حکیم مهر- محسن طاهرمیرزایی: در سال‌های اخیر، افزایش چشمگیر علاقه‌مندی جامعه به نگهداری از حیوانات خانگی، به‌ویژه سگ و گربه، موجب رونق چشمگیری در حوزه دامپزشکی حیوانات کوچک شده است؛ حوزه‌ای که هرچند در ظاهر لوکس و پر زرق و برق به نظر می‌رسد، اما در باطن با چالش‌های فراوان آموزشی، صنفی و ساختاری مواجه است.
«دکتر محمد نصرالله‌زاده ماسوله» متخصص رادیولوژی دامپزشکی و عضو هیأت علمی دانشکده دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، در گفت‌وگو با حکیم مهر، از زوایای کمتر دیده‌شده این حوزه سخن می‌گوید؛ از ضرورت بازنگری جدی در سرفصل‌های آموزشی رشته دامپزشکی و افزایش سهم دروس مربوط به دام کوچک گرفته تا چالش‌های تأسیس مطب در مناطق شهری، سیاست‌های سخت‌گیرانه شهرداری‌ها و نگاه فقهی و حقوقی به موضوع حیوانات خانگی.
وی ضمن تحلیل نقش‌آفرینی کلینیک‌های دامپزشکی در حوزه سلامت جامعه، به رشد روزافزون تقاضا برای خدمات دامپزشکی حیوانات خانگی و در مقابل، عدم تناسب محتوای آموزشی در دانشگاه‌ها با نیازهای بازار اشاره می‌کند و معتقد است تا زمانی که ساماندهی مناسبی برای کلینیک‌ها، پتشاپها و پانسیون‌ها صورت نگیرد و جایگاه واقعی دامپزشکان در ساختار شهری و اقتصادی کشور به رسمیت شناخته نشود، نمی‌توان به آینده‌ای روشن برای دامپزشکی حیوانات کوچک امیدوار بود. این عضو هیأت علمی با تأکید بر لزوم بازنگری ساختاری در مقررات صدور مجوز، فضاهای کاری، و نرخ‌گذاری خدمات در این حوزه، خواستار درک واقع‌بینانه‌تری از اهمیت و جایگاه حیوانات خانگی در جامعه امروز ایران است.
حکیم مهر: لطفاً ابتدا از خودتان بفرمایید؛ اینکه ورودی چه سالی و کدام دانشکده بودید و چه شد که رشته دامپزشکی را انتخاب کردید؟
من سال ۱۳۶۴ در رشته دامپزشکی دانشگاه ارومیه پذیرفته شدم. آن زمان میزان شناخت ما از رشته‌های دانشگاهی مثل امروز نبود؛ دهه ۶۰ بود و همه آرزو داشتند که پزشک شوند. اما من همان سال اول کنکور در دامپزشکی ارومیه قبول شدم و وارد این مسیر شدم.
حکیم مهر: واکنش اطرافیان شما به انتخاب رشته دامپزشکی چه بود؟ آیا خانواده مخالفتی نداشتند؟
چرا، اتفاقاً مخالفت‌هایی وجود داشت. چون من جزو بچه‌های درس‌خوان بودم، همه می‌گفتند که یک سال پشت کنکور بمانم و دوباره امتحان بدهم. اما ترجیح دادم وارد دانشگاه شوم. تصورم این بود که شاید آدم در مسیری که شروع می‌کند بهتر بتواند رشد کند، تا اینکه به صرف شهرت یا پرستیژ اجتماعی یک رشته، وارد مسیر دشوارتر و نامطمئن‌تری شود.
حکیم مهر: فضای دانشکده دامپزشکی دانشگاه ارومیه در آن زمان چطور بود؟ آیا با انتظارات شما تطابق داشت؟
دانشگاه ارومیه از دانشگاه‌های قدیمی کشور است و دانشکده دامپزشکی آن هم سابقه‌دار بود. جالب است بدانید من دانشگاه ارومیه را قبل از شیراز انتخاب کرده بودم، چون تصورم این بود که زندگی در شهری با زبان دوم (ترکی) باعث می‌شود که آن زبان را هم یاد بگیرم. امکانات دانشکده خوب و متعارف بود. ما در آن سال ۲۷ نفر وارد دوره شدیم که سه نفر انتقالی گرفتند، و برای ۲۴ نفر باقی‌مانده، بخش‌های آموزشی کاملاً تجهیز شده بود. فضای دانشکده بسیار قشنگ بود؛ در پردیس کشاورزی دانشگاه و در یک باغ خاص قرار داشت. جزوات رایگان بود، چاپ‌شده با اسم دانشجویان توزیع می‌شد، رستوران و خوابگاه مناسب، استخر بین‌المللی و… خلاصه همه چیز عالی بود.
