پاسخ سؤال ارزیابی خطر واردات (آزمونی برای همه: ارزشیابی، معیاری برای تفکیک سره از ناسره) - دكتر وحيد عطارد

پاسخ سؤال ارزیابی خطر واردات (آزمونی برای همه: ارزشیابی، معیاری برای تفکیک سره از ناسره)

دكتر وحيد عطارد

قبل از هر چیز از کسانی که پاسخ سوال مطرح شده را داده‌اند، تشکر می‌کنم. راستش می‌خواستم پاسخ‌ها را آنالیز کنم و در مورد هر کدام بنویسم، اما بعد به دلیل پاسخ یکی از همکاران منصرف شدم. باز هم یادآوری می‌کنم که محاسبه عددی فارغ از نوع بیماری است، زیرا که اجرام بیماری‌زا می‌توانند به شکل‌های مختلف بطور مستقیم و یا غیرمستقیم منتقل شوند. در اینجا روش ایجاد آلودگی در انسان و حیوان مقصد مد نظر نیست بلکه خطر ورود محاسبه می‌شود. ممکن است پس از ورود هیچ مشکلی را هم به دلایل مختلف ایجاد نکند اما لزوم آگاهی و اطلاع از احتمال آن ضروری است. این محاسبه باید برای کلیه بیماری‌های موجود در کشور صادرکننده انجام پذیرد و باید دانست که خطر هیچ‌گاه صفر نخواهد بود.

در ارتباط با ارزیابی خطر موارد زیر ضروری است در نظر گرفته شود:

 1- ارزیابی خطر مرتبط بر واردات (با عدد بیان می شود) در یک گروه از دام‌ها و یا تولیدات دامی در کشور صادرکننده

 2- ارزیابی سطح خطر قابل قبول در کشور واردکننده (به خصوص در ارتباط با وضعیت اپیدمیولوژیک بیماری مورد نظر)

 3- تصمیم‌گیری مبتنی بر مقایسه دو خطر محاسبه شده و انتخاب شرایطی که بتوان خطر را کاهش داد.

این روش با تطبیق عددی با موارد اعلام شده توسط سازمان جهانی بهداشت دام صورت گرفته است زیرا که سازمان جهانی بهداشت دام موارد را اعلام می‌کند و محاسبه را به عهده استفاده‌کننده می‌گذارد. این روش از طرفی بسیار جالب و ارزشمند و از طرف دیگر خطر موجود را به صورت عدد و رقم محاسبه می‌نماید که تصمیم‌گیری را ساده خواهد کرد. ولی در هر حال نباید فراموش کرد که عدم قطعیت و وجود عامل با تمام ارزیابی‌های خطر پیوند خورده است.

در این ارتباط دو مرحله زیر که تصميم‌گیری مبتنی بر آنها است، شرح داده می‌شود:

 1- ارزیابی خطر مرتبط با واردات

 2- ارزیابی خطر قابل قبول

ارزیابی خطر واردات:

این مرحله نخستین بار توسط مورلی در سال 1993 ارائه شده و سپس به مرور با افزودن فاکتورهایی بر آن توسعه یافته است. به طور کلی خطر تخمین زده شده کلی برابر است با احتمال ورود عامل بیماری ضربدر احتمال در معرض قرار گرفتن به عامل:

مرحله اول: احتمال ورود عامل بیماری: احتمال ورود عامل بیماری عبارتست از «احتمال اینکه حداقل یک حیوان و یک واحد از تولیدات وارد شده (IAU) در بین کل حیوانات و یا تولیدات وارد شده آلوده به عامل بیماری باشد.»

این احتمال در ارتباط با موارد زیر است:

 - تعداد واحد دامی وارد شده

 - فراوانی بیماری در کشور صادر کننده. در حقیقت شیوع حقیقی بیماری مورد نظر است.

با در نظر گفتن حیوانات وارداتی:

 - هر چه که تعداد حیوانات وارداتی بیشتر باشد، احتمال اینکه یکی در میان آنها آلوده باشد بیشتر است.

 - هر چه فراوانی بیماری در کشور صادر کننده بیشتر باشد، در زمان انتخاب، خطر آلودگی يکی از آنها بیشتر خواهد بود.

رابطه کلی احتمال ورود عامل بیماری به صورت زیر می‌باشد:

فرض کنید شیوع واقعی بیماری در زمان انتخاب تصادفی P باشد. حال اگر یک حیوان انتخاب شود، احتمال اینکه آلوده باشد P خواهد بود و به همین ترتیب احتمال آنکه آلوده نباشد 1-P می‌باشد. حال اگر دومین حیوان و سومین و n  حیوان انتخاب شود، احتمال اینکه هیچ‌کدام از آنها آلوده نباشند، به قرار زیر می‌باشد:

موارد فوق نشانگر احتمال آلوده نبودن دام‌های انتخابی است. حال اگر بخواهیم احتمال آلوده بودن یک مورد در میان دام‌های وارداتی را که همان احتمال ورود عامل بیماری است، محاسبه کنیم، خواهیم داشت:

در این رابطه P شیوع حقیقی و n تعداد دام وارداتی و معادل تعداد واحد دام وارداتی برای محصولات تولید شده می‌باشد.

