نگرانی‌های مطروحه درخصوص تهدید بهداشتی استقرار مراکز درمانی دامپزشکی اختصاصی حیوانات خانگی در پهنه‌های مسکونی از جنبه علمی قابل توجیه نیست

حکیم مهر- محسن طاهرمیرزایی: معاون فنی و نظارت نظام دامپزشکی استان تهران به ضرورت توسعه متوازن مراکز بهداشتی درمانی بخش غیردولتی دامپزشکی متناسب با انواع نظام‌های دامداری اشاره می‌کند و می‌گوید: «مراکز درمانی دامپزشکی بخشی از ساختار نظام سلامت کشور هستند که بدون تحمیل هزینه بر منابع دولتی، بارسنگینی را از دوش حاکمیت بر می‌دارند، لذا نگرانی‌های مطروحه درخصوص تهدید بهداشتی استقرار مراکز درمانی دامپزشکی اختصاصی حیوانات خانگی در پهنه‌های مسکونی از جنبه علمی قابل توجیه نیست چرا که مراکز مشابه پزشکی به مراتب برای انسان مخاطره‌آمیزتر است.»

«دکتر محسن مشکوة» در گفت‌وگو با حکیم مهر تصریح می‌کند: «ایجاد محدودیت جدی و سختگیرانه برای تاسیس مراکز جدید آموزشی دانشگاهی و تلاش برای کاهش تعداد مراکز آموزشی دامپزشکی، کاهش ظرفیت پذیرش دانشجویان رشته‌های دامپزشکی و تغییر محتوای آموزشی متناسب با نیاز بازار کار از جمله کارهایی است که باید در حوزه آموزش انجام داد.»

حکیم مهر: آقای دکتر، شعار امسال روز جهانی دامپزشکی چیست؟

روز جهانی دامپزشکی در سال 2024 (برابر با 8 اردیبهشت 1403) با شعار «تحول مراقبت با یکدیگر» Transforming Care Together و «دامپزشکان، کارکنان اصلی نظام سلامت» Veterinarians are essential health workers  گرامی داشته می‌شود و بنده این روز را به همه فعالان دامپزشکی در عرصه‌های آموزشی، پژوهشی و اجرایی بخش‌های دولتی و غیردولتی به پاس جایگاه، نقش و خدمات بی‌بدیل و ارزشمندشان تبریک عرض می‌کنم.

حکیم مهر: از نظر شما آیا فعالیت‌ها و خدمات حوزه دامپزشکی صرفأ اقتصادی است؟

خیر، کمااینکه دامپزشکی در حوزه‌های زیادی نقش تعیین‌کننده‌ای دارد که یکی از آنها امنیت زیستی است. دامپزشکی به پیشگیری، کنترل، تشخیص و درمان بیماری‌ها، اختلالات، آسیب‌ها و امداد و نجات در حیوانات می‌پردازد و گستره وسیعی را در تمام گونه‌های جانوری اهلی، وحشی و آزمایشگاهی در بر می‌گیرد.

حوزه دیگر بهداشت عمومی است. بر پایه اعلام سازمان بهداشت جهانی WHO، 61 درصد عوامل بیماری‌زا و 75 درصد بیماری‌های نوپدید شناخته شده در انسان، زئونوز یا قابل انتقال بین انسان و حیوان هستند که استراتژی و راهکار مقابله با زئونوزها، در مبارزه با این بیماری‌ها در حیوانات قرار دارد.

بحث دیگری که دامپزشکی در آن نقش تعیین‌کننده‌ای دارد، امنیت غذایی و تضمین کیفیت است که اعمال نظارت بهداشتی بر سراسر زنجیره غذایی از مزرعه تا سفره را در بر می‌گیرد. بیماری‌های دامی و مشترک اثرگذار برتولید مواد غذایی، عفونت‌ها و مسمومیت‌های غذایی و بیماری‌های منتقله از مواد غذایی از تهدیدکنندگان سلامت غذایی، محسوب می‌گردند. آلاینده‌های بیولوژیکی (باکتری‌ها، ویروس‌ها، انگل‌ها و قارچ‌ها) و آلاینده‌های شیمیایی (باقیمانده‌های دارویی از قبیل آنتی‌بیوتیک‌ها، سولفونامیدها، ضدانگل‌ها، قارچ‌کش‌ها، هورمون‌ها، سموم دفع آفات کشاورزی، سموم قارچی به ویژه آفلاتوکسین‌ها و فلزات سنگین شامل سرب، کادمیوم، ارسنیک و جیوه) بسیار جدی است.

