در گزارش مرکز پژوهش های مجلس از آسیب‌شناسی مصرف شیر و نوشابه‌های گازدار پیشنهاد اطلاعات بیشتررو تیتر:دریافت مالیات سلامت از نوشابه برای شیر و اختصاص شیرخشک برای دهک های کم درآمد ارائه گردید.
مرکز پژوهش های مجلس، خلاصه ای مدیریتی از آسیب شناسی مصرف شیر و نوشابه های گازدار در سبد مصرفی خانوار را منتشر کرد.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری کشاورزی ایران(ایانا)، در بخشی از این گزارش با اشاره به این که شیر و لبنیات با توجه به کیفیت بالای غذایی و قیمت مناسب‌تر نسبت به سایر فرآورده‌های دامی در کیفیت سبد غذایی خانواده‌ها از اهمیت بسیار ویژه‌ای برخوردار است، آمده است: این اهمیت در سبد غذایی کشورهایی مانند ایران که دارای فقر کلسیم هستند از اهمیت دوچندانی برخوردار است، به همین دلیل افزایش مصرف سرانه لبنیات یکی از اهداف برنامه‌های غذایی کشور برای بهبود کیفیت سبد غذایی بوده است که این اراده باعث افزایش سرانه مصرف لبنیات از 71 کیلوگرم در سال 1375 به 112 کیلوگرم در سال 1389 شد.
در این گزارش با اشاره به این که از سال 1389 خورشیدی با تغییر سیاست دولت دهم در حمایت اعم از مصرف‌کننده شیر، توزیع شیر و فرآورده‌های شیر یارانه‌ای حذف شد که با توجه به تجربیات جهانی قابل تأیید است، تاکید شده: اما نکته منفی این اقدام این است که بر خلاف تجربیات جهانی که یارانه‌ها در سمت تولیدکننده معطوف به ارائه یارانه نهاده‌های تولید و در سمت مصرف‌کننده معطوف به اقشار آسیب‌پذیر جامعه است، در ایران فقط حذف یارانه شیر و حامل‌های انرژی صورت گرفت و سیاست‌های جبرانی برای حمایت توأمان از تولید و مصرف در نظر گرفته نشد و این امر باعث ایجاد شرایطی شد که هم‌اکنون جامعه از نظر شیوع بیماری‌های ناشی از افت مصرف شیر در خطر قرار گرفته است و از سوی دیگر کارخانه‌های لبنی با کاهش میزان فروش و دامداران نیز با مشکل افزایش هزینه تولید و نامتناسب بودن هزینه تولید و قیمت فروش محصول خود روبه‌رو شده‌اند از طرفی هم افزایش مصرف نوشابه‌های گازدار با توجه به تأثیر بر دفع کلسیم باعث شده است، در آینده نزدیک مخاطرات جبران‌ناپذیری را برای سلامت جامعه ایرانی کشور ایجاد کند.
در این گزارش، برای بررسی آثار و علل به‌وجود آورنده این مسئله، پژوهشی با استفاده از مدل ایشیکاوا طراحی و اجرا شد و دلایل اصلی کاهش مصرف لبنیات و افزایش مصرف نوشابه های گازدار احصا شده است:
- تغییر تدریجی ذائقه و فرهنگ غذایی در ایران باعث افزایش مصرف روغن و غذاهای سرخ‌شده و افزایش تمایل به مصرف نوشابه‌های گازدار شده است که آثار مخربی بر سلامت انسان دارد. نوشابه‌های گازدار علاوه بر ایجاد بیماری‌های گوارشی و پوسیدگی دندان باعث دفع کلسیم از بدن و بروز مشکلاتی مانند پوکی استخوان در جامعه می‌شود. میزان سرانه مصرف نوشابه در ایران حدود 33 لیتر است که نسبت به بزرگ‌ترین مصرف‌کننده نوشابه دنیا یعنی آمریکا (161 لیتر) عدد بالایی نیست. اما سرانه کشور مانند آمریکا در حالی که 127 لیتر از ایران بالاتر است مصرف لبنیات و گوشت آن بهعنوان منابع اصلی کلسیم به ترتیب 194 و 80 کیلوگرم بیشتر از ایران است و به این ترتیب آثار سوء مصرف نوشابه را کاهش می‌دهد.
- تحقیقات نشان داده است حتی در ورزشکارانی که نوشابه‌های گازدار مصرف می‌کنند ریسک ابتلا به پوکی استخوان 1.4 برابر کسانی است که از این نوشیدنی استفاده نمی‌کنند. این ریسک برای خانم‌ها به حدود سه برابر می‌رسد.
- بر اساس اعلام مرکز آمار ایران هر سرانه مصرف لبنیات در سال 1392برای هر فرد متعلق به دهک یک شهری حدود 34 کیلوگرم بر پایه شیرخام و در همین دهک و در مناطق روستایی سرانه مصرف حدود 22 کیلوگرم است. سرانه مصرف لبنیات در دهک‌های اول شهری و روستایی بسیار پایین و بهعنوان یک زنگ خطر برای شیوع بیشتر بیماری‌هایی مانند پوکی استخوان در دهک‌های کم‌درآمد جامعه شمرده می‌شود و این موضوع زمانی جدی‌تر می‌شود که بدانیم مصرف سرانه نوشابه در خانواده‌های شهری دهک اول حدود 17 لیتر و در خانواده‌های روستایی حدود 9.3 لیتر در سال است. این مقدار مصرف نوشابه باعث خنثی شدن بخشی از سرانه مصرف لبنیات در این خانواده‌ها شده و احتمال بروز بیماری‌های ناشی از کمبود کلسیم و همچنین دیابت را افزایش می‌دهد (در مناطق شهری دهک‌های یک تا چهار و در مناطق روستایی دهک‌های یک تا هفت تقریباً با این مشکل روبه‌رو هستند).
