ضرورت شناسایی حرفه دامپزشکی به‌عنوان شغل سخت و زیان‌آور در ایران - سید محمد هادی موسوی

ضرورت شناسایی حرفه دامپزشکی به‌عنوان شغل سخت و زیان‌آور در ایران

سید محمد هادی موسوی

کارشناس علوم آزمایشگاهی دامپزشکی و دانشجوی دکترای تخصصی مدیریت تطبیقی و توسعه

مشاور مدیرکل و مدیر روابط عمومی اداره کل دامپزشکی استان آذربایجان شرقی

مقدمه

حرفه دامپزشکی یکی از ارکان اصلی نظام بهداشت و سلامت عمومی کشور است. دامپزشکان و نیروهای همکار آنان – پیرادامپزشکان  شامل (واکسیناتورها، کاردان‌های دامپزشکی، کارشناسان علوم آزمایشگاهی) و متخصصان دامپزشکی – در پیشگیری، کنترل و ریشه‌کنی بیماری‌های دامی و بیماری‌های مشترک انسان و دام نقش حیاتی دارند. با این حال، باوجود ماهیت پُرریسک و زیان‌آور این حرفه، تاکنون در ایران به عنوان مشاغل سخت و زیان آور به‌رسمیت شناخته نشده است و فعالان این عرصه از بسیاری مزایای قانونی محروم مانده‌اند.

ماهیت سخت و زیان‌آور حرفه دامپزشکی

۱) مواجهه مستقیم با عوامل بیماری‌زای خطرناک (زئونوزها)

دامپزشکان در خط مقدم مقابله با بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و دام قرار دارند.عوامل این بیماری‌ها شامل ویروس‌ها، باکتری‌ها، قارچ‌ها و انگل‌های گوناگون هستند که در بسیاری از موارد می‌توانند کشنده یا ناتوان‌کننده باشند، برخی از این بیماری های مهم قابل انتقال بین انسان و دام شامل موارد ذیل می باشند:

• هاری (Rabies): انتقال غالباً از طریق گازگرفتگی سگ‌های آلوده میسر است و مرگ در صورت بروز علائم تقریباً حتمی است.
• تب کریمه–کنگو (CCHF): از طریق گزش کنه یا تماس با خون و ترشحات دام؛ منجر به خون‌ریزی داخلی و مرگ می‌شود.
• تب مالت (بروسلوز): بیماری مزمن با تب طولانی، درد مفاصل و ضعف عمومی که درمان کامل آن دشوار است.
• آنفلوانزای فوق‌حاد پرندگان (HPAI): بسیار مسری، خطرناک و کشنده است و دامپزشکان در عملیات معدوم‌سازی مستقیماً در معرض آن قرار دارند.
• سایر زئونوزها: سل، سالمونلوز، کیست هیداتیک، کامپیلوباکتریوز، کریپتوسپوریدیوز، لپتوسپیروز، درماتوفیتوز و غیره.

مطالعات نشان داده‌اند که بین ۱۷٪ تا ۶۴٪ از دانشجویان و شاغلان دامپزشکی در طول دوره تحصیل یا فعالیت حرفه‌ای خود به‌واسطه مواجهه شغلی با حیوانات و محیط‌های آلوده به یکی از این بیماری‌ها مبتلا شده‌اند، همچنین بررسی‌های بین‌المللی حاکی از آن است که در برخی مناطق تا ۹۰٪ مواجهه با عوامل مخاطره آمیز در محوطه پرورشی دام وطیور رخ می‌دهد.

۲) خطرات فیزیکی ناشی از مواجهه با حیوانات

مواجهه ناگریز روزانه دامپزشکان با حیوانات بزرگ مانند گاو، اسب، گاومیش و حیوانات اهلی وحشی دیگر مانند سگ، گربه و ... ، همواره با خطرات جدی جسمی همراه است. لگد، گازگرفتگی، ضربه با شاخ یا فشار بدن به ستون و دیوار از جمله صدمات رایج بوده و در مواجهه با سگ‌ها نیز گازگرفتگی‌های جدی گزارش شده‌اند. محیط‌های میدانی مانند مزارع و مناطق صعب‌العبور بدون تجهیزات ایمنی کافی، ریسک آسیب را به‌طور چشمگیری افزایش می‌دهند.

