دامپزشکی نظامی، جایگاه و الزامات آن در دنیا (بخش اول)

 

حکیم مهر: عملکرد مثبت و کارآیی دامپزشکان در ارتش‌های دنیا در طول تاریخ، رهبران و فرماندهان نظامی را مجاب کرد که از دامپزشکان در تشکیلات نیروی های مسلح جهان بهره جویند و امروزه این اهمیت بیشتر از هر زمانی احساس می‌شود. عضو کمیته پدافند غیرعامل و دامپزشکی نظامی سازمان نظام دامپزشکی کشور معتقد است که بیش از 2000 نفر دامپزشك در جنگ جهانی، بیش از ۱۱۰۰ نفر در جنگ کره و بیش از 1200 نفر در جنگ ویتنام خدمت کرده اند.

 «دکتر سید شهرام میرزمانی» در یک گفت‌وگوی تفصیلی با حکیم مهر، به بیان جایگاه و مهمترین مسائل دامپزشکی نظامی در ایران و جهان می‌پردازد.

حکیم مهر: نقش دامپزشکان در بهداشت عمومی چیست؟

در نشریه سازمان جهانی بهداشت آمده که هدف نهایی دامپزشکی درمان حیوانات نیست بلکه دقیقا تأمین مواد غذایی و بهداشت انسان است. یکی از بندهای سوگندنامه دامپزشکان در دنیا، تلاش برای حفظ بهداشت عمومی جامعه است. در مجموع می توان بهداشت عمومی را در 5 محور نظارت و پیشگیری دسته‌بندی کرد:

بیماری های قابل انتقال بین انسان و حیوانات، بهداشت مواد غذایی،  مبارزه با حوادث غیرمترقبه، بیماری‌های غیر بومی (انتقال یافته از مناطق دیگر) و بیوتروریسم و اگروتروریسم.

حکیم مهر:‌ تاریخچه شکل‌گیری دامپزشکی نظامی چیست؟

تلفات گسترده نیروهای نظامی و مردم در جنگها در اثر ابتلا به  بیماری های عفونی ناشی از مصرف آب و غذا،  آسیب ناشی از مواجهه با حیوانات و محیط های آلوده، بیماری های قابل انتقال بین انسان و حیوانات در صحنه رزم، مراقبت و رفتار غیرانسانی با حیوانات به ویژه اسب در طول جنگها، عدم حفاظت از نیروهای نظامی در برابر غذاهای ناایمن و غیر بهداشتی، تشکیل انجمن های صنفی دامپزشکی، درك رابطه بین بهداشت عمومی و طب پیشگیری در عملیات ها، دستاوردهای قابل توجه مقابله با بسیاری از بیماری های حیوانات، انجام تحقیقات پزشکی و دامپزشکی در واحدهای نظامی، همه اینها باعث به وجود آمدن دامپزشکی نظامی شده است.

دامپزشکان در ارتش فرانسه از سال 1769، در ارتش ایالات متحده امریکا از سال 1776، در ارتش نروژ از سال 1791، در ارتش هند از سال 1794، در ارتش سلطنتی انگلستان از سال 1796، در ارتش افریقای جنوبی در سال 1799، در ارتش یونان از سال 1832، در ارتش جمهوری اسلامی ایران از سال 1869، در ارتش ژاپن از سال 1893، در ارتش اسپانیا از سال 1904، برزیل از سال 1908، در ارتش استرالیا از سال 1909 و در ارتش کانادا در سال 1910 میلادی بکار گرفته شده اند.

تشکیلات و ساختار دامپزشکی در بسیاری از کشورها برای ارائه خدمات دامپزشکی تشکیل شده است که در بسیاری از کشورها مانند امریکا، انگلستان، یونان، اسپانیا، هند، فرانسه و نروژ همچنان بطور مستقل فعال هستند.

در برخی از کشورها از جمله استرالیا، نیوزلند، ژاپن، ایران و غیره امروزه این تشکیلات بطور مستقل فعالیت نمی‌کند. عملکرد مثبت و کارآیی دامپزشکان در ارتش های دنیا در طول تاریخ رهبران و فرماندهان نظامی را مجاب نمود که از دامپزشکان در تشکیلات نیروی های مسلح جهان بهره جویند.

بدین ترتیب، بیش از 2000 نفر دامپزشك در جنگ جهانی، بیش از ۱۱۰۰ نفر در جنگ کره و بیش از 1200 نفر در جنگ ویتنام خدمت کرده اند. امروزه در ارتش های بزرگ دنیا دامپزشکی و دامپزشکان نه تنها بعنوان یك سازمان اجرایی و عضو آن فعالیت می نمایند، بلکه در دانشکده های دامپزشکی وابسته به ارتش کشور خود آموزش می بییند.

امروزه نیز برای سود جستن و استفاده بهینه از تخصص دامپزشکان، دانشکده های دامپزشکی نیروهای مسلح دنیا از جمله ارتش های ایالات متحده، کانادا، انگلیس و غیره به تعلیم افرادی طبق نیاز و خواسته های ارتش خود در این زمینه می پردازند و  به سرعت تقاضای نیروهای مسلح جهان به دامپزشکان نظامی در حال افزایش است.

