نشست تخصصی «ملاحظات اخلاقی در روش های تولید و کاربرد حیوانات تراریخته» در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه قم برگزار شد.
ملاحظات اخلاقی در مهندسی ژنتیک حیوانات
به گزارش حکیم مهر به نقل از رسا، «سید عباس محمدحسینی» با بیان این که امروز مهندسی ژنتیک برای بشر ضروری است، گفت: ملاحظات اخلاقی تنها در کاهش ایذاء و اتلاف حیوانات تراریخته می تواند جایگاه داشته باشد .
محمدحسینی ابراز داشت: فناوری مهندسی ژنتیک امروزه به عنوان قدرتمندترین ابزار دست بشر معرفی می شود و کاربردهای زیادی در شاخه های مختلف علوم دارد.
وی با بیان این که مهندسی ژنتیک در سه دسته حیوانات، میکرو اُرگانیست ها و گیاهان کاربرد دارد، افزود: اخلاق در دو ساحت قابل ملاحظه است که ساحت اول در تمام محصولات تراریخته است که عدم آگاهی از آنها موج منفی ایجاد کرده است و دوم بحث حقوق حیوانات است زیرا حیوانات دارای سطحی از ادراک و شعور هستند و درد و رنج را حس می کنند.
حسینی با بیان این که مهندسی ژنتیک در رابطه با حیوانات به مثابه تولید یک حیوان جدید است، گفت: حیوان تراریخته به موجود زنده ای گفته می شود که صفات دلخواه انسان در ژنوم او جایگزین می شود و حیوان صفات دلخواه انسان را پیدا می کند.
وی به سه دیدگاه در رابطه با استفاده از حیوانات تراریخته اشاره کرد و افزود: برخی به خاطر مقدس دانستن نظام آفرینش و یا طبیعت گرایی بهره برداری از حیوانات را مطلقا ممنوع می دانند؛ رویکرد دوم جواز مطلق است مانند پیروان دکارت که حیوانات را به مثابه شیء می دانند و رویکرد سوم هم نه جواز مطلق و نه منع مطلق است بلکه توازنی میان استفاده عاقلانه از حیوانات با ملاحظات اخلاقی است.
پژوهشگر و محقق محصولات تراریخته با بیان این که در اسلام استفاده از حیوانات اجازه داده شده است ولی ایذاء و اتلاف حیوانات ممنوع است، خاطرنشان کرد: در بحث ایذاء که شامل آزار رساندن جسمی و روانی به حیوان است هم ایذائات ناشی از قصور ملاک است و هم ایذائات ناشی از تغییر ژنتیک و در بحث اتلاف هم اتلاف عامدانه و هم غیر عاندانه در ملاحظات اخلاقی مد نظر ما است.
وی با بیان این که طرفداران افراطی حقوق حیوانات از هر گونه تغییر در حیوانات منع می کنند، گفت: در مهندسی ژنتیک راه های مختلفی برای تغییر ژنتیکی وجود دارد که برخی از آن ها مانند تخمک گیری از حیوان و یا تخمک گذاری ایذائی است و برخی هم مانند انتقال اسپرم ایذا محسوب نمی شود.
حسینی با بیان این که سه نوع تغییر در حیوانات قابل انجام است، ابراز داشت: نوع اول تغییر فیزیکی ایجاد نمی شود و رنجی هم برای حیوان ندارد؛ نوع دوم تغییر ایجاد می شود ولی درد ایجاد نمی کند و نوع سوم هم تغییر فیزیکی است و هم درد و رنج ایجاد می کند که در این مورد اگر درد و رنج را نتوان کاهش داد اخلاق حکم می کند که باید آنها را به روش هایی معدوم کرد که حداقل درد را داشته باشند.
وی اظهار داشت: اصل بهره وری از حیوانات به خاطر ضرورت مهندسی ژنتیک باید باقی بماند ولی باید تلاش حداکثری شود که آثار آن که ایذاء و اتلاف است کاهش یابد.
ایذاء غیر معتنابه نمی تواند ملاک جواز مهندسی ژنتیک حیوانات باشد
«حجت الاسلام محمدرضا جباران» با بیان این که هیچ ترازویی برای تعیین میزان درد در حیوانات وجود ندارد، گفت: نمی توان معتنا به نبودن ایذاء را ملاک جواز مهندسی ژنتیک بر روی حیوانات دانست .
حجت الاسلام جباران، عضو هیأت علمی گروه اخلاق اجتماعی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، عصر امروز در نشست تخصصی ملاحظات اخلاقی در روش های تولید و بکارگیری حیوانات تراریخته که در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی قم برگزار شد، اظهار داشت: مهندسی ژنتیک در جهان امروز ضروری است ولی از طرف دیگر نمی توانیم ملاحظات اخلاقی این موضوع را نادیده بگیریم.
وی خاطرنشان کرد: موضوع بهره برداری از حیوانات تراریخته هم بهره برداری از حیوانات تولید شده از مهندسی ژنتیک است و هم حیواناتی است که خلقت طبیعی دارند و در مهندسی ژنتیک مورد استفاده قرار می گیرند؛ بنابراین باید هر کدام از این دو را به صورت جداگانه مورد بحث قرار داد.
حجت الاسلام جباران افزود: مهم ترین مسأله در ملاحظات اخلاقی در مهندسی ژنتیک حیوانات بحث کاهش ایذاء و کاهش اتلاف حیوانات است و نمی توان به طور کلی مهندسی ژنتیک را منع کرد.
