همه چیز درباره «آبله میمونی» در گفت‌وگو با «دکتر بهمن عابدی کیاسری» استادیار ویروس‌شناسی دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران

حکیم مهر: به گفته استادیار ویروس شناسی دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران، اگرچه بیماری آبله میمون یا ام پاکس تا کنون به طور رسمی در ایران گزارش نشده اما وجود بیماری در اطراف کشور به منزله یک زنگ خطر بهداشتی برای مسئولین است که الزامات و مقررات بهداشتی را سختگیرانه حاکم نمایند و کنترل مرزها را جدی تر بگیرند و هشیاری لازم را داشته باشند. کمااینکه اگر ما نتوانیم مانند سال ۲۰۲۲ یک هوشمندی جامع و یک واکنش بین المللی داشته باشیم، ممکن است که مجددا این بیماری کشورهای زیادی را درگیر کند.

«دکتر بهمن عابدی کیاسری» تصریح می کند: «آمار نشان می‌دهد که در سال گذشته، موارد گزارش شده به طور قابل توجهی افزایش پیدا کرده است. در حال حاضر تعداد موارد گزارش شده در سال جاری با بیش از ۱۵ هزار و ۶۰۰ مورد ابتلا و ۵۳۷ مورد مرگ، از مجموع سال گذشته فراتر رفته است و این نشان می‌دهد کلید جدید ویروس که کلید 1b است به شدت خطرناک‌تر از کلید 2b سال 2022 است.»

حکیم مهر: آقای دکتر بیماری آبله میمون چیست و وضعیت کنونی آن چگونه است؟

از سال ۲۰۲۲ که شیوع قبلی بیماری آبله میمون اتفاق افتاده تا کنون که شیوع مجدد این بیماری به وقوع پیوسته است، سازمان بهداشت جهانی بر آن شد که نام این بیماری را تغییر دهد و در نهایت آن را از آبله میمون به ام پاکس تغییر داد. سازمان بهداشت جهانی در چند روز گذشته و از ۱۴ آگوست، یک بار دیگر در خصوص شیوع این بیماری در آفریقا به شکل وضعیت اضطراری برای بهداشت جهانی اعلام خطر کرد و هشدار داد. لازم به ذکر است که در سازمان بهداشت جهانی، مقرراتی تحت عنوان مقررات بهداشتی بین المللی یا IHR وجود دارد که براساس آن ممکن است برای هر بیماری، یک وضعیت نگرانی بین الملی از نظر کارشناسان زبده و خبره سازمان اعلام شود و دبیر کل سازمان بهداشت جهانی این مساله را به شکل رسمی اعلام کرد.

حکیم مهر: منشاء بیماری از کجا بوده است؟

شیوع جدید ام پاکس از کنگو واقع در قاره آفریقا آغاز شده و سازمان بهداشت جهانی اعلام کرده خطر اینکه تمام قاره را درگیر نماید و حتی به سایر نقاط جهان برسد، وجود دارد و همین اتفاق هم افتاد. کمتر از چند ساعت بعد از اعلام سازمان، کشور سوئد گزارش بیماری را داد و اعلام کرد که فرد بیمار در پایتخت این کشور مورد درمان قرار گرفته است. گسترش سریع بیماری از آفریقا به اروپا، نگرانی ها را افزایش داد، خاص آنکه بعد از دو روز کشور پاکستان هم ابتلای یک مرد ۳۴ ساله به این بیماری را تایید کرد و مشخص شد که این فرد قبلا مسافر یکی از کشورهای حاشیه خلیج فارس بوده است.

حکیم مهر: در حال حاضر وضعیت بیماری در پاکستان چگونه است؟

تاکنون بالغ بر ۱۲ مورد در پاکستان شناسایی شده است. کشورهای دیگر از جمله چین هم مقررات بسیار سخت گیرانه ای برای ورود و خروج مسافران در نظر گرفته و شرایط را تحت کنترل خود قرار داده است.

