به گزارش حکیم مهر به نقل از خبرگزاری کشاورزی ایران (ایانا)، می‌توان به جرأت گفت که گاومیش یکی از دام‌های فراموش‌شده در ایران به‌شمار می‌رود که کمتر به آن توجه شده، این در حالی است که دام مذکور، از پتانسیل و توانمندی بالایی برای تولید برخوردار بوده و می‌تواند در صورت مدیریت صحیح و پرورش در محیط‌های صنعتی، سود سرشاری را به صاحب این کسب و کار منتقل کند؛ البته به شرطی که تمام زیرساخت‌ها برای پرورش‌دهندگان این دام فراهم باشد تا سرمایه‌گذار با اطمینان بیشتری وارد این حوزه شود؛ آن هم در شرایطی که صدور مجوز برای دام‌های دیگری مانند گاو یا طیور با محدودیت‌های فراوانی همراه است و به‌دلیل وجود واحدهای بیش از حد، اجازه تأسیس واحد جدید در اکثر مناطق، داده نمی‌شود. بنابراین توجه به دام‌های دیگری که اتفاقاً توانایی بالقوه‌ای دارند و بومی کشور نیز هستند، می‌تواند راهی برای افزایش سرمایه‌گذاری در حیطه دامپروری باشد.
بر این اساس، با «محمدرضا ملاصالحی» رئیس مرکز اصلاح نژاد دام کشور گفتگویی انجام دادیم که در ادامه می‌خوانید.
اهمیت گاومیش در ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
از آنجا که این دام می‌تواند شرایط سخت محیطی با کمترین امکانات را تحمل کرده و به حیات خود ادامه دهد و از طرفی قادر است کم‌ارزش‌ترین مواد غذایی را به باارزش‌ترین تولیدات مثل شیر و گوشت تبدیل کند، می‌تواند گزینه خوبی برای اقلیم موجود در ایران باشد؛ کمااینکه از دیرباز، گاومیش‌های بومی از جنوب غرب تا شمال شرق کشور وجود داشته و در استان‌هایی مانند خوزستان، آذربایجان غربی و شرقی، گیلان، مازندران، گرگان و تاحدودی هم در اصفهان پرورش می‌یابند.
جمعیت این دام در ایران چگونه پراکنده شده است؟
طبق آخرین آمارهای موجود، هم‌اکنون جمعیت کل گاومیش در ایران حدود 400 هزار رأس تخمین زده می‌شود که بیشترین تراکم آن در استان خوزستان با 28 درصد و کمترین تراکم در استان‌های شمالی با هشت درصد پراکنده شده‌اند.
وضعیت نژادی دام‌های بومی ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
از نظر تیپ نژادی، سه نوع گاومیش خوزستانی، آذری و مازندرانی در کشور وجود دارد که توان تولید خوزستانی از همه بیشتر است؛ البته به طور کلی، دو نژاد اصلی باتلاقی و رودخانه‌ای در دنیا پرورش می‌یابند که گاومیش‌های ایرانی، مانند هند، پاکستان، بلغارستان و ایتالیا از نوع رودخانه‌ای هستند. بیشترین جمعیت این دام در هند و سپس پاکستان زندگی می‌کنند. ضمن اینکه گاومیش‌های موجود در تایلند و خاوردور بیشتر از نوع باتلاقی بوده و در تولید گوشت پیشتاز هستند. باید اذعان کرد که دام‌های بومی ایران از توان بالایی برخوردارند به طوری که با همین تعداد و بیشتر به روش سنتی، به‌طور میانگین روزانه 8.5 کیلوگرم شیر (یک‌هزار و 400 تا یک‌هزار و 600 کیلوگرم در هر دوره) با چربی شش تا هشت درصد تولید کنند.
