در ایران دستورالعمل ملی یکپارچه در حوزه آسان‌کُشی حیوانات وجود ندارد و تنها در برنامه و دستورالعمل‌های اجرایی دفتر بهداشت و مدیریت بیماری‌های دامی به یک بخش محدود درباره روش‌های مرگ آرام در حیوانات اشاره است ...
مقایسه تطبیقی چارچوب‌های قانونی و اخلاقی آسان‌کُشی حیوانات در ایالات متحده آمریکا و ایران
دکتر محمدرضا شعله‌پاش
رئیس گروه مطالعات اپیدمیولوژیک بیماری‌های دامی، سازمان دامپزشکی کشور
چکیده
آسان‌کُشی حیوانات (Animal Euthanasia) یکی از موضوعات مهم در دامپزشکی است که ابعاد علمی، اخلاقی، اجتماعی و دینی را در بر می‌گیرد. در ایالات متحده آمریکا، این فرآیند تحت نظارت دقیق دستورالعمل‌های "انجمن علوم دامپزشکی آمریکا" (American Veterinary Medical Association, AVMA) و قوانین فدرال و ایالتی اجرا می‌شود. در ایران، با وجود تأکید آموزه‌های دینی و اخلاقی بر رعایت حقوق حیوانات، تاکنون چارچوب ملی مدون و الزام‌آور برای آسان‌کُشی وجود ندارد و اغلب اقدامات بر اساس ترجمه منابع بین‌المللی یا تشخیص دامپزشکان انجام می‌شود.
این مقاله به بهانه انتشار ترجمه فارسی کتاب "راهنمای انجمن علوم دامپزشکی آمریکا برای آسان‌کُشی حیوانات" توسط دکتر یوسف پناهی، عضو هیأت علمی دانشگاه تبریز، که خبر آن در سایت حکیم مهر نیز منتشر شده است، نگارش شده و با رویکرد تطبیقی، چارچوب‌های موجود در ایالات متحده آمریکا و ایران را بررسی کرده و بر ضرورت تدوین دستورالعمل‌های بومی در ایران تأکید می‌کند.
مقدمه
آسان‌کُشی (Euthanasia) به معنای خاتمه دادن به حیات یک حیوان به روشی سریع، بدون درد و اضطراب است (AVMA, 2020). این مفهوم علاوه بر ابعاد علمی و فنی، دارای ملاحظات اخلاقی و انسانی است و نقش مهمی در رفاه حیوانات، تحقیقات دامپزشکی و مدیریت جمعیت حیوانات دارد. انتشار ترجمه فارسی کتاب «راهنمای انجمن علوم دامپزشکی آمریکا برای آسان‌کُشی حیوانات» توسط دکتر یوسف پناهی، عضو هیأت علمی دانشکده دامپزشکی دانشگاه تبریز، فرصتی را برای بازاندیشی در وضعیت ایران فراهم کرده است. هدف این مقاله بررسی تطبیقی چارچوب‌های قانونی و اخلاقی آسان‌کُشی حیوانات در ایالات متحده و ایران است.
چارچوب ایالات متحده آمریکا
ایالات متحده با انتشار دستورالعمل AVMA (آخرین نسخه ۲۰۲۰) چارچوبی جامع برای آسان‌کُشی حیوانات ایجاد کرده است. ویژگی‌های اصلی این چارچوب عبارت‌اند از:
۱. طبقه‌بندی روش‌ها: روش‌ها به سه گروه «پذیرفته‌شده»، «قابل قبول با شرایط» و «غیرقابل قبول» تقسیم می‌شوند.
۲. اختصاصی بودن بر اساس گونه: برای دام، حیوانات خانگی، پرندگان، آبزیان و حیات‌وحش دستورالعمل‌های ویژه‌ای ارائه شده است.
۳. مبنای اخلاقی: اصل بنیادین «مرگ سریع، بدون درد و اضطراب» است.
۴. چارچوب قانونی: تنها دامپزشکان و افراد آموزش‌دیده تحت نظارت آن‌ها مجاز به اجرای آسان‌کُشی هستند و قوانین فدرال و ایالتی بر این فرآیند نظارت دارند.
۵. حمایت از مجریان: دستورالعمل‌ها به سلامت روانی کارکنانی که این فرآیند را اجرا می‌کنند نیز توجه دارند (Yeates & Main, 2011).
چارچوب ایران
در ایران، اگرچه متون اسلامی و اخلاقی بر رعایت حقوق حیوانات تأکید دارند (نوربخش، ۱۳۹۸)، اما:
۱. دستورالعمل ملی یکپارچه در حوزه آسان‌کُشی حیوانات وجود ندارد و تنها در برنامه و دستورالعمل‌های اجرایی دفتر بهداشت و مدیریت بیماری‌های دامی به یک بخش محدود درباره روش‌های مرگ آرام در حیوانات اشاره است.
۲. تصمیم‌گیری در این خصوص بیشتر به عهده دامپزشکان و شرایط میدانی است.
۳. منابع علمی موجود عمدتاً ترجمه‌ای از دستورالعمل‌های بین‌المللی هستند.
۴. کمیته‌های اخلاقی دامپزشکی در سطح ملی به‌طور ساختاریافته در این زمینه فعال نیستند.
این وضعیت بر ضرورت تدوین قوانین و دستورالعمل‌های ملی مدون، الزامی و جامع در زمینه آسان‌کُشی حیوانات تأکید می‌کند.
بحث
مقایسه نشان می‌دهد که ایالات متحده از یک چارچوب مدون، علمی و الزام‌آور برخوردار است که هم جنبه‌های گونه‌ای و هم ملاحظات اخلاقی-انسانی را پوشش می‌دهد. در مقابل، ایران در مرحله آغازین تدوین و بومی‌سازی دستورالعمل‌ها قرار دارد. ترجمه اخیر راهنمای AVMA می‌تواند گامی مهم برای بومی‌سازی این دستورالعمل‌ها باشد، به شرط آنکه همراه با:
· ایجاد کمیته‌های اخلاقی ملی،
· برگزاری دوره‌های آموزشی برای دامپزشکان،
· و تدوین مقررات متناسب با شرایط فرهنگی و دینی کشور باشد.
نتیجه‌گیری
آسان‌کُشی حیوانات یک ضرورت علمی و اخلاقی در دامپزشکی است. تجربه آمریکا نشان می‌دهد که وجود دستورالعمل‌های رسمی و الزام قانونی، اجرای صحیح این فرآیند را تضمین می‌کند. ایران نیز با تکیه بر ترجمه منابع معتبر، بازاندیشی در دستورالعمل‌های ملی و هماهنگ‌سازی آن با آموزه‌های اسلامی می‌تواند چارچوب ملی ویژه‌ای ایجاد کند که هم استانداردهای علمی بین‌المللی و هم ارزش‌های فرهنگی-دینی داخلی را منعکس نماید.
تدوین دستورالعمل‌های بومی که یه ضرورته 
