حکیم مهر ـ چندی پیش روزنامه اصفهان زیبا مصاحبه‌ای با «دکتر غلامرضا کیامرزی»، دامپزشکِ فعال محیط زیست و از اعضای انجمن صنفی مسئولین فنی و ناظرین بهداشتی دامپزشکی استان اصفهان داشت. دکتر کیامرزی از فعالین محیط زیست در تیمار و مراقبت از پرندگان بویژه پرندگان شکاری است، که بخش اعظم زندگی خود را در رسیدن به این هدف بزرگ، در جهت بهبود زیست بوم حیات وحش کشور قرار داده است، یک فعال با اخلاق و توانمند، شکارچی لحظه‌های ناب زندگی پرندگان شکاری با اسلحه دوربین و البته کاهنده آلام و درد پرندگان با توان دانش خود.
دکتر غلامرضا کیامرزی، دامپزشک و پزوهشگر پرندگان شکاری از قاچاق درحیات وحش می‌گوید:
امروزه قاچاق حیوانات در کنار، قاچاق مواد مخدر، اسلحه و انسان، از پر فروش‌ترین و پر رونق‌ترین موارد قاچاق در دنیا است. تعداد زیادی از کشورهای دنیا، به طور دایمی و با صرف هزینه‌های بسیار، مشغول مبارزه با قاچاق حیوانات و همچنین، برنامه‌ریزی برای مبارزه و کنترل آن، هستند. قاچاق حیوانات علاوه بر سودجویی و مسائل مالی، دارای ابعاد گسترده‌تری مانند ورود و انتقال بیماری‌های جدید و مشترک بین انسان و حیوان و ورود گونه‌های غیر بومی و مهاجم و مقاوم به زیست بوم منطقه و از بین رفتن گونه‌های بومی ضعیف‌تر است و منجر به، ایجاد بیماری‌های ویروسی، قارچی و باکتریایی جدید، یا مقاوم در گونه‌های خاص بومی، می‌گردد.
اجازه بدهید آقای دکتر در رابطه با رشته تخصصی شما پرندگان شکاری صحبت کنیم. ابتدا از اهمیت کشور ما در رابطه با صید، زنده‌گیری و قاچاق پرندگان شکاری صحبت کنید؟
کشور ما، به دلیل قرار گرفتن در مسیرها و کوریدورهای مهم مهاجرتی پرندگان شکاری و خصوصاآن دسته از پرندگان شکاری که، در بحث بازداری درکشورهای عربی حوضه خلیج همیشگی فارس اهمیت بیشتری دارند مانند: بالابان، شاهین بحری، شاهین بومی و همچنین هوبره، بسیار حائز اهمیت است. همچنین کشور ما زیستگاه گونه های بومی و در خطر انقراض پرندگان شکاری، مانند بالابان بومی و شاهین بومی وشاهین بحری و هوبره بومی است، که حفظ و حراست از این گونه ها و ذخایر ژنتیکی، بسیار اهمیت دارد.ازطرف دیگر، کشور ما در مسیر ترانزیت و انتقال پرندگان صید شده نامبرده و گونه های غیر بومی دیگر،مانند، شاهین سیاه و شنقار است که از کشورهای شمالی و غربی صید شده و از مسیر خشکی، در کشور ماو خلیج فارس به کشورهای عربی حوضه خلیج فارس، که از جمله متقاضیان مهم این پرندگان هستند، حمل شده و حائز اهمیت است.
با قیمت‌های نجومی و چندصد میلیونی پرندگان شکاری روبرو هستیم. مراودات مالی که دراین زمینه نصیب اشخاص میشود چگونه است؟
متاسفانه بیان قیمت های نجومی چند صد میلیونی و گاهی میلیارد تومانی پرندگان شکاری خصوصااز طرف مسولین مربوطه و همچنین انجمن های حفاظتی و برخی ازکارشناسان که قطعا در راستای نشان دادن اهمیت پرندگان شکاری و عزم جدی برای مبارزه با صید و زنده گیری و قاچاق پرندگان شکاری است،باعث تحریک و تشویق اشخاص ناآگاه و بدون مسولیت برای یک شب پولدار شدن از طریق صید و زنده گیری و قاچاق پرندگان شکاری، به کشورهای عربی می شود. بیان این قیمت های غیر واقعی خود بلای جان پرندگان شکاری است . بی شک بر هیچ متخصص یا آگاه محیط زیستی پوشیده نیست که ارزش اکولوژیک وزیست محیطی پرندگان شکاری، با توجه به قرار گرفتن در راس هرم غذایی و کنترل بیولوژیک حشرات وخزندگان وحیوانات و پرندگان، قابل قیمت گذاری ریالی نیست و این پرندگان بسیار حایز اهمیت، در چرخه های طبیعت هستند. متاسفانه گونه های بومی و زادآوری امروزه با کاهش جمعیت شدید روبروشده اندو بعضی گونه ها در سطح جهانی و کشور ما، مانند گونه بالابان، در خطر انقراض قرار گرفته‌اند.
