حکیم مهر- محسن طاهرمیرزایی: دستورالعمل صدور گواهی ثبت و مجوز ورود دارو و مواد اولیه داروهای گیاهی و طب سنتی در دامپزشکی، در تاریخ بیست و هفتم آذر ماه سال جاری توسط رئیس سازمان دامپزشکی کشور امضا و برای اجرا ابلاغ شده است. «دکتر مجید سعیدفر» متخصص فارماکولوژی و مدیر تحقیقات دارویی شرکت رویان دارو یکی از منتقدان این دستورالعمل است که در گفت‌وگو با حکیم مهر، به بیان تهدیدهای آن می‌پردازد.
حکیم مهر: آقای دکتر، ظرفیت ایران برای تولید داروهای گیاهی چقدر است؟
در دنیا، کشور ایران ذخیره مناسبی برای گیاهان دارویی محسوب می‌شود و ما طب جالینوسی و ابن سینایی داریم. طبیعتا این ذخیره همواره فرصت‌های زیادی را برای ما فراهم میکند. انگار ما به صورت خدادادی یک کارخانه تولیدکننده ماده اولیه دارو داریم که بدون هزینه‌کرد، مواد اولیه دارویی در اختیار ما قرار می‌دهد و ما می‌توانیم با استحصال و فراوری آنها داروهای مناسبی داشته باشیم. اما این صرفا یک بخش از موضوع است. اینکه ما بتوانیم اسم هر چیزی را دارو بگذاریم و با ایجاد یک تغییرات ساده، برای آن اندیکایسیون قرار داده و از آن استفاده کنیم، صحیح نیست. کمااینکه بالاخره همین گیاهان دارویی که بعدها تبدیل به داروهای گیاهی می‌شوند، دارای ترکیبات شیمیایی هستند.
حکیم مهر: با این حساب نمی‌توان گفت که داروهای گیاهی بی‌ضرر هستند؟
آنچه ما به‌عنوان ماده موثر در درمان و کنترل بیماری اعلام میکنیم، یک ماده شیمیایی است که می‌تواند وارد بدن شود و اثر فارماکولوژیک از خود نشان دهد. این اثر که ممکن است درمانی یا پیشگیری باشد، برای ما قابل اندازه‌گیری و بررسی است. پس باز هم ما با یک ماده شیمیایی در ارتباط هستیم که منبع این ماده شیمیایی گیاه است، لذا اینکه ما یک تبلیغ عجیب طراحی کنیم که گیاهان دارویی یا داروهای گیاهی بی خطر، برای دام و طیور قابل استفاده، فاقد زمان پرهیز از مصرف و مالتی فاکشنال هستند، نشان دهنده یک تفکر غیر علمی است که حتما باید برطرف شود. چه فرقی میکند که یک ماده شیمیایی را به شکل سنتتیک تبدیل به دارو کنیم یا به شکل طبیعی؟ در هر ۲ حالت مشکلات و اثرات خود را دارد، اما چون خاستگاه آن طبیعی است، ممکن است آن مواردی را که ما تحت عنوان خواص درمانی می‌شناسیم، بهتر بتوانیم از آن بگیریم و آن چیزهایی که به‌عنوان عوارض جانبی می‌شناسیم، کمتر شود. اینها هم صرفا ممکن است و هیچ‌یک اثبات نشده است.
حکیم مهر: مهمترین مساله‌ای که هنگام مصرف داروهای گیاهی برای دام و طیور باید در نظر گرفت، چیست؟
بحث باقی‌مانده‌ها اهمیت زیادی دارد. در حال حاضر اعلام می‌شود که زمان پرهیز از مصرف خیلی از داروهای گیاهی صفر است و به محض اینکه به خورد حیوان داده شد، می‌توان از شیر، گوشت، تخم مرغ و فراورده‌های آن استفاده کرد. در صورتی که واقعا اینطور نیست.
حکیم مهر: آیا نمی‌توان با این توجیه که حساسیت داروهای دامپزشکی کمتر از پزشکی است، از این عوارض صرفنظر کرد؟
اتفاقا استفاده از دارو در دامپزشکی خیلی حساس‌تر از پزشکی است. در دنیای پزشکی وقتی یک انسان دارو مصرف میکند، فراورده‌های آن انسان به مصرف ده‌ها انسان دیگر نمی‌رسد، اما دارویی که در دامپزشکی استفاده می‌شود، یک زنجیره از مصرف در انسان ایجاد میکند. به این معنا که ممکن است یک دوز از دارو به گاو بدهیم و مثلا ۵۰ لتیر شیری که از آن استحصال می‌شود، به ۱۰۰ نفر انسان برسد. اینها مسائل مهمی است.
حکیم مهر: اخیرا دستورالعمل صدور گواهی ثبت و مجوز ورود دارو و مواد اولیه داروهای گیاهی و طب سنتی در دامپزشکی ابلاغ شده است. نظر شما در خصوص آن چیست؟
مهمترین سوال این است که آیا روی این دستورالعمل کار کارشناسی صورت گرفته یا نه، که من به‌عنوان کارشناس این صنعت در جریان نیستم. اشکالات زیادی به این دستورالعمل وارد است که اگر نادیده گرفته شود، شاید در صنعت داروی ما چه واردات و چه تولید، تحولی ایجاد کند، اما به درد بهداشت ما نمی‌خورد.