حکیم مهر: قدمت دامپزشکی نظامی در جهان چقدر است؟

حضور دامپزشکان در ارتش بریتانیا قدمتی بیش از 200 سال داشته و آنها از سال ۱۷۹۶ جهت محافظت و نگهداری از اسب‌ها وارد این ارتش شدند. سپس مسؤلیت نظارت بر مراکز پرورش سگهای نگهبان سلطنتی را بر عهده داشتند. اما در جنگ جهانی اول مسؤلیت تامین بهداشت و سلامت آب و حفظ و بقای حیوانات را برعهده داشته و از سایر تخصص‌های دامپزشکان علاوه بر مداوا و نظارت بر حیوانات استفاده گردید. این دسته امتحان خود را با مداوای بیش از ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار حیوان مجروح در جنگ و نجات آنان و انجام اقدامات بهداشتی برای حفظ سلامت سربازان پس داده اند.

دامپزشکی پیشوند سلطنتی را از حکومت گرفته و بنام سپاه دامپزشکان ارتش سلطنتی نامیده شده اند. امروزه، دامپزشکی ارتش گلستان با پیشوند سلطنتی، بنام سپاه دامپزشکی ارتش سلطنتی نامیده می شود.

نقش دامپزشکی در ارتش انگلستان شامل بازرسان بهداشتی از مواد غذایی، مراقبت های بهداشتی از حیوانات از جمله ارایه مراقبت های پزشکی و جراحی به حیوانات، آموزش سگ و استقرار در کنار آنها در عملیات، آموزش اسب برای مقاصد تشریفاتی، بهداشت عمومی، ایمنی مواد غذایی و دفاع،  تحقیقات زیست پزشکی، فوریت ها و بلایا است.

نقش هایی که دامپزشکان در ارتش استرالیا دارند عبارتند از: بهداشت عمومی، مراقبت از اسب ها و حیوانات کاربردی نظامی مثل سگ، آموزش حیوانات با کاربرد نظامی، بازرسان بهداشتی از مواد غذایی، مسئولیت بهداشتی مزارع پرورشی دام ها مثل گاو و گوسفند و فوریت ها و بلایا.

نقش هایی که دامپزشکان در ارتش کانادا دارند عبارتند از: بهداشت عمومی، مراقبت های بهداشتی از حیوانات شامل ارایه مراقبتهای پزشکی و جراحی به حیوانات، آموزش اسب برای مقاصد تشریفاتی، بازرسان بهداشتی از مواد غذایی، آموزش سگ و استقرار در کنار آنها در عملیات، مسئولیت بهداشتی مزارع پرورشی اسب.

حکیم مهر: امروزه ماموریت اصلی دامپزشکان نظامی ارتش‌های جهان چیست؟

ماموریت اصلی دامپزشکان نظامی ارتش‌های جهان چه در زمان جنگ، فوریتها و بلایا و چه در زمان صلح عبارت از فراهم آوردن ایمنی و دفاع غذایی با ارائه خدمات بازرسی و نظارت بهداشتی، پیشگیری و کنترل بیماری های قابل انتقال بین انسان و حیوانات، پشتیبانی از خدمات آزمایشگاهی، انجام تحقیقات پزشکی و خدمات دامپزشکی بالینی به حیوانات متعلق ارتش و دولت و عموم مردم است.

حکیم مهر:‌ در صحنه رزم چه کاری از دامپزشکان برمی‌آید؟

یکی از مهم‌ترین مسئولیت‌های دامپزشکان در صحنه رزم و عملیات جلوگیری از اتلاف غیر ضروری زمان انجام وظیفه نیروهای نظامی در اثر ابتلا به بیماری‌های عفونی واگیردار و قابل انتقال بین انسان و حیوانات تحت عنوان بیماری‌ها و آسیب‌های غیررزمی است. برنامه‌های پیشگیری، ایمنی، دفاع غذایی و کنترل بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوانات در منطقه عملیات و رزم‌بخشی از عملکرد دامپزشکان است که سلامت و ایمنی رزمندگان را در صحنه رزم و عملیات تضمین می‌کند.

حکیم مهر:‌ بیماری‌ها و آسیب‌های غیررزمی شامل چه مواردی می‌شوند؟

برآوردهای تاریخی جنگ‌ها، نبردها و تمرینات نظامی به‌طور قطع حاکی از آن است که بیشترین خسارت‌های وارده به نیروهای نظامی به علت زخم‌ها و آسیب‌های رزمی نبوده، بلکه اکثریت این خسارت‌ها در اثر آسیب‌ها و بیماری‌های غیر رزمی (DNBI ) به بار آمده‌اند .

بندپایان علت اصلی بیماری‌ها و آسیب‌های غیر رزمی در نبردهای گذشته بوده‌اند. برای مثال در جنگ جهانی دوم، بیش از 24 میلیون نفر روز به علت بیماری‌ها و آسیب‌های مرتبط با بند پایان از دست رفته است. تنها 20 درصد نظامیان پذیرش شده در بیمارستان ناشی از بیماری ها و آسیب های رزمی و 80 درصد مربوط به بیماری ها و آسیبهای غیر زرمی بوده است.