حکیم مهر: آیا زبان دوم، یعنی زبان آذری را در دوران تحصیل در ارومیه یاد گرفتید؟
نه، حتی یک کلمه هم یاد نگرفتم!
حکیم مهر: مسیر علمی شما بعد از ورود به دانشگاه چگونه پیش رفت؟ دوره عمومی را چه زمانی به پایان رساندید و بعد از آن چه کردید؟
من جزو دانشجویان معدل الف بودم. اساتید با ما همکاری می‌کردند و ما هم قدر موقعیت را می‌دانستیم. بعد از فارغ‌التحصیلی، اکثریت ما عضو هیأت علمی شدیم. خود من کارم را به‌عنوان هیأت علمی از ارومیه شروع کردم، بعد در دانشگاه‌های دیگر ادامه دادم و در نهایت وارد بخش خصوصی شدم.
در آن زمان دانشگاه ارومیه در برخی رشته‌ها استاد نداشت، بنابراین اساتید برجسته از دانشگاه تهران برای تدریس می‌آمدند، که باعث می‌شد همان کیفیت آموزشی با کمی تأخیر در اختیار ما هم قرار بگیرد. آن دوره ما در کمتر از شش سال فارغ‌التحصیل می‌شدیم؛ چون تابستان‌ها هم واحد می‌گرفتیم و حدود ۲۲۰ واحد را در پنج سال و نیم پاس می‌کردیم. من دکترای عمومی‌ام را در همین مدت گرفتم. پس از آن هم در قالب طرح سربازی، عضو هیأت علمی شدم؛ چون جزو اولین دوره‌هایی بودیم که امکان عضویت در هیأت علمی برای دکترای دامپزشکی فراهم شده بود. پس از پایان طرح، به فعالیت در بخش خصوصی روی آوردم.
حکیم مهر: چه شد که از دانشگاه خارج شدید و به بخش خصوصی روی آوردید؟
بعد از پایان دوره آموزشی و عضویت در هیأت علمی، تصمیم گرفتم وارد فضای عملی و خصوصی شوم. در آن زمان در استان گیلان مشغول بودم و همکاری‌هایی با دامپزشکان فعال در منطقه داشتم. پس از خروج از دانشگاه، به کلینیکی نیمه‌وقت به نام «شفا» در رشت پیوستم که با ورود من، فعالیت آن تمام‌وقت شد، سپس به پلی‌کلینیک ارتقا پیدا کرد و در نهایت به نخستین بیمارستان دامپزشکی خصوصی کشور تبدیل شد. پیش از آن، تنها بیمارستان دامپزشکی خصوصی در کشور متعلق به دکتر آبان بود.
حکیم مهر: آیا همزمان با فعالیت در بخش خصوصی، به دنبال تخصص رفتید؟
بله، با این ذهنیت که باید روند کار تخصصی را در بخش خصوصی گسترش داد، در آزمون تخصص رادیولوژی دامپزشکی شرکت کردم و در سال ۱۳۷۶ رتبه اول را کسب کردم. آن زمان برای تحصیل در مقطع تخصصی، نیاز به بورس دانشگاهی بود، اما خوشبختانه زنده‌یاد دکتر بازرگانی با فعال‌سازی یک بند قانونی، این امکان را فراهم کرد که به عنوان رتبه یک، بدون بورس در دانشگاه تهران به‌صورت رایگان تحصیل کنم.
