دامپزشکی ایران می تواند کارکردهای بین‌المللی بیشتری داشته باشد/ ظرفیت بین‌المللی رشته دامپزشکی از پزشکی هم بیشتر است

حکیم مهر- محسن طاهرمیرزایی: «حوزه بین‌الملل و حوزه سازمان‌های تخصصی، جامع‌تر از آن چیزی است که تاکنون در آن مسیر حرکت می‌کردیم.» این را مدیرکل این دفتر به حکیم مهر می‌گوید. از نظر «دکتر بهمن عابدی کیاسری» دامپزشکی ایران می تواند کارکردها و جایگاه بین‌المللی بالاتری داشته باشد. از دلایل اصلی نرسیدن به نقطه مطلوب، درگیر بودن سازمان در مسائل داخلی و همچنین عدم نگاه جامع به کلیت دامپزشکی کشور بوده است.  

حکیم مهر:‌ آقای دکتر، در زمانی عمده فعالیت‌ها و وظایف کنونی دفتر سازمان‌های تخصصی، روابط عمومی و امور بین‌الملل جزئی از دفتر قرنطینه بود. جایگاه امروز این دفتر کجاست؟

دفتر سازمان‌های تخصصی، روابط عمومی و امور بین‌الملل در یک برهه از زمان و بعد از بازنگری تشکیلات سازمان از دفتر قرنطینه تفکیک و به عنوان یک دفتر مستقل مستقیم زیر نظر رئیس سازمان قرار گرفت. این یک حرکت معنی‌دار و حساب‌شده بود که باید از همه کسانی‌که در این مهم نقش داشتند، تقدیر شود. چون این حرکت یعنی پوشش دادن کل موضوعات و مباحث دامپزشکی و همه دفاتر تخصصی سازمان توسط دفتر بین‌الملل، نه صرفاً پوشش فعالیت‌های قرنطینه‌ای. اگرچه پوشش دادن به فعالیت‌های قرنطینه هم ادامه داشت، اما نگاه جامع‌تر و حیاتی‌تر شد. وقتی بنده به این بخش آمدم، ارزیابی من این بود که مجموعه با وجود این تفکیک تاریخی و نگاه جامع به کل موضوعات و مباحث سازمان، هنوز از نظر کارکردی جایگاه خود را پیدا نکرده و همچنان بیشتر فعالیت‌ها در همان مسیر قبلی است. حمایت از حوزه واردات و صادرات و حوزه پروتکل‌های بهداشتی یکی از مهمترین کارکردهای این دفتر بوده و هست، اما همه آنچه که باید باشد نیست. حوزه بین‌الملل و حوزه سازمان‌های تخصصی، جامع‌تر از آن چیزی است که تا به حال در آن مسیر حرکت می‌کردیم. یعنی نگاه باید با برنامه‌ریزی، درازمدت و جامع باشد. خوشبختانه دکتر رفیعی‌پور ریاست محترم سازمان نظر مثبتی نسبت به این مساله داشتند که این نگاه جامع عملاً شکل بگیرد و همکاری‌های بین‌المللی توسعه پیدا کند. مقام عالی وزارت جهاد کشاورزی هم تاکیدات زیادی روی تعاملات و ارتباطات بین‌المللی دارند.

حکیم مهر:‌ آیا دامپزشکی نقشی در حوزه بین‌الملل دارد؟

دامپزشکی از نظر تخصصی رشته‌ای است که حرف برای گفتن فراوان دارد و به‌واسطه آن، ارتباطات بین‌المللی گسترده‌ای در دنیا شکل گرفته است. بعضی رشته‌ها محلی یا ملی هستند و خیلی نمی‌شود خارج از مرزها کارکردهای بین المللی آنها را جست‌وجو کرد، اما دامپزشکی و تخصص‌های آن، مرز نمی‌شناسد و یک کارکرد جدی، حساس و امنیتی بین‌المللی دارد. پشت این رشته یک دیپلماسی بهداشتی، اجتماعی، اقتصادی و امنیتی است. اگرچه شاید ما تا به حال از این کارکرد و ظرفیت به خوبی استفاده نکرده‌ایم که دلایل زیادی مسبب این موضوع بوده است. یادم می‌آید در اجلاس سال گذشته سازمان جهانی بهداشت دام، "دکتر مارک شیپ" که یک تبعه استرالیایی است و رئیس سازمان دامپزشکی استرالیا هم هست و کاندیدای ریاست مجمع سازمان جهانی بهداشت دام بود و ما هم از او حمایت کردیم و رای هم آورد، موقع رای‌گیری برای انتخاب اعضای کمیسیون‌های تخصصی سازمان مذکور گفت «من در تعجبم که با وجود پیشرفت‌های به‌روز ایران در حوزه علمی و فناوری، چرا از ایران کسی کاندیدای عضویت در این کمیسیون‌های تخصصی نیست؟»؛ سوال مهمی بود و مرا به فکر برد. در مسیر برگشت به دکتر رفیعی‌پور گفتم پاسخ به این سؤال «چرای» "دکتر مارک شیب" پاسخ به همه چراهایی است که ما داریم! و مهمترین آن اینکه آیا ما (سازمان) نخواستیم یا ما نتوانستیم به این جایگاه‌های بین‌المللی برسیم! نظر شما چیست؟ لطفا از مخاطبان این رسانه بپرسید نظر آنها چیست؟

