مناظره داغ «دکتر سعید کرمی» نماینده سازمان دامپزشکی کشور با مدیر صدور مجوزهای سازمان نظام مهندسی کشاورزی روی آنتن زنده سیما

حکیم مهر: موافقان دستورالعمل فواصل بهداشتی بین واحد‌های تولیدی می‌گویند باید بین واحد‌های تولیدی در بخشهای شیلات و دامپروری فاصله باشد تا بیماری بین دام کنترل شود؛ اما منتقدان می‌گویند این فاصله مانعی برای تولید بیشتر است. این اختلاف باعث معطلی بیش از ۴ هزار کسب وکار شده است.

به گزارش حکیم مهر به نقل از صدا وسیما، در برنامه بالاتر شبکه خبر، موضوع اصلاح فواصل بهداشتی کسب و کار‌های کشاورزی آری یا نه؟ با حضور  «دکتر سعید کرمی» نماینده سازمان دامپزشکی کشور و «مهندس محبوبه محمدزمانی» مدیر صدور مجوزهای سازمان نظام مهندسی کشاورزی و «افشین صدر دادرس» مدیرعامل اتحادیه دام سبک در ارتباط تصویری با این برنامه بررسی شد.

مجری: طبق آخرین آمار‌های درگاه ملی مجوز‌ها حدود ۴ هزار و ۴۰۰ مجوز کسب و کار به دلیل آن چه که دستورالعمل فواصل بهداشتی بین واحد‌های تولیدی با یکدیگر مطرح می‌شود معطل صدور مجوز هستند. همین موضوع منتقدان و موافقان مختلفی دارد، موافقان معتقد بر این هستند که باید یک فاصله خیلی معناداری بین واحد‌های تولیدی در هر بخش مختلف شیلاتی، دامپروری وجود داشته باشد، اما برخی منتقدین به این معتقد هستند که این فواصل باید کمتر بشود تا بتوانیم از ظرفیت بین این واحد‌های تولیدی استفاده کنیم.

سؤال: آقای کرمی بفرمایید که چقدر موافق این نقدی هستید که به سازمان دامپزشکی در خصوص اصلاح فواصل است که می‌گویند مانع شده از این که کسب و کار‌های کشاورزی و منطبق با آن توسعه پیدا کند؟

کرمی: در بحث کنترل بیماری‌ها، فرقی نمی‌کند بیماری‌های دامی یا بیماری‌های انسانی، ۳ راهکار یا استراتژی وجود دارد؛ یا به دنبال پیشگیری یا در صدد کنترل بیماری هستیم یا برنامه ریشه‌کنی داریم. در بحث پیشگیری ما چه ابزاری در اختیار داریم؟ برای پیشگیری از بیماری، یعنی اینکه اجازه ندهیم عامل بیماری در بین جمعیت حساس در گردش باشد. چند ابزار وجود دارد می‌توانیم خیلی خلاصه اشاره کنیم به بحث بهداشتی که در آن مجموعه یا آن مزرعه اعمال می‌شود، بحث قرنطینه‌ای که در ورود و خروج افراد و لوازم به آن مزرعه صورت می‌گیرد، بحث واکسیناسیون است؛ یعنی یکی از ابزار‌های پیشگیری، واکسیناسیون است و همین طور کاهش تراکم یعنی باید سیاست مبارزه ما، به گونه‌ای باشد که از کاهش تراکم هم بتوانیم استفاده کنیم. برای این که فرصت ورود به عامل بیماری به جمعیت حساس و تکثیر و انتشارش را بگیریم، بر همین اساس در همه جای دنیا برای مبحث پیشگیری از مقوله کاهش تراکم در قالب الزام فاصله بین واحد‌هایی که در پرورش دام فعالیت می‌کنند استفاده کرده‌اند.

ما می‌توانیم سه دلیل ارائه بدهیم برای این که چرا باید فاصله وجود داشته باشد یکی از دلایل ما به صورت کلی یعنی اگر سرفصل بخواهیم صحبت کنیم یافته‌های علمی است، تحقیقات، مقالات و آن بحث‌های علمی که در این زمینه چه در داخل و چه در سطح بین‌الملل کار شده . مورد دیگری که ما می‌توانیم جزو مباحث استدلال بیاوریم تجارب گذشته ما است، بالاخره یک قسمت از موفقیت زندگی انسان مرهون تجاربش است. آن اتفاقاتی که در طی سالیان سال افتاده و سینه به سینه نقل شده یا در کتاب‌ها به عنوان تجربه بشری چراغ راهش است و استدلال سوم الگو‌های بین‌المللی که وجود دارد در بحث کنترل بیماری‌ها در سایر کشور‌ها به چه شکلی عمل می‌کنند، ما هم به نوعی داریم پیروی می‌کنیم از یک سیاست واحدی که در سطح بین المللی دارد اقدام می‌شود.

به این مبحث می‌شود اضافه کرد. الزامات بین‌المللی که ما در بحث تولید و صادرات داریم، اگر قائل به این هستیم که کشور ما ظرفیت تولید و صادرات دارد کما این که دارد، چه در حوزه طیور، چه آبزیان و چه در حوزه دام؛ اگر این ظرفیت بخواهد به فعلیت برسد باید تابع شرایط و ضوابط بین المللی باشد، آنچه که در سطح بین المللی تعریف شده الزاماتی برای کشور صادر کننده،  است؛ که یکی از الزامات، بحث فاصله‌ای که بین واحد‌ها است که باید یک حداقل فاصله بین واحد‌هایی که در بحث پرورش و تولید فعالیت می‌کنند این فاصله رعایت شود.

سؤال: خانم محمد زمانی بفرمایید مهمترین دلیلی که آقای کرمی اشاره کردند که برای پیشگیری است برای اینکه ما بتوانیم تولید و صادرات داشته باشیم. مهمترین نقدی که وارد است به این حریمها چیست؟

محمدزمانی: در رابطه با دروازه ورود مردم به سرمایه‌گذاری بخش کشاورزی، می‌توانیم بگوییم صدور مجوز‌ها، یکی از بخش‌های مهم این موضوع است. بدون مجوز هیچ کسب و کاری در بخش کشاورزی به طور قانونی شاید نتواند شروع شود، رشد کند و رونق بگیرد. یکی از مباحثی که در صدور مجوز رصد و پایش و آسیب شناسی شده است با توجه به درخواست‌هایی که به سمت ما می‌آید به عنوان سازمان مجری صدور بخشی از مجوز‌های کشاورزی می‌توانیم بگوییم به عنوان مثال در ۵ سال اخیر حدود ۴ هزار و ۸۰۰ درخواست که حدود ۳۰ درصد ثبت درخواست‌ها بوده به دلیل حریم ها و فواصلی که بین واحد‌های تولیدی بوده امکان شروعش اصلاً نبوده است.

