به نام خدا
حکیم مهر - گزارش گروه علوم دامپزشکی فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران پیرامون جایگاه دامپزشکی در نقشه جامع علمی کشور تقدیم می گردد :
دامپزشکی در نقشه جامع علمی کشور
تهیه و تنظیم :گروه علوم دامپزشکی فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران
مقدمه
دامپزشکی حرفه ای است که در طول تاریخ از آن زمان که بشر حیوانات را اهلی کرد، پایه گذاری شد. بدین ترتیب بشر وقتی خود را شناخت، به بیماریهای خویش با دانش ابتدایی خود پی برد و در پی درمان و چاره گری برآمد. افرادی که در جوامع ابتدایی، بطور نسبی از بقیه هوش و ذکاوت و یا پشتکار زیادتری داشتند با نگرش به طبیعت اطراف خود سعی کردند از گیاهان، مواد معدنی و فرآورده های حیوانی به عنوان داروهایی برای درمان بیماریهای خویش استفاده کنند. این دانش های ابتدایی در طی قرون و اعصار سینه به سینه از پدران به فرزندان و یا از استادان به شاگردان انتقال یافت تا زمانی که خط اختراع شد و در روی سنگ نوشته ها و الواح گلی دانشهای پزشکی ثبت گردید و کم کم به صورت کتابهای پاپیروس وار و یا خشتِ خشک شده در آمد. در تمام جوامع، دانش پزشکی و دامپزشکی به موازات هم تکوین یافت، حتی دلایلی در دست است که اولین آموختة بشر در مورد بیماریها توسط پیر زنان یا چوپانان پیر در زمان زایش گاو برای نجات گوساله و مادرش ایجاد شد و برای انسان نیز مورد استفاده قرار گرفت. به هرحال در جوامع بین النهرین به تدریج دامپزشکی از پزشکی جدا شد بطوریکه در قانون حمورابی به پزشک و دامپزشک به طور مستقل اشاره شده است. اما در جوامع آریایی نژاد پزشک و دامپزشک قرنها یکی بودند و همان فردی که انسان را درمان می کرد به درمان حیوانات نیز میپرداخت. دلیل این مدعا مدرک وندیداد ( قسمت چهارم اوستا ) است که بنابر مفاد آن مزد پزشک بسته به توان مالی بیمار یا صاحب بیمار مشخص شده است، مثلاً از میزان دستمزد پزشک برای درمان رئیس شهر، رئیس ده، زن رئیس ده، با ارزش ترین ستور یعنی اسب، و ستور با ارزش متوسط: گاو، و کوچکترین حیوان یعنی گوسفند ذکری بعمل آمده است. در ایران از اواخر دوران ساسانیان حرفه دامپزشکی که در آن زمان بچشک ستور ( ستور پزشک ) نامیده می شد ، از پزشکی جدا شد و این جریان بعد از اسلام نیز ادامه یافت.
البته آموزش دامپزشکی در دایره کلی آموزش پزشکی قرار می گرفت و دارو و درمان ها همه یکسان ولی میزان دارو برای انسان و حیواناتِ مختلف، متفاوت بود. در دوران اسلامی بسیاری از پزشکان بزرگِ مسلمان کتابها و یا رساله هایی در زمینه دامپزشکی نوشتهاند از آن جمله محمدبن زکریای رازی، ابوعلی سینا و امام فخر رازی، علامه شمس الدین آملی، علامه فیض کاشانی و غیره را می توان یاد کرد. در احادیث که از حضرت پیامبر (ص) روایت شده، مسأله ضَمانِ پزشک، همچنین دامپزشک ( بیطار) را نیز در بر می گیرد و هر دو در برابر خسارات وارده به بیمارانشان مسئولند.
نیروی کار اصلی کشاورزی در ایران و کل جهان شرق تا حدود 70 سال پیش عمدتاً گاو بود بنابراین کشاورزی و کشاورز برای درمان بیماریهای گاو و حیوانات مورد استفاده در حمل نقل مانند الاغ و قاطر و شتر، به دامپزشک و دامپزشکی نیاز کامل داشتند. از طرفی حفظ مرزهای کشور و دفاع از کیان ملّت ها مستقیماً به حمل و نقل سریع در پشت اسبان راهوار بستگی داشت. همه اینها سبب شده بود که برخی از برجستگان و علمای دائرõالمعارف نویس اسلامی امثال علامه طاش کبری زاده در مفتاح السعادõ و حاجی خلیفه در«کشف الظنون فی اسامی کتب و الفنون» علم دامپزشکی را از برجسته ترین علوم دانسته و حتی آن را به عنوان عمود اسلام تلقی کنند، به آن علت که دو فریضه اصلی اسلام، حج و جهاد بر پشت اسبان و شتران بردبار و راهوار صورت میگرفت (مطالب فوق عیناً در کتاب های مفتاح السعادõ، ج 1، ص 307، چاپ بیروت، و کشف الظنون، ج 1، ص 208، چاپ استانبول، ذکر شده است).
منظور اصلی آنکه در طول تاریخ حرفه دامپزشکی، حرفه ای مستقل در میان دو حرفه پزشکی و کشاورزی تلقی شده و با هر دوی این فنون شریف همکاری و همیاری تنگاتنگ داشته است ولی هرگز استقلال خود را از دست نداده و رمز بقا و تکامل آن همین است. در ایران نیز این سنت پسندیده که فراز و نشیب هایی داشته، همواره حفظ شده و امید است پس از این به این اصل بنیانی توجه نموده و شاغلان این فن شریف را نیازرده و امکان فعالیت محترمانه و شکوهمند این خدمتگزاران ایران را فراهم آورند.