حکیم مهر: چطور به تأسیس اولین کلینیک تخصصی رادیولوژی دامپزشکی در کشور رسیدید؟
همزمان با آغاز دوره تخصص، به تهران آمدم و با همکاری دکتر وشکینی، کلینیک ونک را راه‌اندازی کردیم. در ابتدا کلینیک عمومی بود، اما بعد با همفکری ایشان تصمیم گرفتیم تمرکز را فقط بر رادیولوژی بگذاریم. تجهیزات را تغییر دادیم و نخستین کلینیک تخصصی رادیولوژی دامپزشکی کشور در آنجا شکل گرفت.
حکیم مهر: شما از آغازگران دوره‌های تخصصی در دانشگاه آزاد هم بوده‌اید، درست است؟
بله. حدود دو سال پس از آن، به دعوت زنده‌یاد دکتر سهرابی به دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات پیوستم. ایشان علاقه‌مند بودند که دوره‌های تخصصی دامپزشکی در این دانشگاه راه‌اندازی شود. من افتخار داشتم که از ابتدای شکل‌گیری دوره تخصصی رادیولوژی دامپزشکی در دانشگاه آزاد حضور داشته باشم. در آن زمان دانشکده هنوز به طور کامل تجهیز نشده بود و مسئولیت راه‌اندازی مراکز درمانی آن بر عهده من بود. نخست یک پلی‌کلینیک در سعادت‌آباد تأسیس شد که بعداً به بیمارستان دامپزشکی دانشکده علوم تخصصی تبدیل شد. من نیز به‌مدت دو سال مسئولیت اداره آن پلی‌کلینیک را بر عهده داشتم.
حکیم مهر: چه شد که از کلینیک ونک خارج شدید و سراغ کار با اسب رفتید؟
پس از مدتی سهام خودم را از کلینیک ونک به دکتر وشکینی واگذار کردم و وارد حوزه اسب شدم. با همکاری دوستان قدیمی مانند دکتر احمدی (که اکنون رئیس بنیاد حمایت از دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران هستند) در باشگاه‌های ارتش فعالیت‌هایی را آغاز کردیم. اعتقاد من این است که نیروهای مسلح، به‌ویژه ارتش، سپاه و نیروی انتظامی، به دلیل سابقه اسب‌داری، می‌توانند نقش مهمی در آموزش علمی و عملی دامپزشکی اسب ایفا کنند. مخصوصاً برای دانشجویانی که می‌خواهند وارد بازار کار در حوزه اسب شوند، این تجربه‌ها بسیار ضروری است.
حکیم مهر: از پروژه اخیرتان در حوزه تصویربرداری پیشرفته دامپزشکی بگویید.
حدود دو سال پیش، پایه‌گذاری مرکز جامع تصویربرداری دامپزشکی را آغاز کردم که شامل CT، MRI، رادیولوژی دیجیتال، اولتراسونوگرافی و سایر تکنیک‌های نوین است. در حال حاضر بخش مربوط به دام‌های کوچک فعال است و برای بخش اسب نیز به‌زودی خبرهای خوبی خواهیم داشت. همکاری‌هایی هم با فدراسیون چوگان شکل گرفته است. امیدوارم طی سه سال آینده بتوانم مرکز مرجع تصویربرداری اسب را هم راه‌اندازی کنم؛ مرکزی که به‌عنوان یادگار این مسیر باقی بماند.
حکیم مهر: شما در این سال‌ها هم در بخش دانشگاهی فعال بوده‌اید و هم در عرصه درمانی. در این مسیر با چه چالش‌ها و مشکلاتی مواجه شدید؟
دامپزشکی برای من همیشه در دو مسیر تعریف شده: یکی مسیر دانشگاهی و دیگری پرکتیس در جامعه. در حوزه دانشگاهی، چالش‌هایی داریم که متأسفانه بسیاری از آن‌ها از اختیار اساتید خارج است و به ساختارهای بالادستی برمی‌گردد. از مهم‌ترین مشکلات، می‌توان به افزایش بی‌رویه ظرفیت پذیرش دانشجو در دوره‌های دکترای عمومی و تخصصی اشاره کرد. این وضعیت ساماندهی بازار کار را با دشواری‌های جدی مواجه کرده است.
