۸۶ گونه جانوری ایران در معرض خطر انقراض قرار دارند

حکیم مهر: ایران زیستگاه گونه‌های جانوری زیادی است اما در چند دهه گذشته به دلایل مختلف حدود ۸۶ گونه در معرض انقراض قرار گرفته که سازمان حفاظت محیط‌زیست برای جلوگیری از نابودی آنها برنامه عمل حفاظت ۲۳ گونه را تهیه کرده و در حال اجرای آنها است.

به گزارش حکیم مهر به نقل از ایرنا، جغرافیای ایران بسیار وسیع و متنوع است به طوری که دشت، صحرا، دامنه، کوهستان، تپه ماهور ، مناطق خشک و بیابانی، جنگل های انبوه و تاریخی و انواع تالاب ها و رودخانه ها را در خود جای داده و با این ظرفیت به زیستگاهی بزرگ برای انواع گونه های جانوری و گیاهی تبدیل شده است، آمارها نشان می دهد ۱۶۰ گونه پستاندار، ۴۹۲ گونه پرنده و ۱۷۵ گونه ماهی و ۱۹۷ گونه خزنده به همراه ۲۰ گونه دوزیست در کشور شناسایی شده اند که به نوبه خود متنوع و حیرت آور است؛ نکته جالب تر این است که تاکید می شود این آمار تا به امروز است یعنی امکان اضافه شدن به این اعداد وجود دارد.

بارها در محافل و گزارش های بین المللی گفته شده که ایران از لحاظ تنوع زیستی جزو کشورهای رده اول دنیا است، و هر اهل فنی آنرا تایید می کند اما مساله ای که چند سالیست با آن دست و پنجه نرم می کنیم در سراشیبی انقراض قرار گرفتن برخی از این گونه هاست که به اعتقاد کارشناسان عوامل مختلفی از جمله تغییر کاربری اراضی، خشکسالی، توسعه مزارع، تغییر اقلیم و فعالیت های معدنی، موجب از بین رفتن زیستگاه های طبیعی و کاهش طعمه شده است که به مرور جمعیت حیات وحش را کم کرده و برخی را به کام انقراض کشانده است مانند شیر ایرانی و پلنگ مازندران که زمانی جنگل ها و بیشه های کشور جولانگاه این ۲ گونه باشکوه بود اما امروزه فقط نامی از آنها باقیمانده است.

حال مساله مهم این است که اگر نجنبیم و فکری برای سایر گونه هایی که در خطر انقراض قرار دارند نکنیم آنها هم به سرنوشت ۲ گونه قبلی دچار خواهند شد و فرزندانمان اسم و عکس آنها را فقط در کتاب ها خواهند دید، بیاییم میراث‌داران خوبی برای آیندگان باشیم.

بر اساس آخرین آمار سازمان حفاظت محیط زیست، ۸۶ گونه جانوری کشور در معرض خطر انقراض قرار دارد که یوزپلنگ آسیایی، گوزن زرد ایرانی، خرس قهوه ای، پلنگ، خرس سیاه، گورخر ایرانی، انواع پرندگان شکاری، هوبره و میش مرغ برخی از این گونه ها هستند، البته سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان متولی حفاظت از حیات وحش کشور اقدام به تهیه برنامه عمل با هدف حفاظت از این گونه ها کرده است که قطعا اجرای درست آن گونه ها را از خطر انقراض نجات خواهد داد.

مدیرکل دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: ایران سرزمین پهناوری است و گونه های جانوری و گیاهی متنوعی را در خود جای داده است اما در چند سال اخیر بنا به دلایل مختلف حدود ۸۶ گونه جانوری کشور در معرض خطر انقراض قرار دارد.

«علیرضا ابدالی» افزود: این سازمان در قبال حفاظت از گونه های حیات وحش یک وظیفه قانونی دارد برای همین اقدام به تهیه برنامه عمل برای حفاظت از گونه های در خطر انقراض کرده است.

وی اظهار داشت: تاکنون برای ۲۳ گونه از جمله یوزپلنگ، خرس قهوه ای، پلنگ، خرس سیاه، گوزن زرد ایرانی، گورخر ایرانی، انواع پرندگان شکاری، هوبره و میش مرغ برنامه عمل تهیه و با جدیت در حال اجرا هستیم، این برنامه در قالب سرشماری، احیا گونه و جابجایی جمعیت تهیه و اجرا می شود، این برنامه توسط مراکز علمی تهیه شده و با دقت و جزییات تمام بخش های در آن دیده شده است، سازمان محیط زیست هم با جدیت آنرا اجرا می کند.

مدیرکل دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست گفت: البته تهیه ۲۰ برنامه عمل دیگر برای سایر گونه های در خطر انقراض هم جزو برنامه سازمان است و امیدواریم بتوانیم در چند سال آینده آنها را تهیه و به مرحله اجرا درآوریم.