پرندگان برچه اساسی قیمت‌گذاری میشوند؟
پرندگان شکاری که، به کشورهای عربی قاچاق میشوند، بر حسب گونه، جنس، سایز، رنگ، خصوصیات ظاهری و اخلاقی، قیمت گذاری می شوند و این قیمت گذاری، بسیار متفاوت است و متاسفانه هیچ جنبه علمی ندارد، البته مانند تمام موارد دیگر، گونه های کمیاب، از نظر گونه، رنگ و توانایی در شکار، معمولا ارزش بیشتری دارند و حتی سلیقه شخصی خریدار در ان تاثیر دارد، اما بطور کلی نمی توان، بر روی پرندگان قیمت گذاری دقیق انجام داد.
نرخ جریمه‌ای که قانون برای گونه‌ها در نظر گرفته از قیمت گونه‌ها بیشتر است. آیا این جریمه‌ها می تواند بازدارنده باشد؟
بله، درست است. من به عنوان یک پژوهشگر پرندگان شکاری و اطلاع کامل از قیمت بازارها و سایتهای تکثیر و پرورش پرندگان شکاری در کشورهای عربی و خارجی بیان می کنم که، نرخ جریمه ای که قانون گذار برای گونه های مختلف در نظر گرفته است در صورتی که به درستی اعمال شود تقریبا از قیمت تمامی گونه های بومی که در ایران وجود دارند واکثر گونه های غیر بومی که به صورت ترانزیت از ایران خارج می شود بیشتر است و می تواندبا رعایت و اجرای دقیق قوانین، تاثیرگذار و بازدارنده باشد.
از نرخ جریمه گونه‌هایی که صید و زنده‌گیری میشوند نیز صحبت کنید؟
هم اکنون جریمه گونه هایی که صید وزنده گیری و قاچاق می شوند، مانند بالابان، شاهین (بحری)، شاهین بومی و طرلان، ۶۰ میلیون تومان در نظر گرفته شده است.البته بنظر اینجانب، باید فاکتورهای دیگری از پرندگان شکاری، که بسیار هم حائز اهمیت هستند، در قیمت جریمه ها در نظر گرفته شوند، بطور مثال، در حال حاضر، جریمه یک پرنده نابالغ و جوجه سال اول، با یک پرنده بالغ و زادآور چندین ساله، برابر میباشد، در حالی که پرنده بالغ و زادآور چند ساله، حاصل گزینش طبیعی و انتخاب ژنوم قویتر در بین تعداد زیادی پرنده نابالغ در طول چندین سال بوده است و از نظراکولوژی ارزشی برابر با چندین پرنده نابالغ دارد.
با توجه به سفرهای متعدد شما به کشورهای عربی این کشورها برای حفاظت و حمایت از این پرندگان شکاری چه اقداماتی داشته‌اند؟
با توجه به احداث مزارع تکثیر و پرورش در کشورهای مختلف دنیا و کشورهای عربی و همچنین به راه انداختن مسابقات سرعت به جای شکار با پرندگان شکاری و استفاده گسترده از ماکت ها، و بوجود آوردن گونه های هیبریدبرای بهبود خصوصیات فیزیکی، مانند سرعت، زیبایی و مقاومت در برابر گرما، رطوبت، بیماریها،ترکیب خصوصیات برتر دو گونه متفاوت و همچنین وضع قوانین جدید شکار و صید در کشورهای عربی واحداث مجهزترین و پیشرفته ترین مراکز درمانی در این کشورها و آموزش همگانی در رابطه با شرایط نگهداری و نظارت دامپزشکان متخصص واخذ هزینه های لازم از این کشورها برای پروژه های حفاظتی، مانندساخت آشیانه های مصنوعی، ایمن سازی کابل های دکلهای برق برای جلوگیری از برق گرفتگی و آموزش جوامع محلی درکشورهایی که محل زاد آوری این پرندگان است و همچنین آمار گیری دقیق در هر سال در طبیعت، امید به افزایش رشد جمعیت این پرندگان در طبیعت را افزایش داده است.