حکیم مهر‌: مهمترین اقدامی که شما انجام دادید چه بود؟

تنها 2 ماه بعد از حضورم در سازمان و پذیرش این مسولیت با برگزاری اجلاس سالانه سازمان بهداشت جهانی دام در پاریس روبرو شدم. طبیعی بود اگر در اولین حضور تمام‌وقت ما فقط به اشنا شدن با ساختار و مباحث و افراد موثر  OIE می‌گذشت. اتفاقا اولین حضور جناب دکتر رفیعی‌پور هم بود. در همان اولین سال حضورمان در OIE یعنی سال گذشته (2018)، بعد از آن سؤال "دکتر مارک شیپ" از من، ایران را در منطقه آسیا و اقیانوسیه نامزد حضور در Core Group نمودیم که با اکثریت آرا رأی آورد. خیلی شروع جسورانه و زود هنگامی بود، اما ما می‌دانستیم که عقب هستیم و باید ریسک هم بکنیم؛ ریسک‌های جدی اما ارزشمند. البته خود دکتر مارک شیپ کمک جدی کرد، چون آن‌موقع ایشان رئیس منطقه آسیا و اقیانوسیه بود.

 در همان اجلاس سال گذشته با کمیسیون اروپا جلسه مفصلی داشتیم. رویه جدید و تغییرات مورد نیاز در پروتکل‌های بهداشتی با اروپا را که توسط معاونت محترم بهداشتی سازمان انجام شد، رسماً اعلام و از آنها نیز درخواست کردیم به صادرات ماهی قزل‌آلای ما جواب مثبت دهند که خوشبختانه چند ماه بعد صادر شد.

در اجلاس گذشته OIE در سال ۹۷ تلاش کردیم تا وضعیت ارتباطی خود را با سازمان‌های تخصصی دامپزشکی مثل سازمان بهداشت جهانی دام، فائو، کمیته EUFMD تب برفکی اتحادیه اروپا و ... تقویت نماییم. به طور نمونه تلاش کردیم بحث تب برفکی را در OIE پررنگ‌تر کرده و ضمن اعلام موفقیت‌های حوزه بهداشتی و پیشگیری سازمان در کنترل تب برفکی، به کمیته تب برفکی اتحادیه اروپا و فائو گفتیم که اگر می‌خواهید اروپا عاری از ویروس تب برفکی باشد، باید به ایران توجه جدی‌تری کنید؛ چون با ترکیه مساله خاصی ندارید اما ما کنار افغانستان و پاکستان هستیم و اگر قرار است که اروپا از این بیماری مصون بماند، باید به مرز بین افغانستان و پاکستان با اروپا توجه کنید که آن‌هم ایران است. خلاصه برای آنها نقش ایران کاملا جا افتاده بود و خود این مساله باعث شد که سال گذشته ما توانستیم اجلاس منطقه‌ای تب برفکی را با سرمایه‌گذاری خود فائو و کمیته تب برفکی اتحادیه اروپا در ایران برگزار کنیم؛ اجلاسی که در آن افرادی از آزمایشگاه پربرایت انگلستان نیز شرکت کردند و سخنرانی داشتند. اعضای کمیته تب برفکی اتحادیه اروپا و کشورهای منطقه هم حضور داشتند و نقشه راه تب برفکی را اسفند سال گذشته در شیراز نهایی کردیم.