وی با بیان این که اثبات درد و رنج حیوانات یک مبنا برای مهندسی ژنتیک است، گفت: باید برای اثبات این درد و رنج مستندات کافی و کاملی ارائه شود و میزان درد و رنج هم باید سنجیده شود تا بتوان آن را ملاک قرار داد.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با اشاره به این که نمی شود تغییراتی که به صورت طبیعی در ژن برخی حیوانات رخ می دهد را توجیهی برای جواز مهندسی ژنتیک دانست، ابراز داشت: تغییری که از طریق ریز تزریق انجام شود با تغییراتی که به وسیله باکتری ها و ویروس ها به صورت طبیعی صورت می گیرد متفاوت است و نمی شود مهندسی ژنتیک را با این توجیه کرد.
وی با بیان این که مقدار ایذاء غیر معتنا به نمی توانند ملاک برای جواز مهندسی ژنتیک باشد، گفت: ما با چه ترازویی می توانیم بفهمیم این حیوان در مقام آزمایش دردی را تحمل می کند یا خیر و مقدار این درد تا چه اندازه است.
حجت الاسلام جباران افزود: ما می توانیم تعدادی از حیوانات که هوشیاری بیشتری دارند را معین کنیم و آنها را از مهندسی ژنتیک منع کنیم ولی نمی شود که میزان درد و رنج را سنجید و بر اساس معتنا به بودن و یا غیر معتنا به بودن درد برای حیوانات مهندسی ژنتیک را روی آنان انجام دهیم.
بیان دو دیدگاه در رابطه با ایذاء و اتلاف در مهندسی ژنتیک روی حیوانات
«محمود حکمت نیا» گفت: در صورتی که ایذاء و اتلاف موضوع شد برای رفع یک مشکل مهم تر مانند نجات هزاران انسان در این جا ایذاء از باب تزاحم مباح خواهد شد .
حکمت نیا، معاون علمي پژوهشي پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه، عصر امروز در نشست تخصصی ملاحظات اخلاقی در روش های تولید و بکارگیری حیوانات تراریخته که در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی قم برگزار شد، اظهار داشت: در این که آیا می شود ایذاء و اتلاف را موضوع بحث اخلاقی در حیوانات تراریخته قرار داد چند بحث مطرح است.
وی خاطرنشان کرد: اگر ما بخواهیم بحث فلسفی کنیم باید ببینیم که ایذاء و اتلاف می تواند موضوع برای وضع مقررات اخلاقی باشد و بر فرض این که موضوع باشد آیا حیوانات متأذی می شوند یا نه و اگر متأذی می شوند آیا درجاتی از تأذی دارند یا خیر و در فرضی که درجاتی از تأذی داشته باشند چه درجه ای برای انسان تکلیف درست می کند.
حکمت نیا افزود: در حوزه اتلاف و ایذاء حیوانات یک بحث این است که ما حیوانات را دارنده حق جلوه دهیم و ایذاء و اتلاف را زیر عنوان ظلم ببریم و در این صورت لازمه اش این است که برای حیوانات حق در نظر بگیریم و اگر از باب سلب حق ورود پیدا کنیم و وظیفه انسان را در احترام به حق ببریم قضیه پیچیده می شود و در ادبیات دینی ما هم شاید بشود رگه هایی از این را مشاهده کرد.
وی بیان داشت: فخر رازی در تفسیر آیه «حق لسائل والمحروم» می گوید سائل یعنی کسی که درخواست می کند و اراده دارد ولی محروم کسی است که قدرت پرسش ندارد ولی حقش گرفته شده است و خودش هم آگاهی ندارد و منظور حیوانات اند پس در نتیجه برای حیوانات هم حق متصور است و انسان باید نسبت به آن احترام بگذارد؛ ولی من این تفسیر را قبول ندارم.
معاون علمي پژوهشي پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه با بیان این که نگاه دوم این است که حیوانات موضوع تکلیف انسان هستند، ابراز داشت: در این صورت بحث مسیر دیگری پیدا می کند و این گونه می شود که من مکلف هستم که حیوانات را ایذاء نکنم و چارچوب رفتاری انسان در استفاده از حیوان مطرح است و حقی برای حیوانات در نظر گرفته نمی شود و این روش در ادبیات اسلامی و فقهی استفاده شده است.
وی با بیان این که سطح هوشیاری حیوانات در ادبیات دینی ما پذیرفته شده است، گفت: با وجود این سطح هوشیاری استفاده از حیوانات مجاز است و این که می گویند ایذاء حیوانات ممنوع است به این خاطر است که خصوصیتی در انسان به وجود می آورد مانند قساوت قلب و دیگر صفات رذیله.
حکمت نیا به مشکلات هر دو دیدگاه نسبت به تحریم ایذاء حیوان اشاره کرد و گفت: دیدگاه اول مشکلش اثبات حق است و دیدگاه دوم نمی تواند به انسان ملاک بدهد که چه اندازه از ایذاء و اتلاف برای انسان تکلیف ایجاد می کند.
ایذاء حیوان در تزاحم با نجات جان انسان مباح است
وی با بیان این که استفاده کردن از حیوانات برای مهندسی ژنتیک برای رفع یک درد از انسان است، گفت: در صورتی که ایذاء و اتلاف موضوع شد برای رفع یک مشکل مهم تر مانند نجات هزاران انسان در این جا ایذاء از باب تزاحم مباح خواهد شد و حکم ایذاء حیوان را می توان از این طریق بگوییم که منعی ندارد.