از سوی دیگر، ما یک سری از واحد‌ها را داریم که دارند کسب و کار می‌کنند و این رقم  ۴ هزار و ۸۰۰ درخواست، رقم بالایی است. در بخش صدور مجوز، ما می‌توانیم بگوییم مشکلات زیادی است. بخش حریمها  هم به عنوان یک گام می‌آید و این موضوع را پررنگ می‌کند. حالا این حرائم هم مختلف است بخشی از این برمی‌گردد به حریمهای مرتبط با اماکن دامی، ما این موضوع را در بخش‌های حرائم راه‌ها و واحد‌های دیگر هم داریم، پس تعداد درخواست‌هایی که از این باب شروع نمی‌شود تعداد زیادی است.

از سوی دیگر می‌توانیم بگوییم به دلیل این که متقاضی باید زمینی را تهیه کند در بعضی از موارد که بیاید این حرائم را پوشش بدهد ناخودآگاه هزینه‌های تولید را بالا می‌برد، وقتی که سرمایه اولیه، برآورد اولیه بالا برود؛ روی آن گوشتی که بر سر سفره مصرف کننده هم است تاثیر می‌گذارد و مهم‌ترین مسئله، ما هکتار زیادی از زمین‌هایمان به این دلیل از وضعیت سوددهی خارج می‌شود.

سؤال: آقای کرمی اشاره می‌کنند که این برای پیشگیری از بیماری است، یعنی یک ضرورت است که اگر این واحد‌های تولیدی دامپروری، شیلاتی یا دامی هر کدامشان به هم نزدیک باشند به لحاظ انتشار بیماری می‌تواند خطرناک باشد. برای این پاسخی از طرف شما است؟

محمدزمانی: ما می‌توانیم به این موضوع چند نگاه داشته باشیم من وام می‌گیرم از صحبت‌های روسای پیشین و فعلی نظام مهندسی، ما همه‌گیری کرونا را گذراندیم. راحت‌ترین راه و دم دست‌ترین راه، ابتدای بیماری این بود که فواصل را رعایت کنیم، سعی کنیم به یکدیگر دست ندهیم و بعد از آن تکنولوژی، واکسن سبب شد ما الان دور همدیگر نشسته‌ایم.

از سوی دیگر این پیشرفت بخش بهداشت و درمان را نشان می‌دهد در این مدت آمدند از علم و فناوری که بوده استفاده کردند و با توجه به تکنولوژی از این دم دستی‌ترین راه، یک مقدار دور شدیم؛ یعنی فاصله دیگر معنا پیدا نکرد. بحث بعدی ما، می‌توانیم بگوییم خانه‌های پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌هایمان فاصله سرویس‌های بهداشتی تا منزلی که سکونت داشتند شاید ۵۰ متر بود در خانه‌های قدیمی، الان تکنولوژی ساختمان و تکنولوژی معماری، سرویس بهداشتی را داخل اتاق خواب‌ها آورده به صورت مستر، خوب این تکنولوژی است. پس ما می‌توانیم بگوییم دامپزشکی هم که در طول این سال‌ها زحمات زیادی کشیدند؛ متخصصان زیادی دارند باید ببینیم از فاصله به عنوان دم دست‌ترین راه چگونه دور بشویم و بیاییم این را بر عهده تکنولوژی و علم و بهداشت بگذاریم.

در مقاطع مختلف می‌شود این را بررسی کرد. مطمئناً یک بخشی برمی‌گردد به قبل از ساخت، قبل از اینکه واحدی ساخته شود باید دغدغه‌های دوستان دامپزشکی هم در آن رعایت بشود. باید به یک برآوردی برسند، آن را انتشار بدهند؛ نظام مهندسی هم در این زمینه همکاری می‌کند. کارشناسانی که طرح تهیه می‌کنند، فلان ساختار برای فلان سالن باید به این شکل باشد، هیتر باید در مرغداری به این سمت باشد و چیز‌های دیگر و مسئله دیگر بخشی از این کنترل به حین تولید برمی‌گردد، همه واحد‌های ما مسئولانی از دامپزشکی تحت عنوان مسئول فنی حضور دارند ما می‌توانیم از آنها هم استفاده کنیم برای کنترل بهداشت آن واحد تولیدی.

سؤال: آقای کرمی توضیحات خانم محمد زمانی چقدر قانع کننده است؟

کرمی: نکته‌ای را خانم مهندس گفتند اتفاقاً خیلی اشاره خوبی کردند؛ بحث کرونا در جامعه انسانی، کرونا ویروسی است از خانواده کرونا ویریده، در دامپزشکی هم ما یک بیماری داریم به نام برونشیت عفونی در پرندگان که عامل آن بیماری هم، از همین خانواده کرونا ویریده است. چطور وزارت بهداشت وقتی می‌گوید مردم، در بحث بیماری کرونا از همدیگر فاصله بگیرید حتی شما در اخبار هم خودتان پخش کردید؛ در کشور‌هایی مثل چین و ایتالیا مردم از خانه بیرون نیامدند. در یک مقطعی اساساً بیرون از خانه آمدن، ممنوعیتی وجود داشت، این ماهیت بیماری‌های مسری و واگیر است که عامل بیماری می‌تواند از طرق مختلف منتقل بشود و شما یکی از عوامل و ابزار عرض کردیم، نه فقط بحث تنها ابزار، یکی از ابزار کاهش تراکم است. همانطور که ما در جامعه انسانی با کاهش تراکم توانستیم از انتشار بیماری به میزان زیادی جلوگیری کنیم.

بله، بعد از آن رسیدیم به اینکه یک واکسن موثری ساخته شد، خوب اگر واکسن موثر باشد در حوزه دامپزشکی هم همین است اگر واکسن موثری باشد که ۱۰۰ درصد به ما این تضمین را بدهد که در مواجهه با عامل بیماری آن دام، آلوده و بیمار نمی‌شود می‌توانیم فاصله‌ها را صفر کنیم؛ ولی هیچ تضمینی وجود ندارد، یعنی ما تا امروز علی رغم کشفیات بشر، علی رغم توسعه و پیشرفت هنوز واکسنی که بتواند به طور صد درصد ایمنی ایجاد کند وجود ندارد؛ به علت اینکه عوامل پاتوژن و بیماری‌زا دائم در حال تغییر هستند. ویروس آنفولانزا از ۱۰۰ سال قبل به این طرف یکی از دغدغه‌های علم پزشکی و دامپزشکی بوده است. این ویروس هنوز هم که هنوز است یک واکسن موثر علیه آن ساخته نشد؛ برای اینکه دائم در حال تغییر و دگرگونی در ساختار آنتی ژنیکش می‌شود.