حکیم مهر: آیا بیماری به ایران هم رسیده است؟

همه این شواهد نشان می دهد که اکنون بیماری در منطقه خاورمیانه و در کشورهای هم مرز با ایران وجود دارد . اگرچه بیماری تا کنون به طور رسمی در ایران گزارش نشده است اما وجود بیماری در اطراف کشور به منزله یک زنگ خطر بهداشتی برای مسئولین بایدباشد که الزامات و مقررات بهداشتی را سختگیرانه حاکم نمایند و کنترل مرزها را جدی تر بگیرند و هشیاری لازم را داشته باشند.

نکته ای که سازمان بهداشت جهانی هم به آن اشاره کرده، این است که اگر ما نتوانیم مانند سال ۲۰۲۲ یک هوشمندی جامع و یک واکنش بین المللی داشته باشیم، ممکن است که مجددا این بیماری کشورهای زیادی را درگیر کند. لذا آنچه که در آن سال اتفاق افتاد، نباید تکرار شود، چون این سویه از سویه قبلی خطرناک تر و کشندگی آن بالاتر است. به هر حال از سال ۲۰۲۲ تا امروز فاصله زیادی وجود دارد و دو سال از شیوع قبلی بیماری می گذرد. در این مدت همه کشورها از جمله ما فرصت زیادی داشتیم که به توسعه زیرساخت های بهداشتی و استقرار مقررات بهداشتی و برنامه ریزی لازم برای مبارزه و کنترل این بیماری فکر کنیم.

حکیم مهر: مثلا چه برنامه‌هایی را اجرا کنیم؟

مراکز تشخیصی ما می توانستند روش‌های تشخیصی دقیق‌تری را دنبال کنند. مراکز علمی تحقیقاتی ما مثل انستیتو پاستور و موسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی می‌توانند روی سویه‌های ویروس کار کنند و به سمت توسعه و تولید واکسن پیش بروند. خود وزارت بهداشت هم باید آمادگی لازم را داشته باشد که در صورت نیاز، واکسن را تامین کند.

حکیم مهر: دوباره به خود بیماری بازگردیم. لطفا ساختار و تاریخچه آن را توضیح دهید.

ام پاکس یک بیماری عفونی است که توسط ویروس آبله میمون ایجاد می شود. تظاهرات بالینی عفونت با این ویروس می تواند به صورت بثورات دردناک، تورم غدد لنفاوی و تب ظاهر شود. اگرچه اکثر بیماران مبتلا به آن بهبود پیدا می کنند اما بعضی از موارد می توانند تظاهرات جدی تری از بیماری را نشان دهند.

ویروس آبله میمون دارای DNA و دو رشته ای پوشش‌دار از جنس اورتوپاکس ویروس است که از خانواده پاکس ویریده هستند. در این خانواده، ویروس‌های دیگری مثل آبله گاوی، واریولا و ... داریم. ویروس آبله میمون دو کلید دارد که از نظر ژنتیکی از نوع یک و دو هستند.