۳) تهدیدات امنیت شغلی در نظارت بهداشتی

دامپزشکان مامور نظارت بهداشتی بر ذبح دام، فرآورده‌های خام دامی، کشتارگاه‌ها و اماکن عرضه هستند. در حین بازرسی‌ها، ممکن است با افراد متخلف و سودجو مواجه شوند که برای منافع مالی خود دست به توهین، تهدید یا حتی اعمال خشونت جانی می‌زنند؛ مستندات حاکی از این است که این مسائل موجب آسیب های جسمی جدی و همچنین فشار روانی مستقیم بر ماموران دامپزشکی می‌شود.

۴) شرایط کاری خاص در کشتارگاه‌های دام و طیور

دامپزشکان در کشتارگاه‌های دام و طیور مسئول نظارت بر ذبح و کنترل بهداشتی هستند. ساعات کاری در این مراکز معمولاً شبانه بوده و تحت عنوان شب‌کاری شناخته می‌شود که به‌خودی‌خود از فهرست مشاغل سخت است. علاوه بر آن، فضای کاری خطرناک و پراسترس کشتارگاه – شامل مواجهه با خون، ابزار تیز، بوی آزاردهنده و صحنه ذبح – علاوه بر تهدیدات جانی،  فشار فیزیکی و روانی مضاعفی بر دامپزشکان شاغل در کشتارگاه ها وارد می‌کند. ضمن آنکه خطر انتقال بیماری های قابل انتقال بین انسان و دام در این محیط از طریق خون و ترشحات همواره وجود دارد.

۵) فشار روانی و محیطی با استفاده از آمار

تصمیم‌گیری‌های اخلاقی دشوار درباره ادامه زندگی یا تسهیل مرگ حیوانات، همراه با ساعات کاری طولانی، نوبت‌کاری‌های شبانه و حجم بالای مستندات اداری، منجر به بروز فرسودگی شغلی (Burnout) و خستگی دلسوزانه (Compassion Fatigue) در این حرفه می‌شود.

مطالعات بین‌المللی گزارش داده‌اند که حدود ۵۰٪ یا بیشتر دامپزشکان جهان درجاتی از فرسودگی شغلی متوسط تا شدید را تجربه می‌کنند.

در ایالات متحده، ۸۲٪ افراد مورد بررسی، سطوح خستگی یا فرسودگی شدید را گزارش کرده‌اند و ۶۱٪ احساس خستگی ممتد داشته‌اند که بالاتر از میانگین جمعیت عمومی است.

جدول شماره 1 (انواع مخاطرات حرفه دامپزشکی)

قانون مشاغل سخت و زیان آور

در ماده (1) آئین‌نامه اجرایی مشاغل سخت و زیان آور مصوب 1385 هیئت وزیران آمده است: «کارهای سخت و زیان‌آور کارهایی است که در آن عوامل فیزیکی، شیمیایی، مکانیکی، بیولوژیکی محیط کار، غیراستاندارد بوده و در اثر اشتغال بیمه شده تنشی به مراتب بالاتر از ظرفیت‌های طبیعی (جسمی و روانی) در وی ایجاد می‌شود که نتیجه آن بیماری شغلی و عوارض ناشی از آن باشد». تعیین سخت و زیان‌آور بودن مشاغل موضوع ماده (1) و نوع آن حسب درخواست کارگر، کارفرما، تشکل‌ها، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، وزارت کار و امور اجتماعی و سازمان تامین اجتماعی در هر کارگاه با بررسی سوابق، انجام بازدید و بررسی شرایط کار، توسط کارشناسان بهداشت حرفه‌ای وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و بازرسان کار وزارت کار و امور اجتماعی و با تایید کمیته‌های بدوی و تجدید نظر استانی موضوع آئین‌نامه، انجام می‌گیرد.

مقایسه با مشاغل سخت و زیان‌آور

بر اساس قوانین کار، مشاغل سخت و زیان‌آور، آن دسته از مشاغلی هستند که در طول زمان باعث کاهش توان جسمی و روانی شاغل می‌شوند. بسیاری از مشاغل صنعتی و معدنی به دلیل مواجهه با عوامل فیزیکی و شیمیایی خطرناک در این فهرست قرار گرفته‌اند؛ اما بررسی جزئیات حرفه دامپزشکی نشان می‌دهد که ترکیب خطرات بیولوژیکی، فیزیکی، امنیتی و روانی در این حرفه در بسیاری موارد سنگین‌تر از برخی مشاغل صنعتی و معدنکاری می باشد.