یکی از بزرگترین دستاوردهای منطقه ای ما «احیای اکوی دامپزشکی» بود. بعد از قریب 10 سال و با پی‌گیری شبانه‌روزی، بالاخره در سال گذشته اجلاس اکوی دامپزشکی را داشتیم. زنده کردن اکوی دامپزشکی انرژی زیادی از ما گرفت. کشورها و دبیرخانه دائمی اکو را بار دیگر سرخط آوردن و متقاعد کردن مسئولین که در این مسیر ورود کند، کار بسیار سختی بود که خوشبختانه انجام شد. اکو شامل ۱۰ کشور در منطقه است که ظرفیت بزرگی هستند. این کشورها به ایران آمدند و اجلاس را با حضور آنها برگزار کردیم و خروجی‌های خیلی خوبی در حوزه قرنطینه، کشتارگاه‌ها، آزمایشگاه‌ها و بحث‌های واردات و صادرات داشتیم؛ چیزی که امروز در حال پی‌گیری است و قرار است کمیته اجرایی آن در کشور آذربایجان امسال برگزار شود.

 در سطح اروپا و کشورهای توسعه یافته هم همینطور؛ در حال حاضر همکاری‌های ما با کشورهای نیوزلند، استرالیا و فرانسه در عالی‌ترین سطح است. در حوزه روابط بین‌الملل تلاش کردیم با کشورهای مختلف ارتباطات جدی‌تری برقرار کنیم و به تفاهم‌نامه، موافقت‌نامه یا توسعه پروتکل‌های بهداشتی برسیم. مراودات ما بیشتر و همکاری‌های بین‌المللی ما با کشورها زیادتر شود.

این نقش‌های جدی که به ایران داده شده، ظرفیت کشور را نشان داد. به‌عنوان نمونه در اجلاس اخیری که اوایل خرداد در OIE رفتیم، تفاوت در نگاه‌ها را کاملا احساس کردیم. در آنجا آقای دکتر فیلیپ معاون مدیر کل OIE به من می‌گفت «وقتی برای شرکت در اجلاس نقشه راه تب برفکی به ایران آمدم، ایران را نه یک کشور در حال توسعه، بلکه کشوری توسعه یافته دیدم. مثلا در بازدیدهایی که از مراکز علمی ایران، شرکت‌های دارویی و واکسن داشتم، به این نتیجه رسیدم که با استانداردهای اروپا و کشورهای توسعه‌یافته کار می‌کنند». در واقع از نظر OIE ایران کشور در حال توسعه نیست.

همین دیدارها و حضور افرادی مثل ایشان یا کسانی که در دنیا رفرنس هستند، ما را به این سمت برد که در OIE نقش محوری داشته باشیم. ایران از نظر منطقه‌ای جغرافیایی در جایی قرار گرفته که از نظر دامپزشکی بسیار حائز اهمیت است. از نظر تجارت هم در جایی ایستاده که مسیر تجاری بسیاری از کشورهاست، ضمن آنکه موفقیت در برنامه‌های بهداشتی و پیشگیری معاونت محترم بهداشتی جناب آقای دکتر ماکنعلی نیز گفتمان قوی برای رایزنی و دیپلماسی ما در سطح دنیا بوجود آورد.

حکیم مهر: یکی از دستاوردهای غرورآفرین اخیر در حوزه بین‌الملل، کسب کرسی دبیر کلی منطقه آسیا، اقیانوسیه و خاور دور سازمان بهداشت جهانی دام بود. ارزیابی شما از این اتفاق چیست؟

یکی از موفقیت‌های تاریخی سازمان دامپزشکی که متعلق به کل خانواده دامپزشکی کشور می باشد، کسب کرسی دبیر کلی منطقه آسیا اقیانوسیه و خاور دور سازمان بهداشت جهانی برای رئیس سازمان دامپزشکی ایران بود. این کرسی مهم‌ترین و اجرایی‌ترین کرسی در مناطق 5 گانه OIE است. در واقع مسئول امور اجرایی هر منطقه دبیر کل منطقه است. در اجلاس سازمان بهداشت جهانی دام امسال ابتدا ما در رای‌گیری که بین ۳۲ کشور در منطقه آسیا، اقیانوسیه و خاوردور داشتیم، توانستیم به‌عنوان دبیر کلی منطقه رای بیاوریم و این رای در انتهای اجلاس سازمان بهداشت دام به رای مجمع عمومی گذاشته شد که در نهایت با ۹۲ رای موافق و ۱۶ رای مخالف و ممتنع توانستیم در مجمع عمومی که تمام کشورهای دنیا در آن حضور دارند، رای بیاوریم. این موفقیت بزرگ که متعلق به خانواده دامپزشکی کشور است و اینکه بتوانیم در مجمع عمومی آن هم در شرایط تحریم و جایی که خیلی کشورها تلاش می‌کنند تا ایران را به انزوا بکشند، رای بیاوریم، نشان می‌دهد که دیپلماسی ما نتیجه داده و می شود به نتایج بهتر در سالهای آتی چشم دوخت. حرکت‌های یک سال و اندی گذشته در سطح بین‌المللی که به آن اشاره داشتم نیز در معرفی ایران و شناساندن جایگاه آن موثر بوده است.