حکیم مهر:‌ آسیب غیر رزمی چیست؟

یك رویداد بیماری و آسیب غیر رزمی شامل کارکنان نظامی می شود که سازمان رزم خود را به علت بیماری یا آسیب از دست داده اند که ناشی از رزم و عملیات نیستند. نقش واحدهای طب پیشگیری در پیشگیری از بیماری ها و آسیبهای غیر رزمی انکار ناپذیر است. میزان بیماری و آسیب غیررزمی ارزیابی مهم و موثری بر عملکرد واحد طب پیشگیری در منطقه عملیات و برای تعیین سلامت نیروهای حاضر در عملیات است.

بیشتر بیماری ها و آسیبهای غیر رزمی به این علت اتفاق می افتد که  روشهای پیشگیری مطلوب، یکچارچه و منسجمی اجرا نمی‌شوند و یا افراد از آمادگی فردی و یگانی بر خوردار نیستند.

حکیم مهر: تهدیدات بهداشتی عملیات‌های نظامی شامل چه مواردی است؟

بیماری های عفونی (بیماری های تنفسی( ، بیماری های منتقله از راه آب و غذا (بیماری های اسهالی(، بیماری های منتقله از راه بندپایان (مالاریا و لیشمانیوز(، بیماری های قابل انتقال از حیوانات( شاربن و هاری( ، بیماری های مواجهه با جانداران سمی خشکی‌زی و آبزی (مار،عقرب، موجودات دریایی( عوامل محیطی (گرما، سرما، عوامل شیمیایی، زیستی، پرتویی و هسته ای، سموم و فلزات سنگین، آلودگی آب، خاک و هوا، سر و صدا و...

حکیم مهر: دامپزشکی چه جایگاهی در نیروهای عملیات ویژه دارد؟

واحد دامپزشکی و دامپزشکان و تکنسین های دامپزشکی از جنگ جهانی دوم به عنوان پشتیبان نیروهای عملیات ویژه  SOF  و به طور قابل توجهی در دهه گذشته (به تعداد کافی و در سمت های بالا با پیشرفت حرفه ای در محیط عملیاتی) رشد کرده و به احتمال زیاد در شرایط عملیاتی فعلی توسعه خواهد داشت.

از جمله با توجه به استفاده زرهی از حیوانات باربر، دامپزشکان به عنوان بخشی از نیروی های عملیات ویژه در میدان نبرد چین، برمه و هند (1954)، هائیتی (1994)، بوسنی و هرزگوین (1995)، عراق (1990 و 2003) و افغانستان (2001) و غیره بکار گرفته شدند. از اوایل دهه 1960 دامپزشکان در گروه امور شهری در اوکیناوا و پاناما در فوریت ها و بلایا استفاده شدند. تکالیف نیروهای عملیات ویژه یکی از بهترین و با ارزش ترین وظایف در زندگی حرفه ای یك دامپزشك است. دامپزشك نظامی برای حضور در نیروهای عملیات ویژه باید شایستگی چتر بازی، هوابرد، غواصی و سایر عملیات رزمی را کسب نماید.

حکیم مهر: وظایف دامپزشکان در گروه‌های نیروهای عملیات ویژه شامل چه مواردی است؟

برنامه ریزی و اجرای وظایف طب پیشگیری برای حفظ سلامت گروه، شرکت در برنامه های دامپزشکی امور شهری، همکاری در طراحی تمرینات و گسترشهای نظامی، آموزش گروهان های پزشکی نیروهای عملیات ویژه در ارتباط با درمان اورژانسهای حیوانات کوچك و بزرگ، ایمنی مواد غذایی، تشخیص بیماری های قابل انتقال بین انسان و حیوانات، عملیات حیوانات باربر، پرورش حیوانات و مراقبتهای دامپزشکی عمومی و کشتار صحرایی و معاینه لاشه.

حکیم مهر: لطفا در این زمینه نمونه‌هایی معرفی کنید:

همکاری با کارکنان بهداشت عمومی برای بهبود ظرفیتهای بهداشت محلی برای مثال در افغانستان، پاسخ به بیماری های حیوانی مشکوك از جمله آنفلوانزای فوق حاد پرندگان در افغانستان، همکاری با دامپزشك محلی برای جمع آوری و ارسال نمونه ها و تشخیص بیماری،  توزیع تجهیزات ضروری نمونه برداری بین دامپزشکان مستقر در مناطق دورافتاده، آموزش کارکنان شاغل در آزمایشگاه های تشخیصی دامپزشکی برای کاربرد صحیح آزمون کارت بروسلوز، آموزش دامپزشکان محلی درباره بیماری آنفلوانزای فوق حاد پرندگان و سایر بیماری های حیوانات، همکاری با افسران طب پیشگیری برای اطمینان از حفظ بهداشت سالن های غذا خوری، کاهش خطر بیماری منتقله از راه غذا در پایگاه های نظامی سراسر افغانستان، همکاری در درمان تروماهای انسانی در مرکز تروما محلی خط مقدم در جنوب افغانستان.