سیستم‌های پرورشی در ایران چه وضعیتی دارند؟
اکثر گاومیش‌های ایران در سیستم‌های باز و نیمه باز پرورش می‌یابند. البته دلیل این موضوع را باید در خصوصیات ژنتیکی این دام جست‌وجو کرد؛ زیرا از آنجا که در سطح پوست این حیوان، غدد عرق وجود ندارد، بنابراین مجبور است با غوطه‌وری در آب، بدن خود را خنک نگه دارد. از این رو گاومیش‌هایی که در منطقه خوزستان هستند، عمدتاً بیشتر ساعات روز را در اطراف رودخانه‌ها سپری کرده و به‌صورت نیمه‌وحشی پرورش پیدا می‌کنند. البته بخش کوچکی نیز به روش سنتی و در داخل واحدهای روستایی هستند. این در حالی است که در استان‌های آذربایجان غربی و شرقی به دلیل خنک بودن هوا امکان پرورش این حیوان در محیط‌های بسته فراهم بوده و بیشتر آنها در سیستم‌های بسته روستایی نگهداری می‌شوند. البته باید گفت که سیستم‌های پرورشی در مناطق شمالی کشور به‌صورت بینابین بوده و مخلوطی از تمام روش‌هاست. از این جهت که مکانیزم پرورش گاومیش در ایران بیشتر به‌صورت سنتی است، باید با ایجاد زیرساخت‌های لازم و فراهم کردن شرایط، آن را به سمت نیمه‌صنعتی و صنعتی سوق داد. زیرا تنها در این صورت است که سود صاحب دام نیز تضمین شده و ریسک کمتری خواهد داشت. متأسفانه هم‌اکنون در ایران گاومیش‌داری صنعتی به معنای واقعی کلمه وجود ندارد. با این حال، یک واحد صنعتی توسط بنیاد مستضعفان و یک واحد نیز با همت بخش غیردولتی در حال احداث است که تجهیزات و مکانیزاسیون آن همگام با پیشرفته‌ترین تکنولوژی روز دنیاست. تردیدی نیست که این واحدها با الگوگیری از کشورهای پیشرفته‌ای مانند ایتالیا و بلغارستان و ایجاد استخرهای مصنوعی یا دوش‌های مخصوص، تأسیس شده و کاملاً مدرن خواهد شد.
اینکه پرورش حیوان مذکور در ایران با وجود تلاش‌های معاونت امور دام تاکنون پیشرفت چندانی نداشته، چه دلایلی می‌تواند داشته باشد؟
شاید مشکل‌های رفتاری در این حیوان را بتوان جزو مسائلی نام برد که مانع از پیشرفت صنعتی پرورش این حیوان در ایران شده است؛ به‌عنوان مثال برخی گاومیش‌ها تا زمانی که بوی گوساله خود را استشمام نکنند، شیر نمی‌دهند. البته این رفتارهای خاص، تنها به گروه معدودی مربوط شده و در بین دسته‌های مختلف، متناوب است؛ بنابراین می‌توان از بین جمعیت‌های مختلف، گاومیش‌هایی را انتخاب کرد که مشکلات کمتری داشته و با محیط، سازگاری بیشتری دارند. با این روش می‌توان بعد از چند نسل و با اجرای طرح‌های اصلاح نژادی، دام‌هایی را برای تولید به واحدها فرستاد که هم شیر بیشتری داشته باشند و هم خصوصیات رفتاری‌شان متعادل‌تر به‌نظر برسد.
مشکل دیگری که مانع از سرمایه‌گذاری در این زمینه شده و علاقه‌مندان را نسبت به آن بی‌میل می‌کند، بحث قیمت شیر است. اکنون شیر این دام را مانند شیر گاو، بر حسب مقدار تولید شده قیمت‌گذاری می‌کنند. در حالی که این دو محصول به هیچ عنوان با هم قابل قیاس نبوده و شیر گاومیش به لحاظ ماده خشک، پروتئین و چربی بالاتر باید از نرخ بیشتری برخوردار باشد. به‌عنوان مثال، استاندارد پنیر مازورلا که یکی از پنیرهای معروف ایتالیا است، ایجاب می‌کند که در تولید آن از شیر گاومیش استفاده شود؛ اما بازار، هر دو را به یک چشم می‌بیند و تنها ملاک تعیین قیمت را در حجم تولید می‌داند. البته کم‌کم واحدهای کوچک فراوری لبنی این محصول در برخی مناطق به‌ویژه خوزستان در حال شکل‌گیری است که این موضوع می‌تواند یکی از عوامل ایجاد انگیزه برای سرمایه‌گذاری در پرورش گاومیش باشد. گذشته از اینها از آنجا که گاومیش یکی از زیربخش‌های امور دام محسوب می‌شود و در نظر اکثر کارشناسان از اهمیت کمتری در مقایسه با گاو برخوردار است، سیستم‌های بانکی رغبتی برای پرداخت تسهیلات در این زمینه از خود نشان نمی‌دهند.
چه برنامه‌هایی از طرف معاونت امور دام وزارت جهاد کشاورزی برای توسعه پرورش گاومیش در ایران پیش‌بینی شده است؟