حکیم مهر: در مجمع عمومی با چند کشور دیدار کردید و آیا دیدارها برنامه‌ریزی شده بود؟

دیدارهای دو جانبه ما با حدود ۲۰ کشور صورت گرفت که همه آنها از قبل تنظیم شده بودند. در کنار این دیدارهای از قبل تعیین شده، با سایر کشورها نیز در زمان تنفس بین جلسات و زمان‌های استراحت نیز مراوداتی داشتیم.

حکیم مهر: با همه این تفاسیر، به نظر شما‌ آیا سازمان دامپزشکی ایران توانسته کارکردهای بین‌المللی خود را داشته باشد؟

هنوز نیاز به کار حساب شده و جدی داریم. حرفه دامپزشکی چون مرز نمی‌شناسد، کارکردهای بین‌المللی زیادی دارد و ایران نیز با جایگاه منطقه ای خاص و توان علمی و فناوری و ظرفیت‌های برنامه‌ای و اجرایی که دارد، هنوز جای رشد و ارتقا بسیار دارد.

حکیم مهر:‌ چرا نتوانستیم؟

دلایل زیادی دارد که به دلیل ضیق وقت به یک یا دو دلیل اشاره می‌کنم؛ یکی از دلایل این است که ما آن قدر درگیر مسائل داخلی کشور بودیم که دامپزشکی کمتر توانست کارکرد بین‌المللی خود را در سطح مطلوب داشته باشد. دوم اینکه ما باید از چارچوب سازمان دامپزشکی در کارکردهای بین‌المللی خارج شویم و به کل دامپزشکی کشور نگاه کنیم و برنامه‌ریزی نماییم و اجازه حضور و مشارکت بیشتر دهیم. کارکرد بین‌المللی دامپزشکی از پزشکی هم بیشتر است. در دامپزشکی ما بحث مراودات دام، تجارت فراورده‌های دامی، سلامت و امنیت غذایی و بحث بهداشت را داریم که هیچ یک از اینها مرز نمی‌شناسد و گلوبال است. وقتی کارکردهای یک حوزه جهانی است، چرا نباید جایگاه جهانی خود را داشته باشد؟ کارکرد رشته دامپزشکی از نظر تخصصی جهانی است. یعنی شما نمی‌توانید به یک ویروس بگویید که در این منطقه تا ابد محصور خواهد بود. وقتی یک بیماری در یک کشور می‌آید، تمام تجارت دام یا فراورد‌ه‌های دامی و بهداشت و امنیت دنیا را تحت تاثیر قرار می‌دهد. بنابراین قابلیت بین‌المللی این رشته خیلی زیاد است.

حکیم مهر:‌ پس چرا حضور ایرانی‌ها در کمیسیون‌های تخصصی سازمان بهداشت جهانی تقریبا صفر است؟

متاسفانه علی‌رغم قابلیت‌ها وتلاش‌های صورت گرفته در گذشته، هنوز نتوانستیم در ۴ کمیسیون‌ تخصصی سازمان بهداشت جهانی دام حضور داشته باشیم؛ در صورتی که دانشمندان و اعضای هیات علمی ما می‌توانستند با پیش‌زمینه علمی خود در این کمیسیون‌ها مشارکت کنند و رای بیاورند و حضور داشته باشند. البته همکاران متخصصی داریم و داشتیم که با فائو همکاری کنند که افتخار ما هستند. حتی وقتی اسم مرحوم دکتر رفیعی رئیس اسبق سازمان دامپزشکی، دانشکده دامپزشکی و موسسه رازی را در جمع اسامی روسای اسبق مجمع سازمان بهداشت جهانی دام در OIE می بینیم، هنوز که هنوز است به خودمان می‌بالیم.

