دم این حیوان هم قهوه‌ای تیره یا سیاه است.

به گفته این کارشناس حیات وحش، وجود این جانواران ریزجثه نقش مهمی در مدیریت اکوسیستم طبیعت منطقه دارد زیرا خوراک اصلی آنها ملخ‌های مراکشی از آفات مهم مزارع کشاورزی شمال گلستان است.

فیروزنیا ادامه داد: در سال‌های اخیر تحت عنوان آبادانی و توسعه، به زیستگاه‌های این گونه ارزشمند دست درازی فراوانی شده؛ ساخت و سازها، توسعه مزارع و رهاسازی پساب کارخانجات باعث از بین رفتن زیستگاه این حیوان و کاهش جمعیت آن شده است.

وی گفت: غذای روباه ترکمنی بیشتر شامل حشرات و جوندگان کوچک مثل وُل، جربیل، همستر و سنجاب زمینی است، البته گاهی جانوران بزرگ‌تری چون خرگوش صحرایی و خرگوش بی دم را شکار می‌کند و ممکن است از مردار یا زباله‌های انسان‌ها هم تغذیه کند.

فیروز نیا ادامه داد: روباه ترکمنی هرچند عمدتً گوشتخوار است اما گاهی به سراغ میوه‌ها و گیاهان دیگر هم می‌رود، به ویژه زمانی که شکاری پیدا نکند.

این کارشناس حیات وحش اظهار کرد: دشمنان طبیعی این جانور هم گرگ، و پرندگان شکاری بزرگ همچون عقاب، سنقر و شاه‌بوف هستند؛ این روباه، سرعت کمی دارد، به طوری که یک سگ معمولی می‌تواند آن را به آسانی بگیرد.

سم پاسی عامل مرگ و میر روباه ترکمنی

رئیس اداره حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست گلستان هم به خبرنگار مهر گفت: ایران زیستگاه اصلی روباه ترکمنی نیست اما به صورت پراکنده می‌توان با رصد مناطق شمالی استان این گونه را مشاهده کرد، که به دلیل انجام نشدن کار علمی تخصصی، اطلاعات دقیقی در رابطه با آمار جمعیتی آن وجود ندارد.

«محمود شکیبا» وجود روباه ترکمنی را برای مراتع شمال گلستان مفید دانست و افزود: این گونه به دلیل زادآوری در مناطق نیمه بیابانی و تغذیه از جوندگان و حشرات کوچک مانند ملخ‌ها در بحث مبارزه با ملخ مراکشی به عنوان تهدید جدی مزارع و مراتع شمال استان، بسیار کمک می‌کند.

وی ادامه داد: برای مبارزه با ملخ مراکشی مزارع توسط کشاورزان سم پاشی می‌شود که خوردن این حشرات آلوده در چند سال اخیر، یکی از علل مرگ و میر روباه ترکمنی بوده است.

رئیس اداره حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست گلستان گفت: در گذشته شکارچیان علاقه زیادی به شکار روباه ترکمنی داشتند اما اکنون جمعیت این حیوان به دلایل مختلف از جمله حمله سگ‌های گله‌، انجام ساخت و سازها و توسعه مزارع کشاورزی کاهش زیادی یافته است.

شکیبا افزود: دستگاه‌های نظارتی توجه کمی به حیات وحش گلستان دارند و تاکنون کار مطالعاتی تخصصی در شمال استان به عنوان تنها زیستگاه روباه ترکمنی در ایران انجام نشده تا بتوان راهکاری اصولی برای نجات این حیوان خجالتی گرفتار میان انسان‌ها ارائه کرد.

وی تاکید کرد: در صورت ادامه این وضعیت در آینده‌ای نزدیک دیگر نشانی از گونه در معرض خطر انقراض روباه ترکمنی در شمال استان گلستان مشاهده نخواهد شد.

شکیبا گزاری کلاس‌های آموزشی برای مردم محلی و توجیه آنها برای نزدیک نشدن به لانه‌های روباه ترکمنی، جلوگیری از حمله سگ‌های گله و سمپاشی نکردن اطراف زیستگاه این حیوان را از راهکارهای احیای جمعیت این‌گونه جانوری در منطقه شمال گلستان برشمرد.

به گزارش مهر، گسترش فعالیت‌های انسانی در سالیان اخیر سبب شده تا جمعیت تعدادی از گونه‌های حیات وحش به خطر بیفتد که در صورت استمرار این رویه تماشای بسیاری از گونه‌های مختلف در دهه‌های آینده در زیستگاه‌های طبیعی استان غیرممکن و گونه‌های بسیاری منقرض خواهند شد.

کارشناسان بر این باور هستند، صیانت از زیستمندان و حیات وحش بیشتر از آنکه نیازمند اعتبارات و طرح‌های حفاظتی و امور بروکراسی زائد باشد نیازمند فرهنگ سازی و آشتی مردم با طبیعت است.