مصرف گسترده آنتی‌بیوتیک‌‌ها در دامپزشکی، یکی از عوامل گسترش مقاومت میکروبی است

اگرچه کشف آنتی بیوتیک نویدبخش کنترل و درمان بسیاری از بیماری ها بود، به تدریج مصرف خودسرانه و بدون برنامه ریزی آن به ظهور پدیده ای با عنوان 'مقاومت در برابر آنتی بیوتیک' منجر شد.

به گزارش حکیم مهر به نقل از ایرنا، مقاومت به آنتی بیوتیک به معنی مقاومت میکروب ‌های بیماری ‌زایی است که با جهش ژنی نسبت به این داروها مقاومت پیدا می کنند که در نتیجه نسل‌ های جدیدی به وجود می آیند که مبارزه با آنها را دشوار می کند از سوی دیگر صدمه به کلیه ها، آسیب کبدی، تشنج و اختلال اعصاب محیطی از پیامدهای مصرف آنتی بیوتیک است.

مقاومت آنتی بیوتیکی یکی از مهمترین معضلات بهداشتی جامعه امروز است چرا که باعث خطر برای افرادی می شود که عفونت ساده ای داشته و در صورت درمان تحت نظارت پزشک می توانستند به خوبی بهبود یابند، اما با مصرف نابجای آنتی بیوتیک در دفعات قبل باعث بی تاثیر شدن این داروها شده اند.

آنتی بیوتیک یک منبع با ارزش دارویی است که برای درمان عفونت های باکتریایی مورد استفاده قرار می گیرد و استفاده از آن تنها با تجویز پزشک و در یک دوره درمانی کامل موثر است.

به گفته متخصصان، آنتی بیوتیک فقط قادر به درمان عفونت های باکتریایی است و به هیچ عنوان در برابر عفونت های ویروسی مانند سرماخوردگی، گلودرد و آنفلوآنزا موثر نیست. 

مقاومت در برابر آنتی بیوتیک اکنون به یک معضل جهانی بدل شده است، همین مساله کارشناسان سازمان جهانی بهداشت را به ایجاد کمپینی برای مقابله با این معضل واداشته است.

در سال 2012 میلادی، سازمان جهانی بهداشت گزارشی را مبنی بر افزایش مقاومت به داروهای ایدز ارایه کرد، این گزارش نشان داد که کنترل این بیماری مهلک با داروهای رایج، اثربخشی کمتری دارد و باید به سمت داروهای پرهزینه تر حرکت کرد.در سال 2013 میلادی، 480 هزار مورد جدید بیماری سل مقاوم به دارو در 100 کشور گزارش شد که به معنی دوره های درمان طولانی تر و اثر بخشی کمتر داروهای فعلی بود.

بر اساس آمارها مقاومت به دارو سالانه سبب ایجاد حدود 440 هزار مورد جدید سل مقاوم به چند دارو در دنیا می‌ شود که حداقل 150 هزار مرگ را به دنبال دارد. 

در کشورمان، میزان مصرف آنتی بیوتیک 16 برابر استاندارد جهانی است و هزینه درمان فردی که به آنتی بیوتیک مقاوم شده حدود 500 تا 700 میلیون ریال ارزیابی شده است. 

10 تا 15 درصد داروها در ایران به گفته مسوولان، خودسرانه مصرف می‌شود و در این میان داروهای مسکن و آنتی‌ بیوتیک ها بیشترین میزان مصرف خودسرانه دارو را تشکیل می‌ دهند.

بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت، نسبت بالایی از باکتری های مقاوم به آنتی بیوتیک که سبب عفونت های شایعی مانند عفونت های دستگاه ادراری، ذات الریه و عفونت های خون می شوند، وجود دارند، ناکارا بودن دارو نسبت به عفونت به معنای افزایش نرخ ناتوانی، مرگ و تحمیل هزینه های هنگفت در بخش بهداشت است. 

گسترش مقاومت میکروبی به آنتی بیوتیک ها نه تنها از تجویز غیرضروری در انسان بلکه از مصرف گسترده آنها در دامپزشکی بروز می کند بنابراین کارشناسان هشدار دادند نبود نظارت دقیق در این بخش می تواند مخاطرات تهدید کننده سلامت ایجاد کند.