در بحث تولید من نکته‌ای را بگویم ما اصطلاحی به نام تولید پایدار داریم وقتی صحبت از تولید می‌کنیم هدف ما این نیست که یک واحدی را راه بیندازیم با کلی زحمت، هزینه، پیگیری و بعد این واحد بعد از این که به تولید رسید در مدت کوتاهی کاملاً از تولید بیفتد به جهت این که دچار مشکلات بهداشتی از جمله بیماری‌ها شده است، نه ما دنبال تولید پایدار هستیم. تولیدی که در طی زمان بتواند یک ایمنی غذایی در کنار امنیت غذایی ایجاد کند. اگر ما طوری برخورد کنیم که این سرمایه‌ها به جای این که بیایند به عنوان یک تولید پایدار، خودشان بشوند عاملی در جلوگیری از تولید، ما راه را اشتباه رفته‌ایم.

در بحث درخواست‌ها و واحد‌ها کسانی که درخواست دارند من نکته‌ای بگویم، خانم مهندس هم پاسخ بدهند که الان ۴۸ هزار پروانه تاسیس صادر شده است و دست مردم است و حدود ۱۷۰۰ و خرده‌ای هم در بخش دامی و ۱۷۰۰ و خرده‌ای هم پروانه تاسیس در بخش طیور است، به من بفرمایید که چه اقدامی صورت گرفته یا صورت نگرفته در جهت این که اینهایی که الان پروانه تاسیس گرفته‌اند به تولید برسند، آنها را چرا سراغش نمی‌رویم و چرا آن موانع را بر نمی‌داریم و اتفاقاً یکی از عواملی که منجر شده فاصله‌ها جلوی پروانه‌های جدید را بگیرد همین واحد‌هایی است که پروانه تاسیس دارند یعنی این واحد‌هایی که پروانه تاسیس دارند خودشان یک عامل بزرگی هستند که واحد جدیدی که می‌خواهد بیاید در تولید پروانه بگیرد می‌گوییم نه شما نمی‌توانید به جهت اینکه در نزدیکی شما دو واحد دیگر پروانه تاسیس گرفته‌اند و آنها جلوتر از شما آمده‌اند. ما به عنوان متولیان امر الان ۱۶ سال است که آیین نامه پیشنهادی برای ابطال پروانه‌های تاسیس که متقاضی نمی‌آید حالا به هر دلیلی، خیلی از تقاضا‌ها واقعاً باید به آن دقت کنیم ببینیم واقعاً نیت تولید در آن است یا نه، به دنبال ارزش افزوده زمین هستند.

سؤال: خانم مهندس شما بفرمایید که بیشترین تراکمی که شما در درخواست پروانه‌ها دارید در کدام استان‌ها است؟ الان استان خراسان جنوبی، خراسان شمالی چرا ما آنجا تراکم نداریم؟

محمدزمانی: آماری که ما در رابطه با پروانه‌های بهره‌برداری شده، داریم پروانه تاسیس بحثش جدا است، اما حالا من یک آماری می‌دهم از پروانه‌های بهره‌برداری که الان دارند تولید می‌کنند، این پروانه‌ها و فواصلی که اکنون وجود دارد خودشان به نفسه توانسته‌اند نزدیک یک و سه دهم میلیون هکتار از اراضی ما را از وضعیت سوددهی خارج کنند. چند بحث می‌شود رویش داشته باشیم پایداری تولید مطمئناً از اولویت‌ها است، اما در جایی و در سالی که مقام معظم رهبری به عنوان جهش تولید با مشارکت مردم نام می‌برند و جهش، چیزی فراتر از افزایش است، جهش، فکر جهادی می‌خواهد، مدیریت جهادی می‌خواهد، خیلی فراتر از افزایش است؛ با توجه به برنامه‌هایی که برای توسعه است، با توجه به جمعیت و کلیه موارد پیشرو ما نیاز داریم به سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی، از سمت و سوی دیگری هم متقاضیان با توجه به این که سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی نسبت به سرمایه‌گذاری در بخش صنعت و سایر بخش‌ها برایشان قابل تسهیل‌تر است؛ شاید برگشت سرمایه بهتری برایشان داشته باشد اول به این سمت رو می‌آورند یا ما باید این سرمایه‌ها را جذب کنیم که می‌خواهد به سمت و سوی سرمایه‌گذاری مولد برود یا طبیعتاً سرمایه به سمت سرمایه‌گذاری غیر مولد، کاذب، سرمایه‌گذاری در بخش سکه، ارز و چیز‌های دیگر می‌رود.

از یک و سه دهم میلیون هکتاری که گفتم فقط برای اراضی و واحد‌هایی که فعال هستند و حریم دورشان را گرفتند شما فکر کنید که در سه استان شمالی گیلان، مازندران و گلستان ۱۸۰ هزار هکتار از اراضی ما از بهره‌وری خارج شده‌اند. چرا می‌گوییم بهره‌وری، ما یک بحث حمایت از کشاورز داریم و یک بخش حمایت از کشاورزی، ما کشت و کار‌های سنتی داریم می‌آیند و در فضای باز کاری را انجام می‌دهند. شاید از نظر آن کشاورز، حمایت از تولید داخل است شاید رو به خودکفایی هم در بعضی از تولیدات برود. ولی از سمت دیگر، ما حمایت از کشاورز هم نیاز داریم. مطمئناً کسی که می‌آید در بخش کشاورزی سرمایه‌گذاری می‌کند می‌خواهد از آن زمینی که دارد نسبت به کشت و کاربری قبلی بیشتر منتفع بشود، ولی وقتی ما می‌بینیم به اندازه سه استان شمالی مان به اندازه یکی از کشور‌های اسکاندیناوی کلاً نمی‌توانند هیچ کاری را انجام بدهند، چون طرف آمده دارد بهره‌برداری می‌کند، آن شخصی که دارد بهره‌برداری می‌کند با رعایت ضوابط بهداشتی می‌تواند با کنترل سازمان دامپزشکی به تولیدش ادامه بدهد ولی آن شخصی که می‌خواهد سرمایه‌گذاری کند معلوم نیست بعد از اینکه از سرمایه‌گذاری سرخورده شد باید به چه سمت و سویی برود، آن پولی که می‌خواهد بیاید به بازار بگذارد.