این بیماری به لحاظ تاریخی ابتدا در سال ۱۹۵۸ در دانمارک از یک میمون جدا شده و اولین مورد انسانی آن در سال ۱۹۷۰ در کشور کنگو گزارش شده بوده که اینبار هم شیوع آن در این کشور شروع شده است. این ویروس می تواند از فرد به فرد دیگری یا از حیوانات به انسان منتقل شود. مخزن طبیعی ویروس هنوز ناشناخته است اما بسیاری از پستانداران مثل سنجاب و میمون مستعد این بیماری هستند. در انتقال فرد به فرد، بیماری می‌تواند از طریق تماس مستقیم با پوست عفونی یا سایر ضایعات مانند دهان یا اندام های تناسلی  منتقل شود. این انتقال خطر بیماری را مقداری بیشتر می‌کند و مراقبت از  بیماری و مقابله با آن را جدی‌تر می‌کند، چون می‌تواند به شکل چهره به چهره از طریق حرف زدن یا نفس کشیدن از یک فرد به فرد دیگر منتقل شود و صرفا انتقال از پوست به پوست یا رابطه جنسی نیست. وقتی ویروس از فردی به فرد دیگر منتقل شد، می‌تواند از سطوح مخاطی، پوست آسیب دیده، دهان، چشم، اندام های تناسلی و مقعد منتقل شود یا از طریق دستگاه تنفسی وارد بدن شود. این انتقال در یک خانواده بیشتر اتقاق می‌افتد و این خطر جدی است که می‌تواند به شیوع بیماری در سطح کشور کمک کند. انتقال ام پاکس از حیوانات آلوده به انسان از طریق گاز گرفتن، خراشیدگی، کار کردن با حیوانات، کندن پوست، پخت و پز یا خوردن حیوانات آلوده نیز می‌تواند اتفاق بیفتد.

حکیم مهر: نشانه‌ها و علائم بیماری چیست؟

نشانه های ام پاکس معمولا در یک هفته خود را نشان می‌دهند، اما این یک الزام نیست. کمااینکه در برخی گزارش‌ها این علائم از یک روز تا ۲۱ روز هم تظاهر پیدا کرده است. از زمان تظاهر علائم، دو تا چهار هفته طول می‌کشد که این بیماری سیر خود را انجام دهد. البته در افرادی که سیستم ایمنی ضعیف‌تری دارند، ممکن است از چهار هفته هم بیشتر طول بکشد. علائم رایج ام پاکس می‌تواند با تب و گلو درد شروع شود، با سردرد خود را نشان دهد و به دردهای عضلانی، کمردرد، بی‌حالی و تورم غدد لنفاوی برسد. اینها شروع تظاهرات بیماری ام پاکس در انسان است. تظاهرات بعدی می‌تواند شامل بثورات پوستی باشد که به صورت یک زخم شروع شود. این زخم نوعی تاول پر از آب و دردناک است و تا زمانی که این ضایعات خشک نشوند و نریزند، این بیماری حالت فعال در بدن دارد و قابل انتقال است. فرد درگیر می‌بایست سریعا به اطرافیان اطلاع دهد و آنها باید خود را رصد کنند تا حضور ویروس در بدن را زودتر تشخیص دهند.

حکیم مهر: عوارض بیماری چیست؟

عوارض جدی‌تر ام پاکس در بیماران با سیستم ایمنی ضعیف‌تر شامل آلوده شدن به باکتری در سطوح مختلف و عفونت‌های باکتریایی است. ذات‌الریه، عفونت قرنیه، مشکل در بینایی و بلع، اسهال و استفراغ، کم آبی، عفونت خون، التهاب مغز یا قلب و درگیری اندام‌های تناسلی و ادراری است که حتی منجر به مرگ هم می‌شود.

حکیم مهر: جدیدترین آمار ابتلا به بیماری چیست؟

آمار نشان می‌دهد که در سال گذشته، موارد گزارش شده به طور قابل توجهی افزایش پیدا کرده است. در حال حاضر تعداد موارد گزارش شده در سال جاری با بیش از ۱۵ هزار و ۶۰۰ مورد ابتلا و ۵۳۷ مورد مرگ، از مجموع سال گذشته فراتر رفته است و این نشان می‌دهد کلید جدید ویروس که کلید 1b است به شدت خطرناک‌تر از کلید 2b سال 2022 است.