پیامدهای عدم شناسایی دامپزشکی به‌عنوان شغل سخت و زیان‌آور

اگر دامپزشکی به‌عنوان شغل سخت و زیان‌آور شناخته نشود، پیامدهای زیر قابل توجه است:

• فرسودگی زودهنگام جسمی و روانی فعالان
• ابتلا به بیماری‌های مزمن، کاهش کیفیت زندگی و امید به زندگی
• کاهش انگیزه و خروج متخصصان از حرفه
• کاهش کیفیت خدمات بهداشتی و درمانی در حوزه دامپزشکی

این پیامدها نه‌تنها برای شاغلان زیان‌آور است بلکه بیم آن می‌رود به سلامت عمومی کشور نیز آسیب جدی وارد شود.

همچنین طبق شواهد میدانی متعدد، اکثر بازنشستگان حرفه های مختلف دامپزشکی، پس از پایان دوران خدمت، به علت فرسودگی و آسیب های متعددی که در زمان اشتغال متحمل شده اند، پس از بازنشستگی مدت زمان کمی زنده بوده و بر اثر آسیب های وارده در زمان فعالیت دامپزشکی، فوت می کنند.

جمع‌بندی و درخواست از مسئولان

با توجه به مستندات علمی، آمار بین‌المللی و شواهد میدانی موجود، حرفه دامپزشکی در تمام رده‌ها – از واکسیناتورها و کاردان ها، کارشناسان آزمایشگاه، دامپزشکان و متخصصان دامپزشکی – واجد کلیه شرایط تعریف شغل سخت و زیان‌آور است. این حرفه با ترکیبی از خطرات بیولوژیکی، فیزیکی، امنیتی، محیطی و روانی مواجه بوده که در گذر زمان آسیب‌های جبران‌ناپذیری بر سلامت جسم و روان آنها وارد می‌کند.

از این رو، از مسئولان ذی‌ربط – من جمله مقام عالی وزارت جهاد کشاورزی، رئیس سازمان دامپزشکی کشور، رئیس سازمان نظام دامپزشکی کشور، رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی و نمایندگان مجلس – به نمایندگی از جامعه بزرگ و خدوم دامپزشکی کشور، درخواست می شود تا با اولویت قرار دادن بررسی و تصمیم‌گیری در خصوص مشاغل مرتبط با حرفه دامپزشکی به‌عنوان شغل سخت و زیان‌آور، موجب آن گردند تا شاغلان این حرفه پس از سالیان سال خدمت در شرایط بسیار سخت و زیان آورو زحمات بی منتشان، از مزایایی مانند کاهش سنوات خدمت و بازنشستگی زودتر از سایر مشاغل عادی، کاهش ساعات کار، حمایت‌های بیمه‌ای و سایر تسهیلات قانونی برخوردار گردند.

این اقدام نه‌تنها حق مسلم جامعه دامپزشکی است، بلکه سرمایه‌گذاری مستقیم بر امنیت بهداشتی و سلامت عمومی کشور محسوب می‌شود.

📌 جدول پیوستی شماره 2 (برخی از مستندات واقعی از مصدومیت‌ها و حوادث دامپزشکی طی چند سال اخیر)

نکات تحلیلی و توضیحات مهم

طبق مستندات موجود در جدول فوق، که تنها بخش کوچکی از آسیب‌های شدید وارد شده به همکاران دامپزشک در سراسر ایران را نشان می‌دهد، دامپزشکان با خطرات متعددی روبه‌رو هستند. این خطرات شامل انتقال انواع بیماری‌های مشترک بین انسان و دام، حملات حیوانات بزرگ مانند گاو، سگ و اسب، حوادث جاده‌ای در ماموریت‌های میدانی و همچنین خشونت و درگیری‌های فیزیکی از سوی افراد متخلف بهداشتی و غیرمجاز است. این موارد باعث وارد آمدن آسیب‌های جدی جسمی و فشارهای روانی شدید به دامپزشکان شده و سلامت آنها را به شدت تهدید می‌کند.

با توجه به این واقعیت‌ها، که پایه محکمی برای درخواست شناسایی حرفه دامپزشکی به‌عنوان مشاغل سخت و زیان‌آور فراهم می‌کند، تا از طریق حمایت‌های قانونی شامل بازنشستگی زودهنگام، کاهش ساعات کاری، بیمه ویژه و تضمین امنیت شغلی از سلامت و رفاه دامپزشکان محافظت شود. این اقدام ضمن افزایش کیفیت خدمات دامپزشکی، عدالت شغلی را برای این قشر حیاتی تأمین خواهد کرد.