بحث بعدی «سلامت واحد» است که بر محوریت حوزه‌های پزشکی، دامپزشکی و بهداشت محیط استوار است و جز این نگرش اندیشمندانه و راهبردی، دستیابی به شاخص‌های سلامت امری محال و غیرممکن می‌شود.

در نهایت مقابله با مقاومت میکروبی است. پدیده مقاومت میکروبی کنترل بیماری‌های عفونی را با چالش مواجه ساخته است. باکتری‌های مقاوم در برابر دارو در جمعیت‌های دامی و انسانی از طریق غذا، آب و محیط در حال چرخش هستند و انتقال آن‌ها تحت تاثیر تجارت، سفر و مهاجرت انسان و دام افزایش می‌یابد.

حکیم مهر: چگونه می‌توان در حوزه دامپزشکی تغییر و تحول اساسی به وجود آورد؟

ایجاد تغییر و تحول و اولویت‌ها در حوزه دامپزشکی مستلزم پرداختن به برخی موارد ازجمله بازنگری و اصلاح قوانین سازمان دامپزشکی کشور و سازمان نظام دامپزشکی جمهوری اسلامی و ساختار تشکیلاتی این دو سازمان در راستای چابک‌سازی، برون‌سپاری امور تصدی‌گری، استفاده بهینه از منابع، نوآوری و افزایش بهره‌وری بخش دولتی و پذیرش امور واگذاری با عناصر مسئولیت‌پذیری و پاسخگویی بخش غیردولتی است.

 بازنگری آیین‌نامه‌ها، مقررات، دستورالعمل‌ها و شیوه‌نامه‌ها با حضور و مشارکت صاحب‌نظران و نمایندگان ذی‌نفعان مرتبط در کمیته‌های فنی در سطوح کشوری و استانی با نگاه روان‌سازی امور، حذف مقررات و ضوابط دست و پاگیر و غیرضرور و مشارکت و هم‌افزایی مورد بعدی است.

یکی دیگر از فعالیت‌ها، استفاده از تمامی ظرفیت‌های بالقوه حوزه‌های اجرایی، آموزشی و پژوهشی دامپزشکی در بخش‌های دولتی و غیردولتی و ذی‌نفعان از طریق تعامل، تشریک مساعی، مشارکت و هم‌افزایی توان موجود است.

حکیم مهر: در حوزه آموزش چه می‌توان کرد؟

 ایجاد محدودیت جدی و سختگیرانه برای تاسیس مراکز جدید آموزشی دانشگاهی و تلاش برای کاهش تعداد مراکز آموزشی دامپزشکی، کاهش ظرفیت پذیرش دانشجویان رشته‌های دامپزشکی و تغییر محتوای آموزشی متناسب با نیاز بازار کار از جمله کارهایی است که می‌توان در حوزه آموزش انجام داد.

قدم بعدی توسعه متوازن مراکز بهداشتی درمانی بخش غیردولتی دامپزشکی متناسب با انواع نظام‌های دامداری شامل دامپروری‌های های صنعتی، دامداری‌های روستایی و عشایری، حیوانات خانگی و باغ وحش است. باید پذیرفته شود که مراکز درمانی دامپزشکی بخشی از ساختار نظام سلامت کشور هستند که بدون تحمیل هزینه بر منابع دولتی، بار سنگینی را از دوش حاکمیت بر می‌دارند.

حکیم مهر: اما متاسفانه برخی نهادها همواره به دنبال ایجاد مزاحمت برای این مراکز و تلاش برای انتقال آنها به حاشیه شهر هستند.

بله، نگرانی‌های مطروحه در خصوص تهدید بهداشتی استقرار مراکز درمانی دامپزشکی اختصاصی حیوانات خانگی در پهنه‌های مسکونی از جنبه علمی قابل توجیه نیست چرا که مراکز مشابه پزشکی به مراتب برای انسان مخاطره‌آمیزتر است.