بحث دیگری هم داریم ما می‌گوییم تعدیل فواصل، بعضی جا‌ها تعدیل شاید معنی افزایش بدهد. شما متخصص امر هستید من نمی‌دانم این فواصل که گذاشته شده شاید یک دهه از آخرین بلاغش می‌گذرد سال ۸۸ وزیر وقت ابلاغ کرد، سال ۹۱ هم فواصل تحت عنوان ضوابط استقرار آمد و ابلاغ شد. متاسفانه تا الان بازنگری نشده. کما اینکه بر اساس ماده ۶ قانون نظام جامع دامپروری همان ابلاغیه هم باید از سمت هیئت وزیران مصوب می‌شد و اجرا می‌شد، باز سال ۹۸ وزیر وقت آمد و در دو سه مورد یک سری اصلاحاتی انجام داد، ابلاغ کرد مثلاً گلخانه به عنوان یک صنعت سبز با واحد‌های دامداری بودند، می‌دانید گلخانه به عنوان یک محیط کنترل شده و یک محیط بسته اتفاقاً شاید خیلی از مخاطرات را کم کند. کسی که می‌خواهد در گلخانه، کود استفاده کند. مطمئناً چندین برابر این در فضای باز، در زمین‌ها، در باغ‌ها دارد کود استفاده می‌شود کنار مرغ داری، مگر می‌شود به باغدار بگوییم کود استفاده نکن، ولی از سازمان دامپزشکی متاسفانه ابلاغیه که وزیر در سال ۹۱ داشت همان چند تکه اصلاحیه هم اجرایی نشد و ما هنوز منتظر اصلاحیه هستیم.

سؤال: آقای کرمی اول این معیار قانونی که این فواصل ایجاد شده را می‌شود بفرمایید.

کرمی: قانون ۱۳۵۰ را داریم دوستان و بعضی‌ها می‌گویند قانون ۵۰ سال پیش است. دلیل نمی‌شود، چون یک قانون قدیمی است از وضعیت سوددهی ساقط است، قانون مسئولیت مدنی هم برای ۱۰۰ سال پیش است، منتها بعد از این سال ۱۳۵۰ که قانون سازمان دامپزشکی مصوب شده در همان قانون، آیین نامه مقررات نظام دامداری به هیئت دولت تکلیف شده که این در ۲۴ خرداد ۱۳۵۷ این آیین نامه در هیئت دولت مصوب شده و ابلاغ شده است، یک بازنگری در سال ۱۳۶۹ صورت گرفته که تحت عنوان مقررات نظام دامپروری و دوباره در سال ۱۳۷۷ باز یک بازنگری صورت گرفته است.

دوستانی که انتقاد می‌کنند خوب است مراجعه‌ای به سوابق بکنند ببینند آیا این اصلاحاتی که الآن مورد انتقاد هست صورت گرفته یا نه و آخرین موردی که ناظر به قانون نظام جامع دامپروری است که  سال ۸۸ در مجلس مصوب شد در آن قانون باز مکلف شد که در واقع آیین نامه مربوط به فواصل تجدید نظر بشود؛ آماده بشود به هیئت دولت داده بشود این کار توسط سازمان دامپزشکی انجام شد و در هیئت دولت رفته. حالا در هیئت دولت دچار تغییرات هیئت دولت شده و دولت بعدی آمده، دولت بعدی دوباره؛ بالاخره سلایق متفاوت است. این مقصر، سازمان دامپزشکی نیست که در واقع بخواهد مورد سؤال قرار بگیرد. ما به عنوان دستگاه فنی مربوط به این قسمت، وظیفه‌ای که داشتیم انجام دادیم؛ ادامه موضوع اتفاقاً همکاران خانم مهندس باید می‌رفتند پیگیری می‌کردند و نکردند که به تصویب برسد و این ابلاغ بشود. حالا قانون قبلی سر جای خودش هست مگر مملکت ببخشید این طوری است که ما برای تصویب یک قانون باید قانون قبلی معلق بگذاریم. تا زمانی که آن قانون در واقع تصویب نشده توسط مرجع قانونی، قانون قبلی اعتبار خودش را دارد باید به آن قانون اقدام بکنیم.

محمدزمانی: آقای دکتر آخرین ضوابطی که نظام دامپزشکی  دارد اجرا می‌کند سال ۸۸ است، درست است؟ یعنی یک دهه از آن می‌گذرد.

کرمی: جدیدش نوشته شد و ابلاغ یعنی ارائه شد منتهی تصویب نشده است.

محمدزمانی: آخرین آن سال ۸۸ است دیگر، من یک سؤال دارم  سال ۸۸ هیئت وزیران به شما در واقع مصوبه داده است؟

کرمی: سال ۸۸ مجلس مکلف کرده وزارت جهاد کشاورزی را که باید نظامنامه فواصل را بنویسید بدهد هیئت دولت، این را اگر مصوب نشود قبلی سر جای خودش است.

محمدزمانی: خب قبلی چی هست؟ ۸۸ مگر نیست، من سؤالم این است همان وزیری که ...

کرمی: تا زمانی که قانون جدید ابلاغ نشود ... ببینید از شما خیلی بعید است شما که در یک جایی نشسته اید که قانون را اجرا می‌کنید باید توجه داشته باشید که در زمانی که قانون جدید نیامده شما مکلفید قانون قبلی را اجرا کنید.

محمدزمانی: سال ۸۸ همان وزیری که آمد و فواصل را ابلاغ کرد که این فواصل هم مصوبه هیئت وزیران نبوده، صرفاً هم همان ابلاغیه وزیر بوده،  همان وزیر سال ۹۸ یک سری اصلاحات را داد و متأسفانه از سمت نظام دامپزشکی انجام نشد. اصلاحات هم محدود بود به چند مورد خاص که بدیهی بوده است. حالا مسئله این است که ما صحبتمان از تعدیل بعضی جا‌ها افزایش هم باشد، آن دیگر نظر تخصصی دامپزشکی است. اکثر درخواست‌های  ما الآن در مواردی هستش که مثل دام سبک، مثل دام سنگین، حداقل می‌شود بگوییم تجربه کشور‌های دیگر نشان داده حتی می‌شود خیلی راحت قابل رصد است قابل پایش است. ما می‌بینیم که یک دامداری در کنار دامداری دیگر هست. می‌بینیم که یک گلخانه در کنار دامداری دیگر هست اکثر موارد ما همین است.

