مشمشه؛ زنگ خطری که به صدا درآمد

حکیم مهر: ماه گذشته خبر معدوم‌سازی هفت اسب به دلیل بروز بیماری مشمشه در یک باشگاه سوارکاری، بار دیگر زنگ هشدار در مقابل این بیماری مسری و خطرناک را به صدا درآورد و لزوم جدی قلمداد کردن توصیه‌های دامپزشکی برای باشگاه‌های سوارکاری و همچنین صاحبان سایر دام‌های تک سمی را یادآوری کرد.

به گزارش حکیم مهر به نقل از ایانا، بیماری مشمشه، در دوره‌های متعددی در تاریخ دامپزشکی کشور، بروز و نمود پیدا کرده است، و هر بار نیز منجر به خسارت‌های غیرقابل‌انکار برای کشور شده است. یکی از این موارد مهم، بروز مشمشه در سال 89 در باغ‌وحش تهران بود که منجر به از دست رفتن ببر نر سیبری شد. در آن سال در پی توافق سازمان محیط زیست ایران با کشور روسیه، یک جفت ببر سیبری با یک جفت پلنگ ایرانی معاوضه شدند. هدف از این تبادل؛ احیای نسل ببر مازندران بود اما بر اثر ابتلای یکی از ببرهای سیبری به مشمشه، نه تنها این پروژه با شکست مواجه شد و ببر نر تلف شد بلکه کشور تا مدت‌ها درگیر تصمیم‌سازی درباره معدوم‌سازی ببر ماده بود. 14 قلاده شیر پارک ارم معدوم شدند و بسیاری از افراد مرتبط با حیوانات ارم، نگران سلامت خود شدند.

داستان شیوع مشمشه در ایران به اینجا ختم نمی‌شود. در جدیدترین مورد، این بیماری در اسب‌های یک باشگاه سوارکاری در زنجان گزارش شده است و نگرانی‌هایی را درباره گسترش این بیماری کشنده در کشور ایجاد کرده است.

لزوم نظارت پایدار دامپزشکی

کارشناس مبارزه با بیماری‌های دامی اداره دامپزشکی استان زنجان دراین‌ارتباط به خبرنگار ایانا گفت: در اردیبهشت‌ماه گذشته طی آزمایش‌های انجام‌شده، هفت اسب در یک باشگاه سوارکاری در زنجان، به دلیل آلودگی به مشمشه معدوم و این باشگاه قرنطینه شد تا احتمال انتقال این بیماری به سایر اسب‌های استان و همچنین سوارکاران و سایر افرادی که در تماس با این اسب‌ها هستند به حداقل برسد.

«امین الله‌وردی» در توضیح علت بروز این بیماری بیان کرد: عامل بیماری مشمشه در اغلب کشورهای جهان ازجمله کشور ما، در محیط در حال گردش است. باشگاه‌های سوارکاری نیز در صورت ورود و خروج اسب ملزم به دریافت گواهی بهداشتی از اداره دامپزشکی برای بررسی سلامت این دام‌ها هستند. بر اساس قانون این باشگاه‌ها مجوز خود را از وزارت ورزش و جوانان دریافت کرده و ملزم به استعلام از دامپزشکی هستند تا نسبت به شرایط بهداشتی و ... اعلام نظر کند.

وی اما با اشاره به کوتاهی باشگاه‌های سوارکاری در این مورد گفت: باشگاه‌ها اغلب حتی مراتب انتقال این دام‌ها را هم به دامپزشکی اطلاع نمی‌دهند. ازاین‌رو باوجود مراقبت‌های بهداشتی دامپزشکی از این مراکز، امکان ورود عامل بیماری به محیط وجود خواهد داشت.

این کارشناس مبارزه با بیماری‌های دامی ادامه داد: بااین‌وجود دامپزشکی به‌صورت منظم در دوره‌های 6 ماهه اسب‌ها را مورد آزمایش قرار داده و در صورت احتمال وجود بیماری دوره این آزمایش را به دو ماه و حتی تا 21 روز تقلیل خواهد داد، تا زمانی که پاک شدن باشگاه از عامل بیماری محرز شود.

وی با توجه به اهمیت این بیماری بر لزوم اطلاع‌رسانی باشگاه‌ها در خصوص جابه‌جایی اسب‌ها به دامپزشکی باهدف جلوگیری از تکرار این اتفاق تأکید کرد.

الله‌وردی با اشاره به زخم‌های چرکی جلدی و خونریزی دهنده به‌عنوان علائم ظاهری این بیماری بیان کرد:  مشمشه می‌تواند تظاهرات مختلفی داشته باشد و یا حتی بدون بروز هیچ علامتی ماه‌ها در بدن حیوان زندگی کند. از این روز بررسی‌ها و آزمایش‌های دوره‌ای برای کنترل و پیشگیری از بروز این بیماری ضرورت دارد.