آموزش دامپزشکی
برنامههای آموزش دانشکدههای دامپزشکی در ایران بارها مورد تجدید نظر قرار گرفته است و شباهتهای زیادی با برنامه های آموزش دامپزشکی در سایر نقاط دنیا دارد. اکنون نیز این برنامه ها نیاز به تجدید نظر دارند و باید تغییراتی در واحدهای نظری و عملی آن انجام گیرد. بویژه شایسته است افزایش کارهای عملی بالینی و امکانپذیر گشتن آن در دستور کار قرار گیرد. ضمناً برای آموزش هر درس، نرم افزارهای لازم تهیه و بر روشهای جدید آموزش تأکید شود.
از آن نظر که اساس کار دامپزشکی همانند پزشکی آموزش عملی بر بالین بیمار است و در حال حاضر بواسطه تخریب بهترین زمین های کشاورزی و دامپروری که عمدتاً در روستاهای اطراف شهرها قرار گرفته و تبدیل آن به مناطق مسکونی، دامداری ها و به تبع آنها دام ها به مناطق دور و خشک و نامساعد انتقال یافتهاند، دسترسی به دام های بیمار بسیار مشکل شده است. از طرفی گرانی کرایه و مشکلات حمل و نقل حیوانات سبب شده که دامداران تمایلی به آوردن دام های بیمار به درمانگاههای دانشکده های دامپزشکی نداشته باشند.این مجموعه سبب شده که دانشجویان دامپزشکی از دسترسی کافی به دام های بیمار محروم باشند. فزونی بیش از حد دانشکدهها و دانشجویان دامپزشکی نیز مزید بر علت شده و سبب می گردد که دانشجو کمتر بر بالین بیمار رود و مشاهدات درمانگاهی او اندک باشد و سرانجام دانش بالینی کافی نداشته باشد. البته به واسطه وجود اساتید برجسته دامپزشکی که اکنون نیز گروهی از آنان فعالند و در دسترس بودن کتابهای ارزندة علوم پایه و علوم بالینی، هنوز دانشجویان علاقه مند، معلومات نظری خوبی کسب می نمایند. اما جای تأسف است که این جنبه از دانش علمی به دانش عملی نمی پیوندد. در این راستا میتوان از طریق کلینیک سیار با تجهیزات کامل و ارتباط برقرار کردن با دامدار، دانشجویان را جهت آموزش علمی به دامپروریها برده و یا دانشجویان در گروههای 2-3 نفره تحت نظر اساتید در دامپروریها استقرار یافته و کارآموزی نمایند، مشروط به آنکه دانشجو بیش از ظرفیت پذیرش دامداری نباشد.
انتخاب دانشجو
از آنجایی که تحصیل در رشته دامپزشکی منوط به علاقه فرد می باشد باید سعی گردد افرادی وارد دانشکده های دامپزشکی شوند که عامل علاقه در آنها قوی باشد. این امر میسر نمی شود مگر با مصاحبه ای که با پذیرفته شدگان این رشته به عمل می آید. البته اگر کنکور جداگانه باشد، دانشجویانی که ثبت نام می کنند ابتدا از مرحلة مصاحبه گذشته و پذیرفته شدگان در این مرحله در کنکور دامپزشکی شرکت خواهند نمود. بدین ترتیب امکان پذیرفته شدن دانشجویان علاقمند به رشته مخصوصاً تعدادی از فرزندان با استعداد بُنِ عشایری و روستائی انجام پذیر خواهد شد.
تعداد دکتران دامپزشک مورد نیاز
توضیح : یک واحد دامی بر مبنای یک رأس گوسفند تعریف می شود، هر گاو اصیل معادل 10 واحد دامی، گاو دورگ معادل 7 واحد دامی و گاو بومی معادل 5 واحد دامی است. گاومیش و شتر و اسب نیز در حکم گاو اصیل است، و هر صد قطعه طیور معادل یک واحد دامی است و هر هزار ماهی ریز و متوسط بطور کلی یک واحد دامی است.
انستیتو های تحقیقاتی دامپزشکی
جهت رفع نیاز مبرم مجموعه دامپزشکی کشور به انجام تحقیقات بنیانی وکاربردی در زمینه های مختلف علوم مربوطه و همچنین استفاده بهینه از نیروی علمی دانشکده های موجود دامپزشکی که احیاناً برخی از آنها در صورت اجرای پیشنهادات مربوطه تعطیل خواهد شد، تأسیس انستیتوهای تحقیقاتی زیر با توجه به تعادل توزیع جغرافیایی کشور پیشنهاد می شود.
1- انستیتوی بیماریهای مشترک بین انسان و دام
توجه به این نکته لازم است که حدود 1709 بیماری واگیر در انسان وجود دارد که تقریباً نیمی از آن بین حیوانات و انسان مشترک است. باید گفت که در صورت کنترل و پیشگیری این بیماریها در حیوانات، شیوع آنها در انسان از بین رفته و یا کاهش می یابد.
در ایران مهمترین بیماری های انسان در زمره بیماریهای مشترک می باشند که به عنوان مثال: بروسلوز، سل حیوانی، هاری، فاسیولیازیس، کیست هیداتیک ... را می توان نام برد. در ضمن امکان آلودگی کشور به برخی از بیماریهای نوظهورِ فوق العاده حاد و خطرناک از قبیل انفلونزای پرندگان (H5N2) متصور است. با توجه به نکات فوق در زمره قسمتهای مستقل انستیتوی بزرگ تحقیقاتی بیماری های مشترک انسان و دام، تأسیس بخش های مستقل منطقه ای زیر، ضروری است:
این گزارش هرچند خوشبینانه است اما کارشناسی شده است و چون کارشناسی شده است باید سی سالی بگذرد تا به اجرا در آید. 