کرمی: کجا را می‌گویید مشخصاً؟

محمدزمانی: مثلاً هلند مثلاً سوئد کشور‌هایی که حالا ما دو حالت داریم الآن ممکن است بگویید ما شاید مثل آنها از لحاظ بهداشتی نرسیده باشیم خب باید برسیم دیگر، ببینید بالاخره آقای دکتر، دامپزشکی ...

سؤال: آقای دادرس شما بفرمایید که این فواصل چالش‌هایی برای شما ایجاد کرده است؟

صدر دادرس: طی سال‌های اخیر، ما ظرفیت‌های زیادی از جمعیت دام سبک، از دست دادیم و در حال حاضر نیاز داریم که این ظرفیت‌ها را به جای خودش برگردانیم، تا بتوانیم تولید را افزایش بدهیم. با توجه به حساسیت‌هایی که مسئله گوشت قرمز الآن در کشور دارد. برای همین به نظرم باید حالا حداقل حوزه دام، آنجا‌هایی که حساسیت زا نیست و امکانش هست ما بتوانیم این فواصل را اگر کم بکنیم، می‌توانیم ظرفیت‌های تولید را افزایش بدهیم. نمونه هایش هم عرض کنم که زیاد است ما مجتمع‌های زیادی الآن پرواربندی را در کشور داریم فاصله اینها فقط یک تیغه است؛ یک تیغه بلوک سفالی یا بلوک سیمانی گذاشتند؛ واحد‌ها کنار همدیگر هستند در مجتمع‌های دام شیری هم به همین ترتیب.

در این نمونه‌ای که الآن داریم از مجتمع‌های دام شیری مجتمع فشاپویه است در سال‌های اخیر الآن مدت طولانی است که خب الحمدلله سازمان دامپزشکی اشراف و مدیریت بسیار خوبی روی مسئله کنترل بیماری‌ها و حالا تا بعضی جا‌ها ریشه کنی بعضی از بیماری‌ها اعمال کرده است. بنابراین ما می‌توانیم با توجه به آن مدیریت بسیار خوبی که دارد اعمال می‌شود در این مسئله با یک مقداری فراغ بال بیشتری راجع به این فواصل تصمیم بگیریم. البته همان طور که عرض کردم آنجا‌هایی که یک مقداری حساسیت‌ها کمتر است فرضاً ما اگر بخواهیم کنار یک مرکز اصلاح نژاد بگوییم فاصله این را کم کن، خب اینجا خود ما هم با این موافقت نمی‌کنیم و این را قبول نداریم یا همانطور که خانم مهندس گفتند در طیور.

سؤال:  پس از کجا باید مد نظرتان است که باید فواصل کم بشود یا کجا بوده برای شما چالش ایجاد کرده است؟

صدر دادرس: آنجا که واحد‌ها مثلاً دو تا واحد داشته‌ای را دو تا واحد به اصطلاح گله مولد دام یا واحد پرواربندی را یا ... الآن واحد‌های شیری را داریم کنار هم دیگر هستند که در آنجا که امکانش هست می‌شود فواصل را کم کرد.

سؤال: الآن فواصل چقدر است به نظر شما که تولید کننده هستید چقدر باید کم بشود؟

صدر دادرس: کمتر اینجا‌ها می‌شود فواصل را کمتر کرد؛ حتی اگر امکانش باشد. خب آن چقدرش را دیگر بستگی دارد به نظر سازمان دامپزشکی و معاونت محترم امور دام و سازمان نظام مهندسی و نظام دامپزشکی.

سؤال: الآن چقدر است؟ می‌توانید برای بینندگان چند تا مثال بزنید بدانیم که این حرایمی که داریم راجع به آن صحبت می‌کنیم مثلاً بین دو تا واحد تولیدی چقدر است؟

صدر دادرس: الآن اعداد و ارقام زیاد است، من متأسفانه اعداد و ارقام را در ذهنم ندارم ولی فاصله‌ها را می‌شود کاهش داد؛ می‌شود کمتر کرد آنجا‌هایی که حساسیت‌ها از لحاظ انتقال بیماری‌ها کمتر است و می‌توانیم ظرفیت‌ها را اضافه کنیم.

سؤال: شما خواستید مثلاً داشتید سرمایه گذاری که بخواهد بیاید ورود بکند و به خاطر این حریم نتوانسته باشد این کار را انجام بدهد؟

صدر دادرس: الآن ما در صنعت، واحد‌های زیادی داریم که آمدند و خواستند سرمایه گذاری کنند؛ نتوانستند و رفتند واحدشان را تأسیس کردند واحد را ... الآن در حال تولیدند و به دلیل اینکه در این محدوده این حرایم قرار گرفتند مجوز‌های لازمه را به آنان نمی‌دهند. خب این هم یک ظرفیتی است که فعلاً به اصطلاح ظرفیت تولیدی است که الآن دارد کار می‌کند. تعدادی هم آنجا مشغول به کار هستند ولی، چون مجوز‌های مربوطه را ندارد از حمایت‌هایی که باید انجام بشود فعلاً محرومیم.

سؤال: طبیعتاً از نظارت‌هایی هم که باید باشد بهره نمی‌برند یعنی نظارتی هم روی آن نمی‌شود، چون مجوز ندارند.

صدر دادرس: نه دیگر؛ مسلماً نظارتی هم روی آنها نمی‌شود، چون اصلاً به رسمیت شناخته نمی‌شوند. بنابراین اگر که ما بتوانیم این حرایم را یک مقداری تعدیل بکنیم اینها را همانطور که مهندس فرمودند این تعدیل هم الزاماً به معنای کاهش نیست. خب یک جا‌هایی حساسیت‌ها زیاد است تجارب سال‌هایی که گذشته است ۸۸ تا به امروز نشان داده که این فواصلی که الآن وجود دارد لازم است اضافه بشود اشکال ندارد اضافه بشود.