قاچاق پرندگان شکاری رو به افزایش است یا با اقدامات کشورهای مختلف کنترل شده است؟
با وجود تمامی توضیحاتی که ارائه شد، باید در نظر گرفت که، افزایش روز افزون تمایل به نگهداری پرندگان توسط کلیه جوامع و مردم در این کشورها وعدم وجود هیچ قانونی برای جلوگیری از ورود پرندگان شکاری وحشی قاچاق شده، به این کشورها (لازم به ذکر است که به تازگی استفاده از پرندگان شکاری قاچاق شده در مسابقات سرعت و فستیوالها ممنوع بوده و پرنده باید مجوز پرورشی بودن را داشته باشد.)، همچنین کاهش ارزش پول کشورهای دیگر در مقابل کشورهای عربی، و بالارفتن سطح رفاه در کشورهای عربی، افزایش درخواست و ادامه بحث قاچاق از کشورهای دیگر را شاهد هستیم. باید درنظر داشت که درکشورهای پیشرفته، مانند کشورهای اروپایی و امریکا و اسکاندیناوی و برخی از کشورهای دیگر، نگهداری وتکثیر و پرورش پرندگان شکاری، به معنی شکار این پرندگان نیست و بیشتر به صورت یک ورزش تفریحی،نمایشهای پروازی، تحقیقات علمی – آموزشی و لذت بردن از زیباییها و توانایی های این پرندگان در پروازهاو مانورهای نمایشی است. نکته مهم آن است که، نگهداری و تربیت و آموزش شکار با پرندگان شکاری بسیارتخصصی و سخت میباشد و برخلاف تصور عموم، تعداد حیوانات شکار شده با این پرندگان بسیار اندک و کمیاب است و در کشورهای پیشرفته تعداد بسیار کمی پروانه شکار، در طول فصول مجاز صادر میشود که درمقایسه با شکار با اسلحه های ساچمه زنی اصلا قابل مقایسه نمی باشد و معمولا صاحب پرنده به عنوان جایزه اجازه میدهد پرنده از شکار خود مانند شکار در طبیعت استفاده کند، و برای تمرین پرندگان خود و پروازهای نمایشی از طبله (تکه ای چرم که به شکل پرنده است و گوشت به ان وصل شده ) ویا پرندگان پرورشی مثل کبک یا بلدرچین استفاده میشود.
این پرندگان بیشتر از چه کشورهایی قاچاق میشوند؟
این پرندگان بیشتر از کشورهای شمالی و شرقی مانند چین، مغولستان، قرقیزستان، قزاقستان، هند،پاکستان،افغانستان، ایران و به تعداد کمتر از روسیه، ترکیه، عراق، سوریه وتعدادی از دیگرکشورها صید وزنده گیری میشوند. متاسفانه این پرندگان زیبا از محل زادآوری خود و در طول مسیر مهاجرت در اکثرکشورها صید و زنده گیری میشوند و طبق آمار غیر رسمی بیش از ۵۰ تا ۷۰ درصد از پرندگان شکاری به علت شرایط نامناسب حمل ونقل، گرسنگی، گرمازدگی، استرس، عفونت چشمها در اثر دوختن پلکها، شکستگی شاهپرها و پرهای اصلی، بیماری های مختلف، تغییر منطقه زیستی، آب وهوای متفاوت، بروز بیماری های واگیر به علت مجاورت پرندگان، در شرایط نامناسب نگهداری در کنارهم، برداشتن جوجه ها از لانه و عدم گذراندن دوره آموزشی توسط والدین به جوجه ها به مدت دو ماه، درگیری با نیروهای انتظامی و محیط زیست و دلایل دیگر تلف میشوند.
بیشتر چه نوعی از این پرندگان شکار میشوند؟
از نظر گونه‌ای، بیشتر شنقار، بالابان و شاهین (بحری) و البته پرندگان ماده به علت جثه بزرگتر وتوانایی شکار بیشتر، مورد توجه بازداران عرب است. با توجه به این نکته که شکار هوبره به عنوان شکاری سنتی در کشورهای عربی بیشتر مورد توجه بازداران عرب میباشد.. وبا توجه به صید پرندگان شکاری ماده تعادل نرخ جمعیت جنسی بهم خورده و نرخ زاد آوری به شدت پایین می آید.همچنین امروزه به دلیل صید و زنده گیری و قاچاق گونه های بالغ و زادآور و همچنین گونه های دیگر پرندگان شکاری توسط صیادان غیر حرفه ای و آماتور و عدم شناخت این افراد در مورد جنس گونه وخصوصیات دیگر پرندگان شکاری ضربه ای دو چندان به جمعیت این پرندگان در طبیعت وارد می شود.ازطرف دیگر با تلاش شبانه روزی گارد محیط زیست و محیط بانان و نیروهای انتظامی نعداد زیادی از این پرندگان هرساله از قاچاقچیان کشف و ضبط می شود، که متاسفانه آمار زنده ماندن و بقا این پرندگان درطبیعت بسیار کم است. باید در نظر داشت که نگهداری، تیمار، تغذیه و رهاسازی پرندگان شکاری یک کارتخصصی است و باید توسط دامپزشک و مربی یا کارشناس با تجربه محیط زیست انجام شود.
