سل گاوی چیست؟ (ترجمه: دکتر حسین علی خادمی - دامپزشک - کرج)

سل گاوی چیست؟

برگرفته از: سایت سازمان بهداشت جهانی دام       ترجمه: دکتر حسین علی خادمی –  دامپزشک  - کرج          23 /09/1393

سل گاوی بیماری مزمن دامها می­باشد که در اثر باکتری مایکوباکتریوم بوویس ایجاد می­شود و قرابت نزدیک با عامل سل انسان و پرندگان دارد. این بیماری عموماً پستانداران را درگیر نموده و باعث علائم عمومی، سرفه و گاهی مرگ خواهد شد. نام توبرکولوزیس از کلمه ندولز یا توبرکلز که همان عقده های لنفاوی درگیر در دامهای مبتلا می باشد گرفته شده است. تا سال 1920 که اقدامات کنترلی بیماری در کشورهای توسعه یافته شروع شد، سل یکی از مهمترین بیماریهای دامهای اهلی در دنیا بود. امروزه  سل  بیماری مهم در بین گاوها وحیوانات وحشی  ونیز بعنوان یک زئونوز (قابل انتقال از دام به انسان) مورد توجه می­باشد. سل در لیست بیماریهای کددار قراردارد که می بایست به سازمان بهداشت جهانی دام (OIE) گزارش شود.

در چه نقاطی بیماری یافت می شود؟

بیماری در تمام نقاط دنیا یافت می شود. بیشترین شیوع آن در آفریقا، بخش­هایی از آسیا و آمریکا می­باشد. اغلب کشورهای توسعه یافته سل گاوی را در جمعیت گاوی کاهش داده یا محدود کرده اند، هرچند که بخش عمده آلودگی در حیات وحش کشورهای کانادا، انگلیس، ایالات متحده و نیوزیلند باقی مانده است. گرچه گاو بعنوان میزبان اصلی مایکوباکتریوم بوویس شناخته شده است، بیماری در سایر حیوانات اهلی یا غیر اهلی گزارش شده است. عامل بیماری از حیوانات زیر جداشده است: گاومیش، بیزون، گوسفند، بز، اسب، شتر، خوک، گاو وحشی، گوزن، آهوی آفریقایی، سگ، گربه، روباه، راسو، موش خرما، موش صحرایی، پریمات ها، شتر بی کوهان آمریکای جنوبی، کرگدن، ساریق یا possums، گوزن شمالی، فیل، سنجاب زمینی، سمور آبی، خوک دریایی، خرگوش صحرایی، موش کور (زیرزمینی)، راکون، گرگ آمریکای شمالی و چند گربه سان درنده از جمله شیر، ببر، پلنگ و سیاه گوش.

راه انتقال بیماری چگونه است؟

بیماری مسری بوده و در اثر تماس دامهای اهلی و وحشی مبتلا منتشر می­شود. معمولا آلودگی از طریق استنشاق ذرات عفونی سرفه منتقل می شود . گوساله و انسان از راه خوردن شیر خام گاوهای بیمار مبتلا می شوند. به علت کند بودن دوره بیماری از چند ماه یا سال تا زمان مرگ دام این دام­ها قادرند قبل از شروع علائم کلنیکی بیماری را به سایر گله ها پخش نمایند. بنابراین نقل و انتقال دام­های اهلی آلوده ولی شناسایی نشده و تماس آنها با حیوانات وحشی راه اصلی انتشار بیماری می باشد.

خطرات بهداشت عمومی سل گاوی چیست؟

مایکوباکتریوم بویس عامل اصلی سل در انسان نیست ولی انسان به سل گاوی حساس می­باشد. عامل سل انسان مایکوباکتریوم توبرکلوزیس است. انسان از دو طریق نوشیدن شیر خام گاو آلوده و استنشاق ذرات عفونی مبتلا می شود. براساس برآورد صورت گرفته در برخی کشورها بیش از 10 درصد سل انسانی با سل گاوی مرتبط بوده است.

علائم کلینیکی چیست؟

سل دوره طولانی مدت داشته و نشانه های آن پس از ماهها یا سالها ظاهر می شود. علائم کلینیکی متداول عبارتند از: ضعف، بی اشتهایی، کاهش اشتها، تب مواج، سرفه خشک و متناوب، اسهال و تورم شدید عقده های لنفاوی؛ گرچه باکتری می تواند بصورت نهفته در میزبان باقی مانده و هیچ­گونه بیماری ایجاد ننماید.

تشخیص بیماری چگونه است؟

روش استاندارد تشخیص سل تست توبرکلین است که با تزریق مقداری آنتی ژن در پوست و اندازه گیری واکنش ایمنی حاصله صورت می­گیرد. تشخیص قطعی با انجام کشت در آزمایشگاه و رشد باکتری طی حدود 8 هفته میسر خواهد بود. دستورالعمل ساخت توبرکلین و کشت مایکوباکتریوم بویس در "بخش دسترسی به تستهای تشخیصی و واکسنها در حیوانات OIE" شرح داده شده است.

پیشگیری و کنترل بیماری چگونه است؟

برنامه کنترل استاندارد سل براساس تست و کشتار می باشد. برنامه ریشه کنی بیماری عبارتست از بازرسی گوشت پس از کشتار، مراقبت فعال شامل معاینه فارم، تست گاوها و حذف گاوهای آلوده و دام­های در تماس و کنترل تردد دام در کاهش و محدود سازی بیماری موثر است. در بازرسی لاشه توبرکل­ها در ریه و عقده های لنفاوی مشاهده می شود. این دام­های بیمار می بایست از ورود به زنجیره غذایی ممانعت شده و ادارات دامپزشکی با ردیابی دام­های بیمار تا گله مبدا نسبت به تست و قرنطینه دامداری اقدام نمایند. پاستوریزاسیون شیر دامهای آلوده در دمای مطلوب ضمن ازبین بردن باکتری از سرایت بیماری به انسان جلوگیری می کند. درمان دام­های مبتلا بدلیل هزینه بالا، زمان بر بودن و تداخل با برنامه قرنطینه و محدود سازی چنین دامداری­هایی بندرت انجام می­گیرد. در انسان واکسیناسیون انجام می شود، ولی در دام تحت عنوان پیشگیری مطرح نمی باشد. اثربخشی واکسن در دام­ها متغیر بوده و در عملیات تست و کشتار تداخل خواهد نمود. اخیراً تعدادی واکسن جدید تحت بررسی قرار گرفته است.