سؤال: خانم محمدزمانی، شما بفرمایید که الآن می‌شود برای ما مثال بزنید این فواصل را؟

محمدزمانی: ما بحثی که سؤالی که پیش می‌آید اینکه دقیقاً این فواصل از کجا آمده؟ و  آیا قابلیت بازنگری دارد ما می‌توانیم به جای اینکه همه بار بهداشتی را به گردن فواصل بگذاریم بیاییم به کمک همدیگر آن معیار‌ها و این استاندارد‌های بهداشتی واحد‌های تولیدی مان را بالا ببریم. اگر ما می‌گوییم فاصله بین واحد‌های شیری داشتی با واحد‌های داشتی ۳۰۰ متر است چرا ۲۹۹ نه، دلیلش چی هست؟ آیا دلیل علمی دارد؟ یعنی آرچیکر علمی در آن هست؟

کرمی: بله هست.

محمدزمانی: تا الآن که سازمان دامپزشکی علی رغم اینکه حتی مرکز بهبود کسب و کار بار‌ها مکاتبه کرده به آنها ارائه نداده.

کرمی: شما از طرف مرکز بهبود کسب و کار هستید الآن؟

محمدزمانی: ما، چون مکاتبه کرده بودند در جریان هستم.

محمد زمانی: موضوع این است ما الآن واحدی داریم می‌توانید اصلاً بیایید در همین برنامه با این خانم مصاحبه کنید می‌آید جلوی میز من و امثال این خانم زیاد هستند دارند در استان فارس هفت بار روزانه تولید می‌کند می‌برند شیرش را آزمایش می‌کنند؛ می‌برند شیر گاوش را آزمایش می‌کنند؛ می‌رود برای واحد برای بسته بندی و اینها بعد می‌آید مجوز بگیرد می‌گوییم ما نمی‌توانیم بگیریم ببینید این واحد‌ها بخواهند یا نخواهند کار می‌کنند ما مردم جلوتر از ما هستند دیگر می‌آیند یعنی بحث معیشتشان است ما باید حمایتشان کنیم هم به نفع ما هم هست از آن حالت زیرزمینی خارج می‌شود؛ قابل کنترل می‌شود. همین واحد‌ها که من اسمش را غیرمجاز نمی‌گذارم، می‌گذارم واحد‌هایی که مجوز ندارند واحد‌های بدون مجوز، همین واحد‌ها خیلی جا‌ها به داد ما رسیدند. موقعی که صف طولانی مردم در اسفند چند سال گذشته برای گرفتن مرغ بود همان واحد‌های از واحد‌هایی مرغ گرفته شد شاید که واحد‌هایی که به دلیل اینکه دو سه برای اینکه چندین سال ممنوعیت صدور مجوز طیور بود اینها در واقع آمدند خودشان ساختند و تولید کردند از همان‌ها کمک گرفته شد.

سؤال: الآن شما برای هر کدام از این تعدیل‌هایی که به آن اشاره می‌کنید بررسی کردید که مثلاً اگر شما اشاره می‌کنید این ۳۰۰ متر چرا ۲۹۹ نه؟ مثلاً شما بررسی داشتید که اینجا اگر تا ۲۰۰ متر هم کاهش پیدا بکند معقول و منطقی است.

محمدزمانی: ببینید یک سری از فواصل نیاز است مثلاً واحد‌هایی که استراتژیک است واحد‌های اجداد و مادر.

سؤال: با عدد و رقم می‌فرمایید مثلاً بیشتر آنهایی که باید بیشتر بشود آنهایی که به نظرتان باید کمتر بشود.

کرمی: مثلاً بین دو تا گوشتی بفرمایید که چه عددی باشد بین دو تا واحد گوشتی.

محمدزمانی: ولی بعضی از واحد‌ها واقعاً فواصل درونش غیرمنطقی هست. ما می‌گوییم گلخانه به عنوان یک صنعت سبز با توجه به اینکه محیط کنترل شده است واقعاً اگر نیاز دارد با واحد دامی فاصله داشته باشد.

سؤال: شما معتقدید که هیچ فاصله‌ای نباشد.

محمدزمانی: درست است بعضی از فواصل هم عجیب و غریب است.

سؤال: چقدر هست الآن فاصله اش؟

محمدزمانی: ما که حالا بر اساس سال ۹۸ اصلاحیه وزیر، صفر کرد. ولی دوستان دامپزشکی می‌گویند ۱۵۰ متر، ولی موجب ما همچنین یک سری حرائم عجیب و غریب داریم ما مثلاً حریم با غسالخانه و قبرستان و این چیز‌ها داریم، حریم مثلاً با واحد‌های تولید برق خورشیدی داریم در صورتی که تجربه حالا کشور‌های دیگر نشان داده می‌آیند از همان واحد تولیدی استفاده می‌کنند هم دامشان را دارند هم تولید انرژی هم می‌کنند از آن فضا استفاده می‌کنند ما فاصله بین آبزیانمان، سردآبی تا سردآبی ۱۰۰ متر است در صورتی که ما می‌توانیم آنجایی که منبع آبشان به فرض رودخانه نیست منبع آبشان جداست؛ وقتی با رعایت خیلی از شرایط و در واقع ضوابط بهداشتی بیایند و فواصل کمتر کنیم. همه اینها قابل انعطاف است. ما می‌توانیم بیاییم حتی برای آن واحد‌هایی که قصد صادرات دارند یک سری ضوابط محکمتری هم بگذاریم. یک سری شرایط مهمتری را برای آنان مورد رصد قرار بدهیم.
کرمی: ایشان فرمودند که هیچ مبنای علمی وجود ندارد برای فواصل من واقعاً متأسفم که بدون مطالعه و پرسش این صحبت‌ها می‌شود. ببینید ما در انتقال بیماری‌ها دو دسته عوامل منتقله داریم یک سری عوامل جاندار است؛ یک سری عوامل بی جان، عوامل جاندار خودشان از جانوران مختلف هستند من جمله شما از پرندگان آزاد پرواز است، از جوندگان مثل موش هست، از حیوانات گوشتخوار مثل روباه و گرگ می‌توانیم مثال بزنیم، از حتی حشرات و بندپایان می‌توانیم مثال بزنیم اینها خودشان می‌توانند هم عنوان عامل بیولوژیک باشند و هم می‌توانند عامل فیزیکی باشند عامل بیولوژیک یعنی یک چرخه‌ای از آن باکتری، ویروس یا آن انگل در بدن آن حیوان ناقل در واقع به اصطلاح چرخه اش است عامل فیزیکی یعنی نه این حیوان در واقع با آلوده کردن بدنش به آن عامل از جرم بیماریزا می‌تواند انتقال بدهد.