مشمشه، بیماری خطرناک و حتی کشنده برای انسان

بیماری مشمشه اما در ایران سابقه دورودرازی دارد و آن را به اسامی مختلف نظیر مشمش، مشمشه، خنام، خنان، سراجه، غراجه، قلقنه، دحین، مغاو (به زبان کردی) می‌­شناختند.

بنا به گفته «علیرضا باهنر»، استاد دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران، این بیماری یکی از قدیمی­‌ترین بیماری­‌های واگیر خطرناک و مشترک بین انسان و حیوان (زئونوز) است که اغلب موجب ابتلا تک سمی‌ها می‌شود. عامل آن باکتری گرم منفی، غیر متحرک و غیر هاگ­زا به نام بورخولدریا مالئی (Burkholderia mallei )است.

وی دراین‌ارتباط به خبرنگار ایانا گفت: وقوع مشمشه در تک سمی‌های حساس موجب تلفات و صدمات اقتصادی شدید به صنعت اسب و خطر انتقال بیماری به افراد در تماس مستقیم با حیوان آلوده یا مواد عفونی می‌­شود. مواردی از وقوع مشمشه در سایر پستانداران ازجمله گوشت‌خواران وحشی به دنبال خوردن گوشت تک سمی‌های آلوده مشاهده‌شده است. این بیماری در زمره بیماری‌­های گزارش کردنی به سازمان جهانی بهداشت دام محسوب می‌شود.

باهنر توضیح داد: این بیماری واگیر خطرناک و کشنده در حیوانات حساس، قابلیت انتقال از حیوان به انسان را دارد و در انسان حتی در صورت اقدام به درمان، می‌تواند بسیار کشنده باشد. این باکتری می‌تواند طیف وسیعی از میزبان‌ها را آلوده کند و امکان باز پدیدی آن در کشورها و مناطق پاک نیز وجود دارد.  تشخیص قطعی آن مشکل بوده و در حیوانات، فاقد درمان و واکسن است. 

وی، درمان طولانی‌مدت به همراه مراقبت و پیگیری طولانی‌مدت در افراد مبتلا، پتانسیل مقاومت میکروبی در درمان موارد بیمار و محسوب شدن موارد مزمن و تحت بالینی مشمشه به‌عنوان منبع خطرناک آلودگی را، از دلایل مهم خطرناک انگاشتن مشمشه برای جامعه انسانی دانست.

باهنر گفت: جدای از این، مشمشه با تحمیل هزینه‌های آزمودن و کشتار حیوانات رآکتورها(آلوده) و پرداخت غرامت به صاحبان آن­ها، و همچنین ایجاد محدودیت در صادرات تک سمیان و شرکت اسب‌ها در مناسبات منطقه‌ای و جهانی ایجاد خسارت می‌کند. با توجه به اینکه مبالغی که برای قیمت‌گذاری اسب‌های اصیل مطرح می‌شود، بسیار بالا است، این بیماری در صنعت پرورش اسب از جایگاه مهمی برخوردار است.

این استاد دانشگاه تهران افزود: در کل با توجه به موارد یادشده و این موضوع که کار با باکتری عامل مشمشه فقط در شرایط آزمایشگاه سطح 3 ایمنی زیستی قابل انجام است، استفاده از این باکتری به‌عنوان سلاح میکروبی و بیوتروریسم را ممکن می‌کند.

وی یادآور شد: این باکتری در جنگ­ جهانی اول و دوم به‌عنوان سلاح بیولوژیک به‌کار رفته و امروزه نیز به‌عنوان عامل بالقوه بیوتروریسم مطرح است. علیرغم اینکه در حال حاضر شواهدی مبنی بر استفاده از آن به‌عنوان عامل بیوتروریسم وجود ندارد ولی با توجه به سابقه کاربرد بورخولدریا مالئی در جنگ بیولوژیک، کماکان خطر بالقوه این جرم بیماری­‌زا به‌عنوان سلاح میکروبی و عامل بیوتروریسم به قوت خود باقی است.

درنهایت با توجه به این‌که مهم‌ترین راه کنترل و ریشه‌کنی این بیماری مهلک، شناسایی موارد بالینی مشکوک، شناسایی تک سمیان آلوده به‌ظاهر سالم و حذف حیوانات آلوده و رعایت اصول بهداشتی از قبیل ضدعفونی کردن محیط، جایگاه و لوازم و قرنطینه است، اهمیت جدی انگاشتن توصیه‌های دامپزشکی برای تمام افرادی که امکان مجاورت بادام‌های تک‌سم رادارند، غیرقابل‌چشم‌پوشی به  نظر می‌رسد.