اگر آن را از بعد تجاری نگاه کنیم، می‌توانیم به سال تولید ارتباط دهیم و بگوییم که حالا یک گنجینه بزرگ از داروهای گیاهی در دامپزشکی کشور داریم و افتخار آن را هم به خود نسبت دهیم. اما ما وارد زنجیره بهداشت عمومی می‌شویم. در بحث بهداشت انسان چه از طریق استفاده از فراورده‌ها و چه بهداشت ذخایر پروتئینی دام، طیور و آبزیان باید خیلی چیزها را در نظر بگیریم.
آیا تنظیم این دستورالعمل که دست شرکت‌ها در رجیستر کردن، وارد کردن و تولید کردن داروهای هربال را می‌بندد، غیر از بخش تجاری و آمار و ارقام، چه اثراتی در بهداشت عمومی اجتماع می‌گدارد؟ ما چه نوع نظارت‌هایی را می‌خواهیم داشته باشیم؟ در ده سال اخیر روی ترکیبات هربالی که در بازار مصرف داروهای دامپزشکی وجود داشته، کدام کار تحقیقاتی از لحاظ باقی‌مانده، از لحاظ اثرات فارماکوژنومیک و از لحاظ مواردی که واقعا بعد از مصرف دارو و در طی زمان ایجاد و بعد داکیومنتد می‌شود، صورت گرفته است؟
آیا مطمئن هستیم که زمان پرهیز از مصرف تمام داروهای گیاهی که داخل کشور تولید و وارد بازار دارویی کشور شده است، باید صفر باشد؟ بحث این است که ما یک دستورالعمل آوردیم که فقط رجیستر کردن ترکیبات و تولید را تسریع و تسهیل میکند. این خوب است، اما کجای این دستورالعمل به موضوع عواقب و عوارضی که ممکن است ایجاد کند، نگاه کردیم و کجا فیلتر گذاشتیم؟
در بخش‌هایی از این دستورالعمل گفته هر ماده اولیه‌ای که در فارماکوپه باشد، شما می‌توانید این ماده را به‌عنوان داروی گیاهی تولید کنید و بعد کمیته دارویی در مورد آن تصمیم بگیرد. واقعا الگوی این دستورالعمل کجاست؟ آیا مراجع جهانی و کشورهایی هستند که در هربال بزرگ‌اند؟
حکیم مهر: نگاه جامعه جهانی به بحث داروهای گیاهی چیست؟
حتی FDA و اتحادیه اروپا چیزی به نام داروی گیاهی را قبول ندارد و اسم آن را مکمل می‌گذارند. مثلا شما از یک گیاه یک عصاره تهیه می‌کنید. این عصاره ده‌ها ترکیب، ماده شیمیایی و عنصر شیمیایی دارد که هر کدام اثرات گوناگون فارماکولوژیک دارند. خود FDA اثرگذاری آنها را گارانتی نمی‌کند و می‌گوید که من فقط نظارت می‌کنم که تولید آن درست باشد و ادعاهایی که این دارو میکند به خودش مربوط است. من اجازه نمی‌دهم که در بحث دراگ وارد شود. آیا سازمان دامپزشکی کشور بر بحث کنترل باقی‌مانده پروفایل‌هایی که یک ماده هربال باید داشته باشد، نگاه کرده است؟ بازنگری کرده است؟ قوانین و مقرارات دارد؟ اگر دارد در چند سال گذشته که این ترکیبات وجود داشته، آیا کسی آن را منتشر میکند؟
ممکن است ۵ درصد ماده موثره یک دارو گیاهی باشد و ۹۵ درصد آن ترکیبات شیمیایی. در این دستورالعمل قسمت‌هایی آمده که شگفت‌انگیز است. وقتی دستورالعمل مدعی می‌شود که اگر ۵۰ درصد ماده مؤثره هربال بود، دارو هم هربال محسوب می‌شود، واقعا این یک گپ بزرگ است. یعنی اگر من یک دارو داشته باشم که ۵۰ درصد سنتفیک و ۵۰ درصد هربال باشد، این دارو هربال محسوب می‌شود. اگر اعتقاد داریم که این دارو باید به کمیته بیاید تا در آنجا در مورد آن تصمیم بگیرند، اصلا این چه کاری است که از ابتدا یک دستورالعمل تنظیم کنیم که همه آن به داوری برسد؟ اصلا دستورالعمل یا قانون برای چه تنظیم می‌شود؟ برای اینکه داوری کمتر شود. در غیر این صورت می‌توانستیم بگوییم که همه درخواست‌های تولید داروی خود را به کمیته بفرستید تا آنجا روی آن کار کنند و بگویند که قبول است یا نه. اما ما قانون، قاعده و دستورالعمل می‌گذاریم که خط مشی تعیین و بر اختلافات بر سر اجرای آن قانون، نظارت کنیم.