حکیم مهر: مسیر اصلی تشخیص بیماری چیست؟

تشخیص افتراقی در مورد این ویروس بسیار مهم است. کمااینکه ممکن است این بیماری با بیماری‌های دیگری اشتباه گرفته شود. مثلا ابتلای یک کودک به آبله مرغان، یا ابتلای فرد بزرگسال به ضایعات یا عفونت‌های مقاربتی مثل تبخال، بعضی آلرژی‌های مربوط به دارو که کهیر می دهند، سرخک، سفلیس و بیماری‌های پوستی ممکن است با این بیماری اشتباه گرفته شوند.  لذا ما مبنا را بر تشخیص آزمایشگاهی قرار می‌دهیم. تشخیص آزمایشگاهی عمدتا روی PCR استوار است. به این شکل که نمونه‌های PCR بیمار، می‌تواند از مایعات، دلمه‌های پوستی و سوآپ جمع‌آوری شود یا سوآپ‌های دهانی، حلق، معقد و رکتوم باشد که تشخیص این بیماری را به شکل قطعی اعلام کند.

تشخیص‌هایی که مبنای آن آنتی‌بادی باشد، مشکلاتی دارد. از آنجا که اشتراکات ژنتیکی و پروتیین در اعضای خانواده پاکس ویریده وجود دارد، شاید نتوان با تستهای سرولوژیکی تشخیص قطعی داد اما PCR و دیتکشن ژنوم ویروس می‌تواند تشخیص قطعی این بیماری باشد.

حکیم مهر: درمان چگونه انجام می‌شود؟

از آنجا که بیماری ویروسی است، عموما درمان آن متکی بر کاهش درد است. یعنی بیشتر مدیرت درمان از طریق مراقبت از بثورات مطرح است. هدف از درمان جلوگیری از عوارض است، بنابراین مراقبت های اولیه و حمایتی برای مدیریت علاپم و جلوگیری از عوارض اهمیت دارد. برخی داروهای ضدویروس مثل تکو ویریمات در دسترس است که ابتدا برای درمان آبله تولید شده و می‌تواند برای این بیماری هم استفاده شود، اما تاثیرات جدی روی ویروس ندارد و درمان های حمایتی را باید مبنا قرار دهیم.

حکیم مهر: آیا بیماری قابل پیشگیری است؟

در حال حاضر براساس نظر سازمان بهداشت جهانی، واکسیناسیون انبوه برای پیشگیری از بیماری توصیه نمی شود اما واکسیناسیون پیشگیرانه اولیه پیش از مواجهه داریم که اسم آن PPV است. واکسن باید در افرادی که در معرض خطر بیشتری هستند، تزریق شود. افرادی مثل کارگران جنسی، کارکنان بهداشتی، پرسنل آزمایشگاهی که با ویروس کار می‌کنند، پرسنل آزمایشگاهی بالینی و مراقبت بهداشتی که آزمایش تشخیصی انجام می‌دهند و همچنین اعضای تیم واکنش به بیماری و کادر بهداشتی. این افراد در معرض خطر هستند و بهتر است که از واکسن‌های پیشگیرانه استفاده کنند. دریافت واکسن هم باید ظرف چهار روز پس از تماس فرد مبتلا تزریق شود. البته در صورت عدم وجود علائم، تا ۱۴ روز دیگر هم می‌تواند تزریق شود.

اکثر افرادی که مبتلا به ام پاکس می‌شوند، در طول دو تا چهار هفته بهبود کامل پیدا می‌کنند. اما برای جلوگیری از آلوده شدن دیگران، می‌توان کارهایی را انجام داد. اینکه در صورت امکان در خانه بمانیم، قبل یا بعد از تماس با زخم‌ها، دست‌ها را با آب و صابون بشوییم. در اطراف افراد مبتلا ماسک بزنیم و ضایعات را هم بپوشانیم، چون این بیماری با پوسته‌ریزی ممکن است منتقل شود. همچنین از دست زدن به وسایل مشترک جلوگیری و مکان‌های مشترک را ضدعفونی کنیم واز شست و شوی آب نمک برای زخم‌های دهان و حمام گرم یا جوش شیرین برای زخم‌های بدن غافل نشویم. داروهای کاهش درد شامل استامینوفن یا ایبوپروفن است.

حکیم مهر: ممنون از فرصتی که در اختیار ما قرار دادید.