حکیم مهر: در عین حال، با وجود همه این چالش‌ها، ظاهراً تجربیات درخشانی هم در بخش آموزشی داشتید؟
بله، درست است. با همه سختی‌ها، اتفاقات خوبی هم رقم خورد. مثلاً در دانشکده علوم تخصصی واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد، ما در دوره تخصصی رادیولوژی میزبان چهره‌های بین‌المللی برجسته‌ای بودیم. به لطف ارتباطات علمی دکتر وشکینی با دانشگاه‌های انگلستان، توانستیم از جمله پروفسور مایکل هری‌پیج، رئیس وقت دانشکده دامپزشکی دانشگاه کمبریج، را دعوت کنیم. این موضوع در پاسخ به نیاز و انگیزه خود رزیدنت‌ها انجام شد و برای ما بسیار مهم بود که بتوانیم کیفیت آموزش در ایران را با استانداردهای بین‌المللی مقایسه کنیم. جالب است که آن مهمانان خارجی، سطح آموزش و عملکرد دانشجویان ما را کاملاً تأیید کردند.
حکیم مهر: امروز، از نگاه شما، ثمره این تلاش‌ها چیست؟
وقتی می‌بینم دانش‌آموختگان تخصصی ما در حوزه تصویربرداری تشخیصی، امروز در سطح بازار کار چگونه فعال هستند و خدماتی ارائه می‌کنند که درصد قابل توجهی از این حوزه را پوشش می‌دهد، احساس رضایت می‌کنم. این ۲۵ سال حضور من در دانشکده علوم تخصصی، با تمام سختی‌هایش، به ثمر نشسته است.
حکیم مهر: آیا مسیر توسعه این مجموعه‌ها بدون چالش بوده است؟
ابداً. راه‌اندازی هر مجموعه‌ای، از نظر فنی، حقوقی و حتی اجرایی، با کش و قوس‌های زیادی همراه است. حتی بحث طراحی فیزیکی و فنی مراکز درمانی، به‌ویژه مراکز تصویربرداری، خودش یک چالش پیچیده است. اما من همیشه به رزیدنت‌هایم می‌گویم: «باید در شرایط سخت رشد کرد. اگر همه‌چیز آماده و روی سینی تحویل داده شود، هیچ رشدی رخ نمی‌دهد». واقعاً اگر برگردم، باز هم همین مسیر را انتخاب می‌کنم.
گاهی از من سوال می‌شد که اگر روزی بخواهی یک سخنرانی اسکاری داشته باشی و خودت را معرفی کنی، چه می‌گویی؟ من فقط می‌گویم که تلاش کرده‌ام فرآیندی را در آموزش دامپزشکی شکل بدهم که نگرش دانشجوی دکترای عمومی دامپزشکی را متحول کند؛ نگرشی که «دانشجو مآبانه» باشد. الگویی که من دنبال می‌کنم، از مدل‌های آموزش در کشورهای پیشرفته مثل ژاپن، انگلستان، فنلاند، دانمارک و آمریکا الهام می‌گیرد.
حکیم مهر: چه چیزی باعث شده که چنین تغییری در نگرش دانشجویان برای شما اهمیت داشته باشد؟
متأسفانه بچه‌های ما وقتی از فضای دبیرستان وارد دانشگاه می‌شوند، بعد از عبور از سد کنکور، دچار بی‌انگیزگی می‌شوند. گمان می‌کنند رسیدن به دانشگاه کافی است. اما خوشبختانه در این سال‌ها، ما توانسته‌ایم در برخی از آن‌ها این نگرش را تغییر دهیم. نمونه‌اش، دانش‌آموختگانی هستند که امروز در کانادا، اتریش، استرالیا و دیگر کشورها دوره‌های تخصصی می‌گذرانند و در آنجا ماندگار شده‌اند. این نشان می‌دهد که اگر نگرش دانشجو تغییر کند، دامپزشکی هم می‌تواند هم عرصه خدمت باشد، هم فضایی برای کسب درآمد حلال و حرفه‌ای.