به طور خیلی واضح و مشخص حالا مقاله هم خواستند خانم مهندس، من به ایشان ارائه می‌دهم که مطالعه شده در مورد پرندگان آزادپرواز مثل گنجشک، کبوتر، کلاغ اینها قلمرو دارند شعاع پروازی دارند. شعاع پروازی اینها بین ۵۰۰ تا ۷۰۰ متر است. این پرندگان می‌آیند روی کودی که در واقع دپو شده در دامداری حالا یا دامداری یا مرغداری منبع غذایی است برای پرندهاست، چون انگل‌هایی در این کود‌ها رشد می‌کنند مثل لارو، مگس و ... اینها منبع غذایی هستند از این دامداری به دامداری که در نزدیک‌ترین فاصله است اگر در شعاع پروازی اش باشد اینها جابجا می‌شوند یک گرم مدفوع ۱۰ میلیون ذره‌ای ویروس آنفلوآنزا را می‌تواند منتقل بکند این تجربه خود ما است من ۱۰ سال در واقع مدیر بیماری‌های استان تهران بودم و این را در چندین اپیدمی آنفلوآنزا که آمد به این کشور و دچار خسارات شدیدی شدیم به عینه دیدیم.

سؤال: ببخشید یک سؤالی الآن مثلاً در روستا‌ها هیچ فاصله‌ای نیست؟

کرمی: حالا خیلی سؤال قشنگی کردید چرا ما روستا‌ها فاصله نمی‌گذاریم خانم مهندس شما می‌توانید بگویید؟ من به شما بگویم ببینید ما یک دام روستایی داریم یک دام صنعتی داریم تفاوت بین دام صنعتی و روستایی در نژاد و مقاومتش است بشر برای تأمین غذای جمعیت  رو به رشدش نمی‌تواند به روش‌های سنتی برای تولید پروتئین دامی اش اقدام بکند.  الآن در طیور، صنعت مرغ گوشتی، ما از تقریباً ۴۰ سال از دهه ۶۰ میلادی به این ور، شما رشد یک مرغ گوشتی که ۱۲۰ روز طول می‌کشید ببینید یک مرغ گوشتی که آمده اصلاح نژاد شده در طی ۷۰، ۸۰ سال یک جوجه ۴۰ گرمی در عرض ۴۰ روز ۴۰ برابر می‌شود وزنش این یعنی بشر آمده اصلاح نژادی انجام داده به نفع تولید پروتئین مورد نیازش، اما دنیای ژنتیک به این سادگی نیست. شما وقتی یک ژن را می‌آورید بالا به اصطلاح و آن را می‌آورید بیان می‌کنید یک سری ژن‌ها می‌آید پایین ژن‌های مقاومت در برابر بیماری‌ها در این دسته از حیواناتی که دچار اصلاح ژنتیکی شدند. اینها به طور اصطلاحاً می‌گویند مغلوب می‌شود این ژن دیگر ژن غالب نیست. پس ما در پرندگان یا دام صنعتی حساسیت به بیماری ما؛ بسیار بالاتر از دام سنتی است الآن گاو سرابی یا گاو سیستانی ما در مقایسه با گاو هُولِشتاینی که نژاد اصلاح شده است نسبت به بیماری حساسیتش به مراتب پایین است دام سبک هم به همین ترتیب.

محمدزمانی: آقای دکتر شهرک‌ها چی؟ شهرک‌های صنعتی الآن گاوی که مثلاً در شهرک است می‌فهمد مریض نمی‌شود؛ بیماری انتقال نمی‌دهد؛ ولی گاوی که داخل شهرک نیست این جوری نیست اگر می‌خواهید بگویید، مدیریت واحد آقای دکتر مدیریت واحد اگر می‌خواهید بگویید.

کرمی: یکی از کانون‌های مهم بیماری ما همین شهرک‌های دامداری هستند به شدت هم مخالف هستیم ما با شهرک‌های دامداری با مقوله مگافارم موافقیم یعنی واحد‌های در اِشِل بزرگ.

سؤال: یعنی مجوز ندادید شما به آنها؟

کرمی: نه، به شهرک‌ها مجوز ندادیم.

سؤال: پس چه طوری دارند کار می‌کنند؟

کرمی: خب حالا صادر می‌شود دیگر، خانم هستند صادر می‌کنند.

محمدزمانی: نه مطمئناً توان بهداشتی که شما دارید برای امر مجتمع‌ها هست. ما در کشور مجتمع‌های دامی داریم فقط من ببینید من فقط یک نکته‌ای را بگویم.

کرمی: در الآن دام گستر، پروانه بهداشتی برای آن صادر نشده.  ببینید من دارم به شما عرض می‌کنم آنجا محل میدان دام نه شهرک تولیدی.

محمدزمانی: دکتر، سازمان دامپزشکی با عنوان بخشی از وزارت جهاد کشاورزی داریم مجتمع، شهرک، سال‌های پیش صادر کرده است. 

کرمی: نه آن بحثمان به اینجا رسید که تمامش بکنیم چرا ما می‌گوییم در روستا اشکالی ندارد فاصله نباشد، ببخشید همین نظامنامه فواصل همین نظامنامه هم می‌گوید در روستا فاصله نیاز نیست. کسی چرا آنجا اعتراض نکرده است؟ برای اینکه آنجا مبنای علمی دارد برای اینکه آنجا می‌گوید اشل کوچک است که دارد پرورش داده می‌شود؛ برای اینکه آنجا نژاد مقاومت به بیماری هست ما در دامداری صنعتی نژاد حساس به بیماری داریم تا یک ویروس خیلی ضعیف هم می‌تواند دچار بیماری بشود.

محمدزمانی: آقای دکتر من رشته ام دامپزشکی نیست. ولی از دوستان دامپزشکی و هم رشته‌ای شما کمک می‌گیرم مقالاتی که ثبت شده، هست قابل رصد است. مقاله‌ای که در خصوص مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۸۹ با عنوان بررسی چگونگی شیوع تب برفکی در کشور صادر شده آمده کنترل ورود دام به کشور، استفاده از واکسن با سویه‌های جدید، کنترل تردد دام قاچاق، رعایت ضوابط بهداشتی در پست‌های قرنطینه و کنترل تردد دام زنده در کشور را به عنوان عواملی که در این موضوع دخیل بودند نام برده جالب است که اشاره‌ای به تأثیر فواصل در آن مقاله نشده سال ۹۵ هم در واقع توسط آقای سعید مقیسه، همه اینها هست؛ عناوینش و بخواهند ببینند می‌توانند، عوامل تعیین کننده مرتبط با وقوع تب برفکی در سطح گاوداری‌های ایران تماماً  آمده رابطه معنادار میان مثلاً واحد‌های مثل کشتارگاه، میدان دام اینها را آمده بررسی کرده، اما در مورد خود واحد‌های دامی از یک نوع را درصدشان را پایین دانسته تمام اینها نشان می‌دهد باید طیور شما بحث از طیور کردید من اول عرض کردم بعضی از موارد شاید نیاز به تردید حتی از نوع افزایش موارد اصلاح نژاد.