هزینه درمان فردی که به آنتی بیوتیک مقاوم شده حدود 500 تا 700 میلیون ریال ارزیابی می‌شود، بالا بودن سرانه مصرف آنتی بیوتیک ها در ایران بر اساس اعلام وزارت بهداشت به آن اندازه است که میزان مصرف این داروها 16 برابر استاندارد جهانی است. 

به گفته مسوولان، مصرف بی رویه آنتی بیوتیک در کودکان ایرانی باعث افزایش بیماریهای ویروسی و ابتلای آنها به این بیماری ها شده است.

پیگیری وضعیت سلامت و دارویی 36 هزار زن در آمریکا به مدت هشت سال، نشان می‌ دهد استفاده طولانی مدت از آنتی بیوتیک احتمال ابتلا به بیماری ‌های قلبی و سکته مغزی را افزایش می‌دهد؛ محققان احتمال می ‌دهند آنتی بیوتیک با اختلال در توازن جمعیت میکروبی روده و نابودی میکروب‌ های مفید در افزایش التهاب و احتمال بروز بیماری‌های قلبی نقش دارد.

از این رو بنا به اهمیت موضوع، مهر سال گذشته بود که دستورالعمل سطح بندی خدمات تجویز آنتی بیوتیک به مراکز ارائه کننده خدمات درمانی کشور ابلاغ شد.

مطالعات اخیر نشان می‌ دهد استفاده طولانی‌ مدت از آنتی بیوتیک، خطر بروز بیماری ‌های قلبی و سکته مغزی را در زنان افزایش می‌ دهد.

شایع ‌ترین دلایل استفاده از آنتی ‌بیوتیک در زنان، عفونت ‌های تنفسی و مجاری ادراری و مشکلات دندانپزشکی است که باید تجویز آنتی‌ بیوتیک با حساسیت بیشتری انجام شود. 

متخصصان به پزشکان توصیه می‌ کنند تنها زمانی که واقعا به آنتی بیوتیک نیاز است آن را تجویز کنند.

اگر این وضع ادامه یابد تا سال 2050 حدود 10 میلیون نفر جان خود را از دست می دهند؛ زیرا بدن آنها در برابر آنتی بیوتیک ها مقاوم شده است.

تاکنون محققان برای تولید انواع آنتی بیوتیک ها، به طور عمده از باکتری های موجود در خاک استفاده می کردند، اما به نظر می رسد ظرفیت این منبع مهم آنتی بیوتیک به پایان رسیده و هر روز بر تعداد پاتوژن های مقاوم در برابر آنتی بیوتیک های موجود افزوده می شود.

محققان دانشگاه ویسکانسین مدیسون با آزمایش روی هزار و 400 حشره که از مناطق مختلف آمریکای شمالی و جنوبی گردآوری شدند، توانستند میکروب هایی را شناسایی کنند که در بدن حشرات زندگی می کنند و توانایی آن ها در مقابله با برخی از متداولترین و خطرناک ترین پاتوژن های مقاوم در برابر آنتی بیوتیک بسیار بهتر از عملکرد باکتری های موجود در خاک است. 

آنان در نوعی مورچه موسوم به قارچکار نوعی آنتی بیوتیک یافتند که آن را سیفومایسین نامیدند،این آنتی بیوتیک در آزمایشات اولیه روی قارچ هایی که در برابر سایر انواع آنتی بیوتیک ها مقاوم بودند، به خوبی عمل کرد و در موش ها بدون ایجاد هرگونه عوارض جانبی سمی، توانستند عفونت قارچی را درمان کند.

کاهش مصرف آنتی بیوتیک نیازمند تشخیص اصولی بیماری

رییس مرکز تحقیقات بیماری های عفونی و گرمسیری دانشگاه علوم پزشکی اصفهان روز یکشنبه در این خصوص گفت: تشخیص اینکه مبدا یک بیماری، عوامل ویروسی است به کاهش مصرف انواع آنتی بیوتیک در بین مردم منجر می شود.
«بهروز عطایی» افزود: یکی از مشکلات عمده جامعه ما در بخش بهداشت و سلامت، مصرف بیش از حد آنتی بیوتیک ها به دلیل تجویز زیاد یا بی جای پزشکان و مصرف خودسرانه مردم است. 

