شرکت کاله، ماجرای افزودن آب به شیر و سایر قضایا
دکتر آراسب دباغ‌مقدم
متخصص بهداشت و کنترل مواد غذایی از دانشگاه تهران
کارشناس حقوقی مواد غذایی
اخیرا ویدیویی از شرکت کاله در فضای مجازی پخش شده است که اشخاصی را در قسمت حمل بار یک کامیونت متعلق به شرکت یاد شده، در حال ریختن آب به داخل بطری های شیرهای مرجوعی نشان می‌دهد.
اما واقعیت ماجرا چیست؟ آیا شرکت کاله به شیرهای تولیدی خودش آب می‌بندد؟
موضوع این است که:
۱- امروزه در صنایع غذایی ایران و به ویژه صنایع فرآورده‌های شیری، مبحثی به نام «کالای مرجوعی» وجود دارد به این معنی که صاحبان صنایع غذایی، کالاهای خود را حتی گاهی تا چندین برابر نیاز یک فروشگاه به آن عرضه می کنند و در قبالش به آن فروشگاه تضمین می دهند که کالاهای فروش نرفته را مرجوع کنند و پول آن را پس دهند یا معادل آن، مجدد کالای تازه و تاریخ دار به فروشگاه تحویل نمایند. این کار برای حفظ سهم کارخانجات در قفسه‌های فروشگاه‌ها انجام می‌شود و به موضوعی برای رقابت کارخانجات با یکدیگر تبدیل شده است. به این معنی که هر کارخانه‌ای سعی می کند تعداد کالای بیشتری (مثلا بطری شیر) در قفسه‌های فروشگاه‌ها داشته باشد، اما اگر فروش نرفت، آن را با شرایط بهتری پس بگیرد.
۲- کار توزیع فراورده ها و جمع آوری مرجوعات، توسط شرکت های پخش (توزیع کننده) انجام می شود.
۳- آن‌چه که فیلم نشان می دهد آن است که چند نفر که در سامانه ی پخش شرکت کاله کار می کنند، در هنگام بازگرداندن شیر مرجوعی به کارخانه، در حال اضافه کردن آب به آن هستند. این موضوع ممکن است با همکاری و اطلاع مغازه دار یا حتی افرادی در قسمت انبارداری کارخانه‌ی کاله اتفاق افتاده باشد.
۴- سود افراد متخلف داخل فیلم از این کار چیست؟ این متخلفان اگر قرار باشد پول مثلا ۵ بطری شیر را از کارخانه پس بگیرند، پول ۱۰ بطری را پس خواهند گرفت که اگر مغازه دار یا انبار دار کارخانه با ایشان همدست باشد، پول را به سه قسمت یا دو قسمت تقسیم می کنند یا در صورت نداشتن همدست، تمام پول را خودشان بر می دارند. اگر هم قرار باشد به جای کالای مرجوعی، بطری شیر تازه تحویل بگیرند، به طور مثال به جای ۵ بطری، ۱۰ بطری تحویل می گیرند که ۵ عدد از آن را به سایر مغازه داران خواهند فروخت.
۵- یک نکته ای را که باید به آن توجه داشت این است که کارخانه ی عظیمی مانند کاله که جزو چند شرکت بزرگ فراورده های شیری کشور است، اگر بخواهد در شیرهای تولیدی خود، آب وارد کند آن را در مخازن دریافت شیر و در همان ابتدای تولید انجام می دهد که آب به صدها هزار بطری در روز به طور خودکار وارد شود و نه در پشت یک کامیونت در گوشه ی خیابان و آن هم به صورت دستی!! کاله حتی اگر بخواهد بعد از تولید هم به شیرهایش آب اضافه کند (که از لحاظ فنی و اجرایی منطقی نیست)، در هر استان دارای سوله های سردخانه دار بسیار بزرگ است که می تواند آن را در سوله های پخش و با استفاده از صدها کارگر انجام دهد و باز نه در گوشه‌ی خیابان و این قدر ناشیانه با استفاده از سه نفر.
۶- اما سئوال مهم این است که آیا کاله در این ماجرا از نظر فنی کوتاهی کرده است یا خیر؟ به نظر بنده به عنوان یک متخصص بهداشت و کنترل مواد غذایی و کارشناس حقوقی این حوزه، بله، کاله کوتاهی کرده است!! امروزه در موضوع ایمنی غذا مبحث مهمی به نام Traceability (قابلیت ردیابی / رهگیری) وجود دارد که از ارکان اصلی مبارزه با تقلبات و تخلفات و تضمین سلامت مواد غذایی است. از مدیریت کاله انتظار می رود که پا به پای گسترش تنوع فراورده ها و ایجاد شبکه ی مویرگی توزیع، به این موضوع مهم نیز توجه نماید. اجرای قابلیت ردیابی / رهگیری و استفاده از فناوری‌های نوین اطلاعاتی در این زمینه، به شرکت بزرگی چون کاله این امکان را می دهد که هر لحظه بداند که در هر گوشه ای از مغازه های شهر چند بطری شیر دارد و چه تعداد از آن مرجوع شده است؛ در این صورت امکان خروج به طور مثال ۵ بطری شیر از کارخانه و بازگشت ۱۰ بطری وجود ندارد.
کوتاهی دیگر کاله از نظر اینجانب، نداشتن (یا ضعیف بودن) یک سامانه‌ی Risk Communication یا اطلاع‌رسانی خطر (ارتباطات خطر) است. از زمان پخش این ویدیو در شبکه های اجتماعی تا انتشار اطلاعیه ی رسمی کاله، آن قدر طول کشید که اذهان عمومی حتی کودکان صاحب تلفن هوشمند هم نه تنها به برند کاله که به کل شیرهای کشور، خراب شد و در آخر هم اطلاعیه ای که منتشر گردید، بیشتر به مجازات متخلفان اشاره داشت و نه به چرایی موضوعی که اتفاق افتاده بود.
نتیجه ای که پخش این ویدیو و شایعات پس از آن برای شرکت کاله دارد، این است که شرکت های بزرگی همچون کاله که در صنعت غذایی کشور، حرف های زیادی برای گفتن دارند، باید همزمان با گسترش کمی فراورده ها، به گسترش سامانه های نوین کنترلی و نظارتی از جمله برقراری «قابلیت رهگیری / ردیابی» اقدام نمایند تا بتوانند سهم بازار خود را همیشه حفظ کنند.