بحث دیگر این است که این دستورالعمل بیرون آمده اما مسولین فنی برای اجرای آن توجیه نشده‌اند. مگر مسئولین فنی ناظرین اجرای یک دستورالعمل در واحدهای تولید و واردات نیستند؟ پس اولین اتفاقی که می‌افتد این است که باید یک ناظر توجیه و به سوالات او پاسخ داده شود تا ابهامات برطرف شود و نظارت بر این دستورالعمل را بپذیرد. اما می‌بینیم که دستورالعمل یک ماه است که امضا و ظاهرا ابلاغ هم شده است، با این حال برخی هنوز آن را ندارند. سایت سازمان هم می‌گویند که جدید شده است اما روی سایت خود سازمان هم قابل دسترسی نیست. پس یک کارشناس چگونه باید متوجه آن شود؟
ببخشید میشه بپرسید .
به طور کلی دستورالعمل های دارویی سازمان دامپزشکی اشکالات زیادی دارند، اما اگر ایشان به وبسایت EMA مراجعه کنند خواهند دید که بخشی به نام herbal medicinal products وجود دارد.
بد نیست این بزرگوار یک نقدی هم بر کیفیت داروهای رویان دارو داشته باشند چرا که علت تخفیف های ۷۰ تا ۱۰۰ درصدی در استانها شفاف شود | ایشون به عنوان یک کارشناس متخصص فارماکولوژی در این مصاحبه شرکت کردند نه نماینده رویان دارو که دوستان در مورد تولیدات و قیمت فروش محصولات شرکت واکنش نشون دادند کی قرار هست تحمل انتقادات علمی و کارشناسی را پیدا کنیم؟؟ | این یکی از ویژگی های عوام هست حمله بر هر حرف و سخنی بی آنکه بدانیم منظور سخن چیست و روی سخن کیست ! آن هم به دلایلی دیگر 
اقا یا خانم ناشناس ای کاش پاسخ این سوال را دکتر سعیدفر میدادند که شما بزحمت نمی افتادید...زیرا از پاسخ شما پیداست که چه کسی تحمل انتقاد به اصطلاح علمی را دارد بجای بررسی دستورالعمل از جنبه های علمی ، بیشتر به ضرورت برگزاری کمیته ها و داوری ها در سازمان دامپزشکی پرداخته شده. .................... 
جناب دکتر عزیز سازمان غذا و داروی ما ابن چیزا رو قبول داره ولی آیا واقعا مطالعه دقیقی روی این‌کتاب صورت دادند؟ خیر این کتاب ایرادات علمی داره
صحبت های دکتر سعیدفر صحیح و متین. ولی اشکال کلی اظهارات ایشان برمی گردد به حس خودخواهی و درعین حال عدم دورنگری و بی ضابطگی اخلاقی و فنی همه ما تولیدکنندگان ایرانی.
مایلم از ایشان تقاضا کنم به این قضیه بیندیشد که صرفنظر از عدم توسعه یافتگی همتراز با تکنولوژی های دنیای مدرن در تولید مکمل ها و واکسن های دامی آیا عدم آینده نگری، بازاریابی مستمر، شایسته نگری، مشتری مداری و رقابت پذیری که همگی ناشی از فقدان کمیت و کیفیت مناسب این دسته از محصولات داخلی ست از عمده دلایل عدم رغبت دامداران و پرورش دهندگان صنعت طیور به محصولات داخلی نیست؟
و سوال دیگر از ایشان:
چرا ترکیبات خوراکی های گیاهی آشامیدنی ایرانی بفرض مثال اکالیپتوس (اگر حتی غیربومی هم باشد) نسبت به مشابه خارجی آن از نظر حجم برحسب واحد بین المللی اینقدر فاصله دارد. آیا تولیدکننده داخلی این قبیل محصولات (اگر فهم دارند) نمی دانند با ارائه چنین محصولات بی کیفیتی تیشه به ریشه خود و برند نامبارکشان می زنند؟
من طرفدار مصرف محصول خارجی نیستم. ولی باکمال تاسف باید گفت وقتی مکمل ایرانی مصرف می کنی نتیجه مطلوبی نخواهی گرفت چرا که مصداق بارز این مدعا مقایسه آن با مشابه خارجی آن است. تولیدکننده ایرانی وقتی جدول آنالیز ترکیب فلان ویتامین روی جعبه محصولاتش را با ذکر مقدار برحسب واحد بین المللی یا سایر کمیت ها به دروغ درج میکند و تولیدکننده را یکبار به اشتباه می اندازد سه اتفاق می افتد: اول اینکه در اولین و آخرین بار مصرف به تولیدکننده ضرر می زند. دوم هم تیشه به ریشه خود زده و مشتری را ازدست می دهد و سوم مشتری را به مصرف محصولات جایگزین محصول خود لاجرم ترغیب می کند.
نتیجه اخلاقی اینکه قوانین بازدارنده همچون ابلاغ یک دستورالعمل اگرچه همیشه لازم است اما راز ماندگاری، پیشرفت و فن آوری تنها از مسیر یکطرفه و بدون بازگشت فرهنگ سازی می گذرد و به اعتلا می رسد.