حکیم مهر: به عنوان جمع‌بندی، مهم‌ترین دغدغه‌های فعلی شما در حوزه خدمات دامپزشکی چیست؟
در حال حاضر یکی از مشکلات اصلی ما در فضای پرکتیک دامپزشکی، محدودیت‌هایی است که به لحاظ مکان برای استقرار مطب‌ها و کلینیک‌ها به‌وجود آمده. متأسفانه شرایط به سمتی رفته که دامپزشکان مجبورند برای داشتن مطب، از واحدهای تجاری استفاده کنند و اجازه فعالیت در اماکن مسکونی از آن‌ها سلب شده است. این موضوع، به‌ویژه در شهرهای بزرگ، باعث افزایش شدید هزینه‌ها و فشار بر دامپزشکان جوان شده است. خوشبختانه برخی همکاران دلسوز به‌طور جدی پیگیر اصلاح این وضعیت هستند.
بخشی از این محدودیت‌ها ناشی از نگاه‌های فقهی و حقوقی به موضوع نگهداری سگ و گربه در منازل است. این نگاه باعث شده که در برخی شهرها احکامی صادر شود مبنی بر اینکه کلینیک‌های دامپزشکی مرتبط با دام کوچک باید به خارج از شهر منتقل شوند. این موضوع علاوه بر ایجاد مشکلات برای دامپزشکان، به صاحبان حیوانات خانگی نیز آسیب می‌زند و در نهایت بر سلامت عمومی جامعه تأثیرگذار است. ما امیدواریم که با برنامه‌ریزی درست، در آینده نزدیک شاهد ساماندهی مناسب پتشاپها، پانسیون‌ها و کلینیک‌های دامپزشکی در بسترهای شهری باشیم.
حکیم مهر: آیا ساختار آموزشی دامپزشکی کشور پاسخگوی این نیازها هست؟
باید توجه کنیم که رشته دامپزشکی با تنوع بالای حوزه‌های فعالیتش مواجه است؛ از دام بزرگ و دام کوچک گرفته تا حیوانات اگزوتیک، حیات وحش، پرورش حیوانات، بهداشت مواد غذایی، صنایع پروتئینی و تولید واکسن. اما وقتی مجموع ۲۲۰ واحد درسی را تقسیم می‌کنیم، سهم دام کوچک – یعنی دقیقاً حوزه‌ای که با این اقبال عمومی و نیاز رو‌به‌روست – چندان بالا نیست. بنابراین لازم است این بخش تقویت شود، چه از نظر تعداد واحدهای آموزشی و چه در حوزه بازآموزی و به‌روز نگه‌داشتن دانش دامپزشکان.
حکیم مهر: در پایان، آینده خدمات دامپزشکی در حوزه حیوانات خانگی را چطور ارزیابی می‌کنید؟
با توجه به آمارها، گفته می‌شود حدود ۶ تا ۸ میلیون سگ و گربه خانگی در کشور وجود دارد. اگر برای هر حیوان، خانواده‌ای سه نفره را در نظر بگیریم، عملاً بین ۱۸ تا ۲۴ میلیون نفر از جمعیت کشور به‌طور مستقیم با این حیوانات در ارتباط هستند. این اقبال عمومی نشان می‌دهد که توسعه کلینیک‌های دامپزشکی و خدمات مرتبط، یک نیاز واقعی و جدی است. بنابراین باید شرایطی فراهم شود که دامپزشکان بتوانند بدون مواجهه با موانع غیرمنطقی، خدمات باکیفیت ارائه دهند. از جمله اینکه باید مجدد اجازه فعالیت در املاک مسکونی احیا شود، یا حداقل هزینه ورود به این عرصه به‌گونه‌ای باشد که برای جوانان علاقه‌مند امکان‌پذیر باشد. امیدوارم در یک بازه زمانی دو یا سه ساله، با همکاری مسئولان و نهادهای متولی، این مسیر اصلاح شود.
در نهایت امیدوارم بتوانیم رقابت حرفه‌ای، منطقی و اخلاق‌محوری را در خدمات دامپزشکی توسعه دهیم. امروز فضای مجازی مثل اینستاگرام، مراجع تصمیم‌گیری مردم شده است، اما ما وظیفه داریم مرجعیت علمی و تخصصی را بازسازی کنیم.
حکیم مهر: ممنون از فرصتی که در اختیار ما قرار دادید.
مسئولین محترم اگه بهتون بر نمیخوره و آقای دکتر رفیعی پور در جایگاه معاون وزیر به واسطه وزیر دستور و هماهنگی با شهرداری و شورای شهر تهران این حکم را به تعلیق در بیارین ..........................