وی تاکید کرد: تلاش می کنیم و همچنین امیدواریم که در برنامه ششم و ابتدای برنامه هفتم برای ۵۰ درصد این تعداد گونه در خطر انقراض برنامه عمل تهیه، تدوین و اجرا کنیم و قطعا در برنامه های آینده هم موظفیم برای تمام این گونه ها برنامه عمل داشته باشیم.

یوزپلنگ آسیایی

یوزپلنگ آسیایی یا یوزپلنگ ایرانی یک زیرگونه در بحران انقراض است و بر اساس آخرین برآوردها و اعلام سرشماری سازمان حفاظت محیط زیست اکنون حدود ۲۰ قلاده یوزپلنگ آسیایی در کشور وجود دارد.زمانی یوزپلنگ آسیایی در مناطق وسیعی از آسیا از شبه‌ جزیره عربستان و خاور نزدیک تا منطقه خزر، قفقاز جنوبی، بیابان قزل‌قوم و هند پراکنده بود، اما در حال حاضر در فهرست جانوران در آستانه انقراض اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت قرار دارد و منحصر به نواحی از منطقه حفاظت شده توران است برای همین به آن یوزپلنگ ایرانی می گویند.

زیستگاه‌های یوز در ایران به‌ علت پیشروی بیابان‌ها و تبدیل شدن بخشی از زمین‌های زیستگاه به زمین‌های کشاورزی و مسکونی شدن بخشی دیگر و همچنین از بین رفتن مراتع توسط دام‌های اهلی و در نتیجه کاهش تعداد علف‌خوارانی که از منابع غذایی یوزها هستند کاهش یافته‌است.

خرس قهوه ای

زیستگاه‌های اصلی خرس قهوه‌ای، عموما مناطق جنگلی خزری، جنگل‌های ارسباران و زاگرس، علفزارهای مرتفع کوهستانی نزدیک به جنگل و دره‌های پایین‌دست جنگل است. پراکندگی این حیوان در ایران از شمال خراسان تا استان‌های گلستان، سمنان، مازندران، تهران، گیلان، چهارمحال و بختیاری، قزوین، زنجان، آذربایجان، کردستان، لرستان، کرمانشاه و استان‌های فارس و خوزستان است. خرس‌های قهوه‌ای در اواخر تابستان و پاییز، معمولا در مناطق پایین‌دست جنگل یا دره‌هایی که میوه‌های وحشی در آنها یافت می‌شود، ساکن هستند.

خرس‌های قهوه‌ای علاقه زیادی به خوردن علف‌های کوهستانی و جنگلی دارند اما گاهی از شکار گوسفندان محلی نیز غافل نمی‌شوند، خرس قهوه‌ای به خوردن مورچه‌های زیر سنگ‌ها در مناطق کوهستانی نیز علاقه دارد. نوع ماده و توله دار آن از خطرناک‌ترین خرس‌ها هستند که بیشتر این خطر، ناشی از محفاظت‌کردن خرس مادر از توله‌خرس‌ها در برابر حوادث است.

گوزن زرد ایرانی

گوزن زرد ایرانی طبق فهرست ارایه شده از طرف اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت که به فهرست سرخ معروف است، در رده «EN» و در معرض خطر قرار دارد. تا نیم قرن پیش تصور می‌شد که نسل گوزن زرد در دنیا برای همیشه منقرض شده است اما حدود ۵۰ سال پیش چهار راس گوزن زرد در دز و کرخه مشاهده و برای تکثیر بهتر در مناطق مختلف ایران پراکنده شدند.

گوزن زرد ایرانی بزرگ‌تر از شوکا و کوچکتر از مارال یعنی ۲ گوزن دیگر بومی ایران است و خال‌های سفید روی پشت و پهلوهایش آن را از این ۲ نوع گوزن متمایز می‌کند؛ گوزن‌های نر شاخ‌های بلند و به نسبت پهنی دارد و در اواخر فصل زمستان شاخ‌ها می‌افتد و شاخ‌های جدید بلافاصله شروع به رشد می‌کند و در تابستان تکمیل می‌شود.

هوبره

هوبره پرنده‌ای در معرض خطر انقراض است، برآوردی که از جمعیت آن در کشور شده نشان می‌دهد که بین ۳ تا ۵ هزار قطعه موجود است، این در حالیست که در ۱۰ سال گذشته ۷۰۰ قطعه کشف شده و قطعا چند برابر آنهم به صورت قاچاق از کشور خارج شده است. این پرنده بیشتر به سمت کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس قاچاق می شود .

هوبره به دلیل همه‌چیزخوار بودن و استفاده از گیاهان و جانوران گوناگون، از قبیل خزندگان حتی مارمولک‌ها و بی‌مهرگان مانند سوسک، مورچه، ملخ، حلزون، کرم و عقرب برای تغذیه خود، کمک فراوانی به کشاورزان منطقه می‌کند و باعث از بین بردن آفات کشاورزی به‌صورت طبیعی می‌شود اما عواملی مانند خشکسالی، تخریب زیستگاه ها و قاچاق بی رویه نسل این گونه پرنده ارزشمند را با خطر انقراض مواجه کرده است.