چرا شانس بقا پرندگان به هنگام رهاسازی کم میشود؟
عوامل کاهش شانس بقا پرندگان به هنگام رهاسازی عبارتند از، عدم تشخیص دقیق گونه های غیربومی وبومی و مهاجر یا غیر مهاجر، عدم تشخیص دقیق گونه ها، جنس گونه ها، بالغ یا نابالغ بودن گونه ها، تغییر زیستگاه ها، شکستگی شاهپرها و پرهای اصلی دم، بیماریها و ضعف پرندگان در اسارت، عدم وجود محلهای استاندارد و وسایل مورد نیاز تغذیه صحیح این پرندگان در زمان اسارت تا رها سازی، نداشتن شانس پیدا کردن قلمرو و جفت در محل رهاسازی جدید، تراکم بیش از حد پرندگان رها شده در یک منطقه، عدم وجود محلهای بازپروری و نگهداری دائم و تکثیرو پرورش برای گونه‌های مصدوم و بیمار و عدم وجودمربی با تجربه برای این پرندگان شکاری در زمان نگهداری و دلایلی دیگر .
چطور میتوان شانس بقا این پرندگان را افزایش داد؟
راه‌های رسیدن به این هدف را میتوان در، برگزاری کلاسها و کارگاه های آموزشی عمومی برای انجمن های حفاظتی و علاقه مندان و کودکان و دانش آموزان و همچنین برگزاری کلاسها و کارگاههای تخصصی برای کارشناسان و محیط بانان عزیز در رابطه با شناخت گونه ها، رفتارشناسی پرندگان شکاری،روشهای تیمار و نگهداری، طریقه مهارکردن و حمل ونقل، آموزش اصول رهاسازی، احداث محلهای نگهداری استاندارد با وسایل مورد نیاز و همکاری مربیان با تجربه، جستجو کرد، که با این راهکار، می توان شانس بقا این پرندگان را در طبیعت افزایش داد. بر اساس تجربه کشورهای پیشرفته در زمینه آموزش علاقمندان به نگهداری پرندگان شکاری، به صورت قانونی، و آموزش های لازم تکثیر وپرورش پرندگان شکاری برای تهیه گونه های پرورشی و دادن مجوزهای نگهداری به افراد آموزش دیده و علاقمند با توجه به قوانین تصویب شده، مانند طی کردن دوره آموزشی احداث محل نگهداری استاندارد، نظارت دامپزشک محیط زیست وهمچنین دادن مجوزهای لازم برای صادرات گونه های تکثیر شده در اسارت، می توان بخش بزرگی از صیدو زنده گیری پرندگان شکاری را کاهش داد.
آیا فقط از طریق مبارزه با قاچاق میتوان از این پرندگان حمایت کرد؟
نباید از این نکته مهم غافل شد که، بدون توجه به علاقمندی علاقمندان و آموزش های عمومی وتخصصی برای جوامع محلی و ارگانهای مربوطه و همچنین آموزشهای رسانه ای و ایجاد مراکز تکثیروپرورش و ایجاد راه های قانونی برای استفاده علاقمندان از پرندگان شکاری تکثیر شده در اسارت وهمچنین تاسیس انجمن های تخصصی و با کادر تخصصی در رابطه با پرندگان شکاری، نمیتوان تنها از طریق مبارزه با قاچاق به نتیجه مطلوب رسید. تجربه چهل ساله در کشور ما بیانگر آن است که در این مدت باتوجه به تلاش شبانه روزی گارد محیط زیست و همچنین کارشناسان و محیط بانان عزیز فقط سود صیادان،دلالان و قاچاقچیان کاسته شده ولی بدون داشتن امکانات و تجهیزات مدرن متاسفانه جمعیت پرندگان شکاری کاهش یافته است.