تعداد دام برای دام‌های زنده و یا لاشه کاملا مشخص است ولی برای تولیدات باید واحد محاسبه شود و مقصود کارتن و یا بسته‌بندی و یا امثال آن نخواهد بود. به عبارت دیگر میزان تولیدات دامی مورد نظر برای واردات باید به واحد دامی تبدیل شود.

ارزیابی شیوع حقیقی لحظه‌ای:

عوامل مختلفی برای این ارزیابی در نظر گرفته می‌شود.

 - ارزیابی شیوع حقیقی

- میانگین زمان آلودگی حیوانات که میزان شیوع حقیقی لحظه‌ای را شرطی می‌کند.

- عوامل تطبیق احتمال خام

ارزیابی شیوع حقیقی:

شیوع حقیقی بیماری معمولا نامشخص است و بر این اساس سعی می‌شود با محاسبات دقیق به آن تحت عنوان شیوع محتمل نزدیک شد.

این محاسبه تقریبی بر اساس دو گونه از اطلاعات موجود محاسبه می‌شود. بر حسب کشور و بیماری اطلاعات مرتبط با شیوع ظاهری را می‌توان به شکل‌های زیر تخمین زد:

روش کمی: تعداد کانون‌های بیماری در طول 12 ماه گذشته (برای تخمین دقیق‌تر تعداد کانون‌های کلینیکی گزارش شده و یا کانون‌های تایید شده عفونت)

روش کیفی: در مورد بیماری‌های استثنایی، یا تک‌گیر، یا آندمی و یا با فراوانی زیاد قابل استفاده است.

هنگامی که اطلاعات مربوط به شیوع ظاهری بیماری یا عفونت کمی است، می‌توان تعداد گزارشات موجود را برای تخمین شیوع حقیقی استفاده کرد.

هنگامی که اطلاعات کیفی است، برای هر بیماری نیاز است یک میزان عددی از خطر احتمالی بیماری در نظر گرفت.

کیفیت اطلاعات برای تخمین شیوع ظاهری بستگی به موارد زیر دارد:

 - درجه توسعه ساختار سرویس‌های دامپزشکی کشور صادر کننده

 - وجود سیستم‌های سرویلانس اپیدمیولوژی در مورد بیماری مورد نظر

بنابراین لازم است شیوع ظاهری اعلام شده را با دو ضریب برابر با 1 تطبیق داد زیرا که هر دو فاکتور که کیفیت اطلاعات را شرطی می‌کنند، در موقعیت مناسب و زیاد و  یا کم در وضعیت مخالف  قرار دارند (ضریب زیاد است اگر سرویس دامپزشکی توسعه کمی داشته باشد و یا سازماندهی خوبی نداشته باشد و یا اینکه سیستم سرویلانس اپیدمیولوژی وجود نداشته باشد).  

حال شیوع محتمل را می‌توان از طریق رابطه زیر محاسبه نمود:

در همین ارتباط فاکتورهای تطبیق احتمال خام از رابطه زیر محاسبه می‌شود:

در نهایت خطر ورود عامل از رابطه زیر محاسبه خواهد شد:

مرحله دوم: تعیین سطح خطر قابل قبول: برای تعیین سطح خطر قابل قبول دو عامل زیر باید در نظر گزفته شود:

 - از طرفی، فاکتورهایی که به اهمیت اقتصادی و یا بهداشتی بیماری مرتبط می‌شوند.

 - از طرف دیگر، وضعیت اپیدمیولوژیک بیماری در کشور وارد کننده

اهمیت اقتصادی و یا بهداشتی بیماری: برای هر بیماری می‌توان فهرستی از سطح قابل قبول در ارتباط با سه خصوصیت بیماری ایجاد کرد.

 - میزان قابلیت انتقال

 - مشترک بودن بیماری

 - خسارات اقتصادی بیماری

وضعیت اپیدمیولوژیک بیماری در کشور وارد کننده: میزان سطح خطر قابل قبول بستگی به وضعیت بیماری در کشور وارد کننده دارد. بطور مثال کشوری که از بیماری خاصی عاری است در زمان واردات باید به وجود بیماری به شکلهای مختلف در کشور صادر کننده و وجود و یا عدم وجود برنامه های کنترلی دقت نماید .

تصمیم گیری: هر کشوری باید جدولی مطابق انچه ارائه می‌گردد، بر اساس وضعیت خود تهیه و بر اساس آن تصمیم‌گیری نماید:

در خاتمه به اطلاع می‌رساند این‌گونه محاسبه قبلا در مورد چند موضوع صورت گرفت ولی از آنجا که می‌بایست مد نظر قرار می‌گرفت و استفاده می‌شد، همانند موارد دیگر نه مد نظر قرار گرفت و نه استفاده شد. باز هم می‌دانم که احتمالا به دلایل مختلف که یکی از آنها سختی محاسبات است و بازدید از کشور صادرکننده باید عملا با کنجکاوی زیاد و گرفتن اطلاعات دقیق انجام شود و همچنین نیاز به داشتن اطلاعات کشوری دقیق است، باز هم به فراموشی سپرده خواهد شد.