- سرانه مصرف لبنیات در دهک پردرآمد در سال 1392 در مناطق شهری حدود 110 کیلوگرم و در مناطق روستایی حدود 86 کیلوگرم در سال بوده است و سرانه مصرف نوشابه این دهک‌ها در مناطق شهری حدود 40 لیتر و در مناطق روستایی بیش از 43 لیتر در سال است و این شرایط نشان می‌دهد دهک‌های پردرآمد به‌رغم مصرف بیشتر لبنیات با توجه به مصرف نوشابه، باز هم در معرض خطرات جدی بیماری‌های استخوان و دیابت قرار دارند.
- بالا بودن مصرف سرانه نوشابه‌های گازدار به این دلیل است که قیمت نوشابه‌های گازدار در سال 1393 در واحد وزن حدوداً نصف شیر پاستوریزه است و این مزیت قیمتی در صورت تداوم به افزایش سرانه نوشابه کمک می‌کند و جامعه را در معرض خطرات جدی قرار می‌دهد.
- یکی از ارکان سیاست‌گذاری هم‌گرایی سیاست‌ها به نحوی که نتایج سیاست‌های اتخاذشده ایجاد هم‌گرایی کند، اما درباره زنجیره ارزش لبنیات تعارضات سیاست‌های اتخاذشده باعث ایجاد ناتعادلی در بازار شده است. نمونه بارز این واگرایی سیاستی را می‌توان در صنایع لبنی مشاهده کرد، وزارت جهاد کشاورزی با توجه به برنامه‌های بلندمدت کشور اقدام به توسعه و افزایش تولید شیرخام طی یک دهه اخیر کرده است و صنایع لبنی هم با ظرفیت متناسب با اهداف توسعه تولید شیر ایجاد شده است، اما اجرای سیاست هدفمندی یارانه‌ها بدون شکل‌گیری حمایت‌های جایگزین و اقدامات نسنجیدهای مانند ماجرای پالم توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و عملکرد وزارت بازرگانی سابق بعد از سال 1384 و اتخاذ سیاست‌های ضدتولید این وزارتخانه در کاهش تعرفه واردات فرآورده‌های لبنی به‌منظور ایجاد فضای رانتی برای تعداد معدودی واردکننده، باعث آسیب جدی به زیرساخت‌های تولید لبنیات در کشور شد و باعث بروز وضعیتی شد که هم زنجیره ارزش لبنیات و هم سلامت جامعه به مخاطره افتاد و همچنین کاهش محسوس تبلیغات رسانه‌ای در زمینه مصرف شیر و فرآورده‌های آن در سال‌های اخیر یکی از دلایلی است که به کاهش سرانه مصرف لبنیات دامن زده است.
- افزایش بیماری‌هایی مانند دیابت، پوکی استخوان و اضافه وزن در کشور مجموعه‌ای از شاخص‌های هشداردهنده‌ای است که باید مسئولان را مجاب به اتخاذهای سیاست‌هایی برای اصلاح سبد غذایی کشور متناسب با شرایط سلامت جامعه کند.
به گزارش خبرگزاری کشاورزی ایران در نهایت مرکز پژوهش های مجلس پیشنهاد کرده است:
1- با توجه به آثار سوء مصرف نوشابه بر سلامت جامعه و اینکه این محصول در تأمین مواد مغذی مورد نیاز بدن نقشی ندارد. ادامه روند کنونی مصرف این محصول باعث گسترش بیماری‌های مختلف در سطح جامعه خواهد شد که در آینده باعث ایجاد هزینه‌های درمانی و اجتماعی برای دولت می‌شود. بنابراین پیشنهاد می‌شود برای کاهش مصرف محصولات مضری مانند نوشابه "مالیات سلامت" اخذ شود. مقدار این مالیات باید در حدی باشد که قیمت نوشابه را حداقل در حد قیمت شیر قرار دهد و از مالیات اخذشده باید در توسعه مصرف شیر در دهک‌های کم‌درآمد و جوامع هدف استفاده کرد.
2- با توجه به اینکه شیرخشک‌های تولیدی از شیرهای تضمینی خریداری شده وزارت جهاد کشاورزی برای برآورده کردن اهداف خرید تضمینی (خروج شیر از بازار به‌منظور ایجاد تعادل در آن) مجوز توزیع داخلی ندارند و در صورت اقدام به صادرات در شرایط کنونی (قیمت جهانی شیرخشک به کمتر از 2000 دلار در هر تن رسیده است)، صادرات با قیمتی بسیار کمتر از قیمت تمام شده و بین 60 هزار تا 70 هزار ریال صورت خواهد گرفت، لذا پیشنهاد می‌شود شیرخشک تولیدی در داخل و برای دهک‌های کم‌درآمد جامعه در نظر گرفته شود، چرا که در این حالت با در نظر گرفتن هزینه‌های تبعی قیمت هر لیتر شیر مایع تولیدی از این شیرخشک‌ها، حدود هفت‌هزار تا هشت‌هزار ریال می‌شود؛ بنابراین توزیع این شیر در دهک‌های کم‌درآمد (حتی با دریافت هزینه) می‌تواند آغازی بر اصلاح سبد غذایی و افزایش مصرف لبنیات در آنها در کوتاه‌مدت باشد و برای بلندمدت نیز اختصاص یارانه تولید به دامداران می‌تواند به پایداری تولید و مصرف شیر کمک شایانی کند.
