در صورت انتقال انسان به انسان ویروس آنفلوانزای پرندگان، شاید حتی زمان کافی برای کفن و دفن انسان‌ها وجود نداشته نباشد/ اولین دستور رئیس‌جمهور منتخب، استقلال سازمان دامپزشکی کشور باشد

حکیم مهر- محسن طاهرمیرزایی: دانشیار دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران در گفت‌وگو با حکیم مهر، ضمن اظهار خوشحالی از اینکه تحت تیپ جدید ویروس آنفلوانزای پرندگان هنوز انتقال انسان به انسان نداشته است، می‌گوید: «قبلا این تیپ از ویروس آنفلوانزای طیور در گاو، بز و... نبود، اما برای اولین بار در حدود ۹ ایالت آمریکا این انتقال صورت گرفته است. از همه بدتر اینکه ویروس آنفلوانزای H5N1 از طریق شیر گاوها دفع می‌شود و گاوها بیماری را به هم منتقل می‌کنند که طبیعتا اگر مراحل پاستوریزه کردن به خوبی انجام نشود، انسان هم می‌تواند از طریق شیر گاوها به این بیماری مبتلا شود.»

«دکتر جمشید رزم‌یار» تصریح می‌کند: «شاید اولین کار مهم برای مقابله با این خطر جدی این باشد که سازمان دامپزشکی کشور بلافاصله و در اولین دستور رئیس‌جمهور منتخب، تبدیل به سازمان مستقل و زیر نظر خود ریاست جمهوری شود؛ درست مانند آنچه که پیش از این درخصوص سازمان حفاظت محیط زیست اتفاق افتاده بود.»

حکیم مهر: آقای دکتر، در جدیدترین شماره از مجله علوم طیور و بیماری‌های پرندگان (JPSAD) نسبت به خطرات جدی آنفلوانزای فوق‌حاد پرندگان هشدار جدی داده بودید. مسئله چقدر وخیم است؟

متاسفانه در مورد بیماری آنفلوانزای پرندگان خبر خوبی ندارم. پروفسور فریدونی هم که استاد دانشگاه وین اتریش هستند، در مقاله‌ای که در مجله منتشر کردند، به وضعیت این بیماری بدین‌گونه اشاره کرده اند که شاید مشکل بسیار جدی ما در آینده نزدیک، مربوط به آنفلوانزای طیور باشد. به طور کلی آن طور که سوابق در طول تاریخ بشریت نشان می‌دهد، تقریبا هر ۱۰۰ سال یک‌بار آنفلوانزای طیور شیوع پیدا می‌کرده و جمعیت زیادی را از بین می‌برده و به نوعی یک عامل کنترل جمعیت در کره زمین بوده است. آخرین مرگ و میر خیلی شدید آن در سال ۱۹۱۸ و در اسپانیا بود و الان هم بیش از ۱۰۰ سال از آن اتفاق گذشته است.

حکیم مهر: آیا مردم آن زمان از ریشه این مرگ و میر آگاهی داشته‌اند؟

آن زمان چون اطلاعات کافی نداشتند، تصور می‌کردند که این بیماری تحت تاثیر قرار گیری ستاره‌ها در یک موقعیت خاص است که باعث می‌شود چنین بلایی سر مردم جهان بیاید. در همه‌گیری آنفلوانزای اسپانیایی جمعیت بسیار زیادی در دنیا از بین رفتند و به همین علت اسم آن را «اینفلوئنس» به معنای «تحت تاثیر ستاره‌ها» گذاشتند و کم‌کم به نام آنفلوانزا تبدیل شد.

حکیم مهر: مساله خطرناک کنونی دقیقا چیست؟

تحت تیپ H5N1 که قبلا و در دو دهه قبل شیوع پیدا کرده بود، بیشتر در طیور نمود داشت و موارد کمتر از هزار شاید در حد ۵۰۰ تا ۶۰۰ مورد به انسان منتقل می‌شد و مرگ و میر هم ایجاد می‌کرد اما فقط به همان اندازه بود و از یک انسان به انسان دیگر منتقل نمی‌شد. در تعریف سازمان بهداشت جهانی، آنفلوانزا می‌تواند پاندمی شود و دوباره مثل سال ۱۹۱۸ به صورت یک بلای جهانی بدتر از کرونا شیوع یابد، به گونه‌ای که بتواند از پرندگان خارج شده و به پستانداران وارد شود و همچنین به راحتی از یک پستاندار به پستاندار دیگر یا از یک انسان به انسان دیگر منتقل شود.

حکیم مهر: آیا در حال حاضر انتقال انسان به انسان رخ داده است؟

خوشبختانه در این تحت تیپ هنوز انتقال انسان به انسان اتفاق نیفتاده اما در چند ماه گذشته خبر خیلی بدی از آمریکا شنیده شد. قبلا این تیپ از ویروس آنفلوانزای طیور در گاو، بز و... نبود، اما برای اولین بار در حدود ۹ ایالت آمریکا این انتقال صورت گرفته است. یعنی ابتدا کارگران این گاوداری‌ها به آنفلوانزا مبتلا شدند و بررسی‌های بعدی نشان داد که گاوها هم مبتلا شدند و علائمی نظیر کاهش اشتها و کاهش تولید شیر دارند. از همه بدتر اینکه ویروس آنفلوانزای H5N1 از طریق شیر گاوها دفع می‌شود و گاوها بیماری را به هم منتقل می کنند که طبیعتا اگر مراحل پاستوریزه کردن به خوبی انجام نشود، انسان هم می‌تواند از طریق شیر گاوها به این بیماری مبتلا شود. این یک زنگ خطر بسیار بزرگ برای جهان و حتی کشور ماست، برای اینکه باید آمادگی مقابله با آن را داشته باشیم. کمااینکه از یک طرف در دو سه دهه قبل، آنفلوانزا تقریبا هر سه سال یک‌بار دارای یک جریان افزایشی و کاهشی در جهان و در صنعت طیور بوده است اما تقریبا در سه سال گذشته و از سال ۲۰۲۰ تا الان به هیچ عنوان پایین نرفته و میزان گزارش‌های آن دائما بالاست. در واقع دیگر مثل قبل نیست که هر چند سال یک‌بار معضل آنفلوانزای طیور را داشته باشیم و این مسئله نیازمند توجه مسئولین و لزوم آمادگی آنهاست.