حکیم مهر:‌ چرا دانشمندان ما این کار را نکردند؟

علت اصلی را باید در عملکرد خودمان ببینیم. اگر عملکرد ما در گذشته با نگاه به این موضوع بود، ما امروز نتیجه می‌گرفتیم. حوزه بین‌الملل دامپزشکی نباید صرفا به همان حوزه پروتکل‌های بهداشتی و مراودات تجاری محصولات دامی به ویژه گوشت و اعزام ها منتهی شود. از طرفی همانطور که عرض کردم دامپزشکی ایران صرفاً سازمان دامپزشکی نیست و کل دامپزشکی کشور است و رئیس سازمان دامپزشکی نماینده کل دامپزشکی ایران در مجامع جهانی است. ما باید به قالب‌های ملی و جهانی بیاندیشیم نه صرفاً قالب سازمانی. در این مسیر چرا باید خود را محدود کنیم به خودمان! چرا دیگران نه؟ چرا بخش خصوصی و دانشکده‌ها نه! چرا حتی خودمان خودمان را می‌زنیم! اگر از ظرفیت کل دامپزشکی استفاده نشود، هرگز در سطح ملی و بین المللی جایگاه واقعی خود را پیدا نمی‌کنیم.

حکیم مهر:‌ یعنی چه؟

برای روشن‌تر شدن این پاسخ، یک مثال عرض می‌کنم. یکی از برنامه‌های ما اجرای ارزیابی عملکرد دامپزشکی کشور یا Performance Veterinary Service (PVS ) توسط سازمان جهانی بهداشت دام است که امسال آن را نهایی کردیم و قرار است یک تیم از کارشناسان OIE اواخر مهرماه به ایران بیایند تا عملکرد دامپزشکی کشور را آنالیز کنند و به ما بگویند ضعف‌ها و قوت‌های کار کجاست. این گروه نمی‌آید که سازمان دامپزشکی را آنالیز کند، می‌آید که دامپزشکی کشور، آموزش دامپزشکی، بخش خصوصی دامپزشکی، ساختار، نظام دامپزشکی و ... را بر اساس استانداردهای بین‌المللی آنالیز کند. البته این (PVS ) هم یک کار بزرگ است که نتیجه آن می‌تواند به تدوین و توسعه برنامه راهبردی دامپزشکی کشور کمک جدی نماید، البته به شرط اینکه بلافاصله کاستی‌ها و نقاط ضعف اعلامی کارشناسان سازمان جهانی بهداشت دام پیگیری جدی و تا رسیدن به شرایط مطلوب ادامه یابد.

حالا می‌خواهم این را عرض کنم که وقتی OIE کارشناسان خود را برای ارزیابی عملکرد دامپزشکی (PVS ) می‌فرستد، دامپزشکی را می‌بیند، بنابراین رئیس سازمان دامپزشکی کشور هم همیشه باید نمایندگی دامپزشکی کشور را داشته باشد، نه اینکه صرفاً مدیر یک سازمان دولتی باشد. دلیل اینکه ما نتوانستیم در کمیسیون‌های تخصصی یا مجامع علمی دامپزشکی حضور جدی داشته باشیم، به خاطر این است که ظرفیت‌های دامپزشکی کشور را نگاه نکردیم. دانشکده‌های دامپزشکی، مراکز تحقیقاتی، موسسات تحقیقات و آزمایشگاه‌های خصوصی را کمتر دیدیم. اگر اینها را می‌دیدیم، این ظرفیت‌ها دیده می‌شد.

ما حتی در زمینه ایجاد آزمایشگاه‌های رفرانس بین‌المللی هم این نگاه را نداشتیم و نگفتیم که مثلا فلان فرد متخصص می‌تواند در دانشکده دامپزشکی آزمایشگاه رفرانس بیماری X را داشته باشد. سازمان یک مرکز تشخیص دارد و یک ظرفیت محدود. تنها آزمایشگاه رفرانس بین‌المللی که داریم، آزمایشگاه بیماری طاعون و آبله در موسسه رازی است که آن هم برای سال‌های گذشته است که نیاز به احیای مجدد دارد. ما می‌توانستیم آزمایشگاه‌های زیادی را در کشور نامزد کنیم که رفرانس بین‌المللی شوند. می‌توانستیم انسان‌های بزرگی را در دامپزشکی کشور معرفی کنیم اما این کار در گذشته به دلایل مختلف ساختاری، مدیریتی و تاریخی کمتر مورد توجه قرار گرفته و به خوبی انجام نشده است. الان این نگاه عوض شده و دکتر رفیعی‌پور و تیم مدیریتی ایشان به دنبال این هستند که دامپزشکی ایران یک رنگ بین‌المللی پیدا کند.