حکیم مهر: وضعیت فعالیت درمانگران غیرمجاز را چطور ارزیابی می‌کنید؟

 اتفاقا برخورد با دخالت اشخاص و مراکز غیرمجاز در امور بهداشتی درمانی دامپزشکی نیز یکی از موارد مهم در ایجاد تغییر است. دخالت روزافزون اشخاص غیرمجاز در امور درمان مانند دامپزشکان فاقد پروانه و یا برخی از مراکز عرضه و فروش خوراک و ملزومات حیوانات خانگی دارای فعالیت های غیرمجاز از جمله درمان و واکسیناسیون غیرمجاز، خرید و فروش حیوانات خانگی با تبلیغات گسترده در شبکه‌های اجتماعی و پانسیون‌های حیوانات خانگی غیرمجاز که نه تنها امنیت شغلی شاغلین مراکز مجاز را تهدید می‌کنند، بلکه تهدیدی بالقوه برای امنیت زیستی و بهداشت عمومی به شمار می‌روند.

در نهایت می‌توان گفت که تغییر در وضعیت شرایط بهداشتی موجود دامداری‌ها، مرغداری‌ها و آبزی‌پروری‌ها در راستای ارتقای وضعیت بهداشتی، تحقق امنیت زیستی و تضمین سلامت غذایی با قرار گرفتن مسئولین فنی بهداشتی در جایگاه بایسته خود و اجرای درست و کامل وظایف محوله، اثرگذاری و اثربخشی در واحدهای تحت پوشش، بخشی عمده‌ای از راه حل است، چرا که اجرای ماده (2) آئین‌نامه اجرایی نظارت بهداشتی دامپزشکی به منظور اعمال نظارت بهداشتی دامپزشکی و اجرای مقررات بهداشتی تولید و تضمین کیفیت بر اساس سامانه‌های بین‌المللی از جمله HACCP. GAHP. GMP در محل‌ها و اماکن مراکز نگهداری و پرورش دام، کارخانه‌های تولید خوراک دام، چراگاه‌ها، مراتع، آبشخورها، صیدگاه‌ها، کشتارگاه‌ها، کارگاه‌ها، کارخانه‌ها و مراکز تولید، تهیه، آماده کردن، توزیع و عرضه فرآورده‌های خام دامی، سردخانه‌های مواد پروتئینی با منشأ دامی و مراکز جمع‌آوری شیر یا عسل، انبارهای نگهداری مواد اولیه خوراک دام و یا خوراک آماده دام، کارخانه‌های جوجه‌کشی، شناورهای (کشتی، لنج، قایق) حامل دام و‏ فرآورده‌های خام دامی و مبادی ورودی ذی‌ربط است.

این کار از طریق صدور پروانه‌ها و سایر مجوزهای بهداشتی و بازرسی توسط سازمان و نیز کنترل بهداشتی توسط مسئولین فنی بهداشتی مربوط به مورد اجرا گذاشته می‌شود و کنترل بهداشتی بر اقدامات بازدارنده و پیشگیرانه از رخداد مخاطرات بیولوژیکی، شیمیایی و فیزیکی در سراسر زنجیره تولید از مزرعه تا سفره، با اهداف تحقق امنیت زیستی، امنیت غذایی و ارتقاء بهداشت عمومی، استوار است. برای دستیابی به این اهداف ایجاد باور جمعی در بین مسئولین سازمان‌های ذی‌ربط و مرتبط در سطوح مختلف، دامداران، مرغداران و آبزی‌پروران و از همه مهمتر مسئولین فنی بهداشتی به عنوان یک راهبرد باید در دستور کار قرار گیرد.

حکیم مهر: به عنوان حرف آخر...

مقابله با تهدیدات زیستی و خدمات امدادی دامپزشکی در حوادث و سوانح غیرمترقبه و بلایای طبیعی مستلزم تشکیل گروه‌های واکنش سریع و کسب آمادگی آن‌ها از طریق برگزاری مانورهای آزمایشی به ویژه در رابطه با پدافند غیرعامل و رخداد بحران است.

در نهایت ارتقاء آگاهی جامعه در خصوص نقش و جایگاه دامپزشکی مستلزم استفاده از ظرفیت رسانه‌ها است. این مهم به عهده همه اعضای خانواده دامپزشکی کشور با محوریت سازمان دامپزشکی کشور و سازمان نظام دامپزشکی جمهوری اسلامی و با همکاری مجامع و تشکل‌های دامپزشکی، مراکز آموزشی و پژوهشی و تک‌تک دامپزشکان است.

حکیم مهر: ممنون از فرصتی که در اختیار ما قرار دادید.