خطر دستگاههای پرتابل تصویربرداری در کلینیک‎های دامپزشکی

هر روزه با پیشرفت علوم و ابداع فن آوریهای نوین شاهد به بازار آمدن دستگاههای مختلف کمک تشخیصی هستیم که استفاده صحیح از آنها سبب نیل به نتیجه مطلوب و بالا رفتن راندمان خدمات‌دهی می‌گردد. اما عدم اطلاع کافی از نحوه کارکردن با آنها می تواند نه تنها نتیجه مورد نظر را ایجاد ننماید بلکه باعث ایجاد عوارضی خاص هم بشود. یکی از این فن‌آوریها که این روزها به وفور می‎توان از آن در کلینیکهای دامپزشکی دامهای کوچک سراغ گرفت دستگاههای رادیولوژی پرتابل است. این دستگاهها با توجه به نیاز مبرم مراکز درمانی حیوانات خانگی از چند سال گذشته وارد بازار شد و به سرعت جای خود را در بین کلینیکها باز نمود. اشغال حداقل فضا، سهولت در کار کردن با دستگاه ، قابلیت حمل به هر مکان و قیمت مناسب از ویژگیهای این نوع دستگاه‎ها می باشند که باعث ایحاد اقبال عمومی از آنها گردید و امروزه کمتر کلینیک معتبری در سطح شهر تهران را می‌بینید که به صورت روتین از این دستگاهها استفاده ننماید. اما ‎بی‎اطلاعی یا بعبارت بهتر بی‎توجهی برخی دامپزشکان که با این دستگاها سر و کار دارند از قوانین مربوط به کار با پرتو، همچنین سهل انگاری غیر قابل توجیه مسئولین بخش دولتی در اجرای قانون باعث ایجاد نگرانی در این زمینه گردیده است. با توجه به اینکه در صورت ادامه پیدا کردن این روند در آینده ای نه چندان دور با یک تراژدی دردناک در بین دامپزشکان و مراجعین به این کلینیکها مواجه خواهیم بود، توقع اقدام قاطع و پیشگیرانه مسئولین سازمان دامپزشکی و سازمان انرژی اتمی در این باره چندان زیاد نیست.

انجام هرگونه فعالیت در ارتباط با موارد تولید اشعه، کار با اشعه، احداث، بهره برداری و تصدی واحدهای کار با اشعه به اخذ پروانه کسب از سازمان انرژی اتمی نیاز دارد. همچنین صاحب پروانه کسب (در دامپزشکی همان دارنده پروانه کلینیک است) مکلف است حداقل یک فرد واجد شرایط را به عنوان شخص مسئول و یک فرد واجد شرایط دیگر را به عنوان مسئول فیزیک بهداشت معرفی کند تا برای آنها پروانه صادر گردد.(در شرایط خاص شخص دارنده پروانه کسب،شخص مسئول و مسئول فیزیک بهداشت درصورتیکه متخصص رادیولوژی و واجد شرایط باشند می توانند یک نفر باشند) ضمن اینکه ماده 10 قانون حفاظت در برابر اشعه کلیه افرادی که به کار با اشعه گماشته شده اند را موظف به انجام معاینات و آزمایشات پزشکی لازم قبل و بعد از استخدام به طور دوره ای و طبق آئین نامه مربوطه می نماید.

البته سازمان انرژی اتمی جهت ضمانت اجرای قوانین خود مجازات هایی نیز در نظر گرفته است که از آنها می توان به موارد ذیل اشاره کرد: بهره برداری از منابع اشعه و یا کار با اشعه بدون اتخاذ تدابیر حفاظتی و تدارک تجهیزات حفاظت مصرح در قانون می تواند حبس تعزیری،جریمه نقدی و یا هردو را دربر داشته باشد. همچنین بهره برداری از منابع مولد اشعه و یا کار با اشعه بدون نظارت شخص مسئول(متخصص تصویربرداری تشخیصی دامپزشکی) و مسئول فیزیک بهداشت نیز عینا حکمی مشابه دارند. علاوه بر این مشهودترین بند مجازاتها بند 8 ماده 18 قانون حفاظت در برابر اشعه است که در آن تصریح گردیده نداشتن پروانه معتبر در مواردی که به موجب این قانون اخذ پروانه برای آنها لازم است (پروانه راه اندازی، پروانه شخص مسئول و مسئول فیزیک بهداشت) جرم محسوب و متخلف به مجازات نقدی و یا حبس تعزیری از 6 ماه تا 3 سال و یا به هر دو مورد محکوم خواهد شد.

مجموعه دستورالعملهای حفاظت در برابر اشعه مصوب فروردین 1368 از طریق سازمان انرژی اتمی، به اطلاع سازمان دامپزشکی رسیده و این سازمان نیز آنرا به ادارات کل و شبکه ها ابلاغ نموده است ولی کارشناسان برخی ادارات کل تفسیری متفاوت از این دستورالعملها دارند و به همین سبب در کمال تعجب استفاده از دستگاههای پرتابل را نیازمند اخذ مجوز انرژی اتمی نمی‎دانند و این در حالی است که سازمان انرژی اتمی تصریح می نماید اخذ مجوز به توان دستگاه یا ثابت و پرتابل بودن آن مربوط نیست. ضمن اینکه در بخشنامه صادره ازسوی سازمان انرژی اتمی اشاره ای به پرخطرتر بودن بسیاری از دستگاههای پرتابل در مقایسه با دستگاههای ثابت نیز اشاره هایی شده است.

نکته قابل توجه دیگر که اهمیت آن کمتر از آسیب ناشی از پرتوهای x    
به دامپزشکان نیست آن است که عدم حفاظت مناسب در برابر پرتو، باعث آسیب جدی به صاحبان حیوانها می‎شود.

در پرتونگاری دامپزشکی برای جلوگیری از تکان حیوان باید منطقه مورد نظر را ثابت نگه داشت و کسانیکه این ماموریت را به عهده دارند (عموما صاحب حیوان) در معرض تابش پرتوهای x قرار می گیرند و دو خطر عمده آنها را تهدید می‌نماید. یکی آسیب و فساد بافتی و دیگری اختلالات ژنتیکی که نتیجه آن ایجاد موتاسیون و تولید نوزادان غیرطبیعی است. علاوه بر این عدم حفاظت فیزیکی دیوارها (سرب کوبی) می تواند باعث عبور اشعه از دیوار و آسیب رساندن به افرادی که در پشت دیوار  قرار دارند گردد. همانطور که می دانید از دستگاههای مولد پرتو X علاوه بر دسته تابش اصلی که پرتوهای مستقیمی هستند و از روزنه محفظه خارج  می شوند و به طور عمودی می تابند میزان قابل توجهی نیز پرتوهای پراکنده ساطع می شوند که در حین اشعه دادن در تمامی امتدادها پخش می شوند و با اینکه شدت آنها از شدت پرتوهای اصلی کمتر است ولی درصورتیکه به بافتهای بدون حفاظ بدن برخورد نمایند می توانند خطراتی جدی ایجاد نمایند.

چنانچه بی تعصب و با دیدی منطقی به قضیه بنگریم متوجه می شویم در بسیاری کلینیکهای دام کوچک متاسفانه غفلتی جدی که سلامت  افراد جامعه را بدون آنکه کوچکترین اطلاعی از خطر احتمالی داشته باشند تهدید می کند و با بی توجهی از کنار آن عبور می شود. خطری که لازم است با همت مسئولین و مهم‎تر آن بیداری وجدان حرفه‎ای دامپزشکان رفع شود.