وی ادامه داد: بنابراین تشخیص نوع ویروس در بیماری ها از جمله تنفسی، اهمیت بسیاری در درمان آن دارد زیرا همین که پزشک بداند منشا بیماری از باکتری نیست از تجویز آنتی بیوتیک بی جا، جلوگیری می شود. 

عطایی با اشاره به اینکه مرکز تحقیقات بیماری های عفونی و گرمسیری دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در زمان حاضر توانایی تشخیص و جداسازی 15 نوع ویروس بیماری های تنفسی را در 24 تا 48 ساعت دارد، تصریح کرد: در مواقعی که همه گیری بیماری های عفونی اتفاق افتد در صورت درخواست نهادهای مسوول و تامین بسته ها و هزینه های آن می توانیم برای تشخیص ویروس های منشا بیماری اقدام کنیم. 

عطایی همچنین با اشاره به اینکه جلوگیری از مصرف خودسرانه دارو نیز در این زمینه اهمیت دارد، تصریح کرد: لازم است فرهنگسازی و آموزش های لازم در این زمینه در جامعه صورت گیرد.

خطر تبدیل شدن یک بیماری خفیف به عفونت شدید

یک متخصص بیماری های عفونی اصفهان نیز گفت: باید بین مردم فرهنگ سازی شود که همیشه خوردن کپسول آنتی بیوتیک و یا تزریق پنی سیلین درمان بیماری ها نیست.

به گفته «مهرداد نهاوندی»، بسیاری از بیماری ها مانند آنفلوآنزا و سرماخوردگی را می توان با راه های درمانی طبیعی همچون استراحت و آشامیدن مایعات بویژه مایعات گرم برطرف کرد و نباید در مواجهه با هر نوع آبریزش بینی، گلو درد و یا کوفتگی بدن به سمت استفاده از آنتی بیوتیک ها برویم.

وی از بین رفتن تعادل میکروبی بدن و تکثیر میکروب های مقاوم به درمان را دو اثر مصرف خودسرانه آنتی بیوتیک برشمرد و افزود: در اینصورت یک بیماری معمولی تبدیل به عفونت خطیر می شود.

وی اجرای طرح هایی همچون پزشک خانواده و تحول سلامت و نظام تشویق و تنبیه پزشکان را دو اقدام مهم برای کنترل این رویه دانست. 

به گفته محققان، 23 درصد از آنتی ‌بیوتیک‌ های تجویزی که به بیماران داده می‌ شود بی‌فایده است و آنها اصلا به مصرف آنتی ‌بیوتیک نیازی ندارند چرا که جز ایجاد مقاومت دارویی هیچ تاثیر دیگری ندارد.

در میان داروهایی که به صورت خودسرانه مصرف می‌شود برخی داروها از اقبال بیشتری برخوردارند. بر اساس آمارنامه دارویی سال 96 که اواخر سال 97 از سوی سازمان غذا و دارو منتشر شده است، قرص سرماخوردگی بزرگسالان با یک میلیارد و 411 میلیون و 408 هزار و 448 عدد فروش، رتبه اول فروش عددی را در بین داروهای کشور دارد.

قرص آ اس آ 80 میلی گرم (آسپرین) رتبه دوم، قرص متفورمین 500 (برای بیماری دیابت) رتبه سوم، قرص لوزارتان پتاسیم 25 میلی گرم (برای فشارخون) رتبه چهارم و رانیتیدین 150 میلی گرم (برای رفلاکس معده) رتبه پنجم فروش عددی بین داروها را دارند.

همچنین کپسول آموکسی سیلین 500 میلی گرم رتبه ششم فروش عددی و رتبه اول فروش ریالی بین داروها را دارد.

قلم انسولین گلارژین 300 و انسولین آسپارت برای تزریق 100 نیز رتبه دوم و سوم فروش ریالی داروها را دارند.