در کنار صید، زنده‌گیری و قاچاق پرندگان شکاری چه عواملی در کاهش جمعیت پرندگان شکاری موثر است؟
اهمیت این عواملی که عرض می‌کنم در کاهش جمعیت پرندگان شکاری کم تر از قاچاق این پرندگان نیست.تخریب گسترده زیستگاه‌ها که امروزه به طور گسترده درگیر آن هستیم، مانند تخریب جنگل‌ها تخریب و خشک شدن دریاچه‌ها، احداث معادن، ورود پسماندها به رودخانه‌ها و تالاب‌ها، خشکسالی و کاهش جمعیت گونه‌ها، آلودگی هوا و.. نه تنها کاهش جمعیت پرندگان شکاری را در پی داشته است بلکه در حالت کلی تمام گونه‌های حیات وحش را با خطر مواجه ساخته است. آسیب دیدگی و تلفات پرندگان شکاری و پرندگان دیگر در اثر برق گرفتگی و برخورد با کابل‌های برق جز مخاطراتی است که امروزه برق گرفتگی یا اپیدمی خاموش مرگ پرندگان یکی از عوامل کاهش جمعیت پرندگان شکاری و دیگر پرندگان در دنیا است. تلفات در اثر مسمومیت با ضایعات و پسماندهای کشتارگاهی، تغذیه با تلفات مرغداری‌ها و دامداری‌ها (در صورت عدم معدوم سازی و دفن صحیح )که منجربه بیماری‌های عفونی می گردد و تاثیر باقیمانده دارویی ناشی از تغذیه با این تلفات، مسمومیت با سموم وسموم دفع آفات گیاهی، تخریب لانه‌ها، دزدیدن جوجه‌ها و مسموم کردن پرندگان شکاری، مورد اصابت قرار گرفتن با اسلحه شکاری توسط دوستداران و نگهدارندگان کبوترهای خانگی به دلیل شکار شدن کبوترها در محیط شهری و روستایی توسط پرندگان شکاری، عدم وجود مراکز آموزشی و تخصصی تکثیر و پرورش یا مراکز بازپروری و مراکز درمان پیشرفته .برای کاهش این مشکلات و مبارزه با خطرات مذکور، برنامه‌ریزی دقیق مدون و طولانی برای پروژه‌های حفاظتی خصوصا برای گونه‌های در خطر انقراض نیاز است.
و در آخر صحبت شما با دوستداران پرندگان شکاری؟
هرگز خودخواه نباشید. در صورتی که اطلاعات کافی و محل نگهداری مناسب برای نگهداری پرندگان شکاری ندارید، هرگز، حتی برای مدت کوتاه، اقدام به نگهداری پرندگان شکاری آسیب دیده، جوجه یا پرنده به دام افتاده و یا سالم نکنید، زیرا، عدم تجربه و اطلاعات تخصصی می تواند فقط در مدت چند ساعت قابلیت رها سازی این پرندگان شکاری را برای همیشه سلب کند.
– هرگز حتی برای چند دقیقه هم پرندگان شکاری را در قفس قرار ندهید، زیرا قفس های کوچک وبزرگ آهنی یا فنسی، به علت شکستن شاهپرهای پرندگان شکاری در مدت بسیارکوتاه، ابزار کشتارپرندگان شکاری محسوب می شوند.
– در صورت مواجه با جوجه پرندگان شکاری در طبیعت هرگز آنها را از طبیعت خارج نکرده و به محیط شهری انتقال ندهید.
– در صورت مواجه با پرندگان شکاری آسیب دیده و یا گرفتار در محیط های بسته یا شهری با قراردادن پرنده در یک کارتن، به اندازه خود پرنده، و ایجاد سوراخ برای رد شدن هوا در قسمت پایین دیواره های آن در اولین فرصت پرنده را به اداره محیط زیست تحویل دهید.
– ضایعات گوشت و پوست و یا چربی وپای مرغ و جگر سفید و یا غذای پخته شده به هیچ عنوان غذای پرندگان شکاری نیست.
– با توجه به اینکه در حال حاضر صید و زنده گیری و حتی نگهاری از پرندگان شکاری بدون اطلاع سازمان محیط زیست، غیر قانونی است، در صورت مشاهده پرندگان شکاری و خرید وفروش پرندگان شکاری به اداره محیط زیست اطلاع دهید.
– هرگز پرندگان شکاری را از لانه خارج نکنید، پرندگان شکاری باید طریقه شکار و پرواز و ترس ازخطر را در طی یک دوره چند ماهه تا یک ساله و حتی بیشتر از والدین خود بیاموزند، جوجه‌های برداشته شده از لانه دیگر قادر به ادامه حیات در طبیعت در صورت رهاسازی نیستند.