حکیم مهر: این آمادگی چگونه باید ایجاد شود؟

شاید اولین کار مهم بعد از انتخابات ریاست جمهوری، این باشد که سازمان دامپزشکی کشور بلافاصله و در اولین دستور رئیس‌جمهور منتخب، تبدیل به سازمان مستقل و زیر نظر خود ریاست جمهوری شود. درست مانند آنچه که پیش از این درخصوص سازمان حفاظت محیط زیست اتفاق افتاده بود. اگر برای این مسئله کمیته‌های ویژه در نظر گرفته نشود و اگر توجه ویژه و نگاه کارشناسی توسط دولت صورت نگیرد، به احتمال زیاد برای مقابله با این پاندمی آمادگی لازم را نخواهیم داشت و با مشکلات زیادی مواجه خواهیم شد. لذا لازم است که حتما دست‌اندرکاران و به خصوص دولت برای این شرایط آماده باشند.

این خطر بسیار جدی است و الان در اکثر کشورهای اروپایی و همین چند روز قبل در رم ایتالیا، یک تیم از سراسر جهان دعوت بودند. آقای دکتر فریدونی هم به عنوان یک متخصص زبده حضور داشتند تا آخرین تحولات آن را بررسی کنند. منظور بنده ایجاد ترس در مردم نیست اما حداقل دولت و دست‌اندرکاران باید یک نگاه پدافندی نسبت به این مسئله داشته باشند، بدون اینکه این موضوع را شوخی بگیرند.

من به عنوان یک متخصص بیماری‌های پرندگان، این بیماری مشترک و مهلک را کشنده‌تر از کرونا می‌دانم، چون در کرونا اگرچه که مرگ و میر زیادی داشتیم، اما تغییرات ویروس آن در سویه‌های جدید، بسیار کمتر از آنفلوانزا است. کمااینکه در طول تاریخ بشریت کار این ویروس به خاطر خصوصیت خاص آن، کنترل جمعیت بوده است. با توجه به ارتباطات بسیار بیشتری که نسبت به ۱۰۰ سال قبل وجود دارد، شاید در مدت زمان بسیار کوتاه‌تری نسبت به آن سال، کل جهان را فرا بگیرد. تلفات این ویروس در مرغداری‌ها به شکلی خواهد بود که وقتی از یک سمت سالن به سمت دیگر آن بروید، با تلفاتی مواجه می‌شوید که قبلا ندیدید و شاید در چند ساعت، هیچ موجود زنده‌ای در آنجا نباشد. این مشکل برای انسان هم می‌تواند ایجاد شود به شکلی که حتی زمان کافی برای دفن و کفن انسان‌ها وجود نداشته نباشد.

لذا از آنجا که این مشکل بسیار بزرگ است، ما موظف هستیم که هشدار بدهیم و امیدواریم آنهایی که مسئول و دست‌اندرکار هستند، در آینده یک مواجهه پیش‌بینی نشده با این بیماری شبیه کرونا نداشته باشند. حداقل اینکه زمان بگذارند، سازمان دامپزشکی را تقویت و بودجه‌های مناسب تعریف کنند. تحقیقات باید حمایت شود تا اگر خدای نکرده این اتفاق که ظاهرا پله‌های اولیه آن طی شده رخ داد، غافلگیر نشوند. کشورهای هوشمندی که می‌خواهند پدافند غیرعامل قوی داشته باشند، باید از همین الان این موضوع را در نظر بگیرند.

حکیم مهر: آیا می‌توان برای مقابله با این بیماری، پوشش سراسری واکسیناسیون انجام داد؟

بله، همانطور که در خبر حکیم مهر نیز منتشر شده بود، فنلاند به عنوان اولین کشور واکسیناسیون را شروع کرده و افراد بالای ۱۸ سال می‌توانند به شکل داوطلبانه واکسن دریافت کنند. در این زمینه می‌بایست تحقیقات انجام شود و این تحقیقات حتما باید توسط موسسات متخصص واکسن‌سازی مثل موسسه رازی و انستیتو پاستور صورت گیرد. دانشگاه‌ها نیز باید در این زمینه کار کنند و آمادگی داشته باشند که اگر خدای نکرده این مواجهه شروع شد، در یک زمان کوتاه‌تری بتوانیم واکسن را در حجم لازم و مقدار لازم به مردم برسانیم. ولی در هر صورت این بیماری بسیار شدیدتر از کرونا خواهد بود. کمااینکه از سد پرندگان به سد پستانداران وارد شده و امکان دارد که در یک دهه آینده و شاید زودتر، از انسان به انسان هم منتقل شود که امیدواریم این اتفاق نیفتد.

حکیم مهر: ممنون از فرصتی که در اختیار ما قرار دادید.

تصویری از پاندمی آنفلوانزای اسپانیایی در سال ۱۹۱۸