کرمی: چه کسی باید اینها را تشخیص بدهد؟

محمدزمانی: اجداد مطمئناً دامپزشکی است که بعد از سال ۸۸ تا الآن یک فکری می‌کرد بحث این است که ما آمدیم تمام بار مسئولیت ضوابط بهداشتی را گذاشتیم بر دوش آن متقاضی و بهره بردار‌ها از لحاظ اجتماعی این تأثیر دارد و از لحاظ فنی و بهداشتی هم این می‌تواند قابل بازنگری باشد ببینید برای بحث دام با دام مجتمع‌هایی که پروانه داده شده و الآن دارند تولید می‌کنند و موارد دیگر در خود کشورمان تمام اینها نشان می‌دهد در صورتی که آن فاکتور و اهمیت و تأثیر رعایت ضوابط بهداشتی می‌تواند خیلی مؤثرتر باشد ما فقط نیاییم همه بار را بگذاریم روی دوش فاصله، فاصله خیلی هم موارد قابل تعدیل است قابل بازنگری است و در خیلی از موارد شاید قابل جبران با خیلی از در نظر گرفتن موارد در طرح توجیهی و من می‌گویم مسئولین فنی بهداشتی که الآن برای تمدید در واقع پروانه دارند قرارداد می‌بندند بهره بردار‌ها به نوعی می‌توانند در این زمینه کمک کنند در موارد بهداشتی.

سؤال: الآن قانون به ما چی می‌گوید قانون تسهیل صدور مجوز‌های کسب و کار برای فواصل بهداشتی؟

محمدزمانی: آخرین فاصله‌ای که دارد رعایت می‌شود آخرین قانونی که دارد در واقع مورد استناد قرار می‌گیرد همان سال ۸۸ و ۹۱ همین را به صورت ضوابط استقرار دادند از سال ۸۸ تا الآن دو حالت وجود دارد یا هیچ پیشرفت و کار مطالعاتی در جهت بهبود این شرایط  نشده که من فکر نمی‌کنم این جوری باشد؛ مطمئناً دامپزشکی به عنوان یک سازمان و متخصص هایش در این فکر بودند.

سؤال: من یک مصاحبه‌ای از رئیس سازمان دامپزشکی دیده بودم که فرموده بودند تا آخر فروردین، این فواصل اصلاح می‌شود آخر فروردین هم رد شده الآن بفرمایید در کدام از مرحله از اصلاح فواصل هستیم؟

کرمی: ببینید حالا این یک موضوعی است که در واقع چند تا وجه دارد؛ فقط سازمان دامپزشکی درگیر نیست؛ ببینید ما مصالح و نظرهای تشکل‌ها را هم باید بگیریم بالاخره یک قسمت از بخشنامه ها.

سؤال: حالا یکی از تشکل‌ها آقای ... بودند.

کرمی: بله ایشان یکی از آن بودند، بله، زیاد است تعداد تشکل های، در این فاصله زمانی استعلامی صورت گرفت از تشکل‌ها که نظراتشان در ارتباط با افزایش یا کاهش یا در واقع ثابت نگه داشتن این فواصل ارائه بدهند. ما در حوزه‌ی طیور ۴ تا تشکلی که مرتبط هستند عین چهارتایشان گفتند نه تنها این نباید کم بشود؛ بلکه باید اضافه بشود. من صحبتم این است ما چطور در کرونا هر چی که وزارت بهداشت تشخیص داده می‌شد در ارتباط اینکه فاصله را این جور ببینید؛ مدارس تعطیل بشود، اتوبوس‌ها یک در میان باشد، ورزشگاه تعطیل بشود، همه قبول کردیم چرا قبول کردیم؟ نه؛ آن موضوع تخصصی بود برای اینکه متخصصین امر در وزارت بهداشت به این نتیجه رسیده بودند که ما با کاهش، افزایش فاصله بین  افراد می‌توانیم لود ویروس را  پایین بیاوریم. الآن هم در زمینه فواصل اگر قائل هستیم به اینکه سازمان دامپزشکی متولی این امر هست و در این ارتباط صاحب نظر است اجازه بدهید سازمان کارش را بکند.

سؤال: این وعده‌ای که رئیس شما داده بودند به کجا رسیده است؟

کرمی: ظرف یکی دو روز آینده انجام می‌شود.  حالا عرایض من در ابتدای بحث خانم مهندس توجهی نکرد. در چند مقطع این فواصل به نفع تولید کننده به نفع تولید کشور تعدیل شده.

محمدزمانی: من فقط در مورد کرونا حالا مثال زدم کرونا آمد بعد از یک مدتی بالاخره به یک جایی رسید دیگر آمد با تکنولوژی، با بهداشت و فاصله اولین راهکار بود، اما آخرین راهکار نشد در رابطه با تشکل‌ها من حالا اگر بر مبنای علمی قرار است این فواصل دریافت بشود اگر قرار است بر مبنای علمی باشد بیشتر آن نظر متخصص‌ها مهم است و کسانی که حالا روی این زمینه کار کردند. تشکل‌ها، خب خیلی هایشان دلسوز هستند؛ خیلی هایشان مطمئناً در راستای تولید قدم برمی دارند. ممکن است مثلاً من نوعی نخواهم به فرض در کار من دست و تعداد زیاد شود. پس ما این را بیاییم یک ذره فنی و تخصصی به آن نگاه کنیم و در آخر، به این فکر کنیم که ممکن است من نوعی بخواهم بعد از اتمام خدمتم بعد از بازنشستگی بیایم آن ور میز یک زمانی این ور میز هستم؛ یکسری دستورالعمل‌ها و ضوابط می‌نویسم. این جور نشود که من بعد از آن سال که بخواهم بعد از ۳۰ سال بخواهم بروم سرمایه گذاری کنم در بخش کشاورزی بیایم همان قانون‌هایی که من خودم وضع کردم بیاید دست و پایم را ببندد و بالاخره همین قوانین نه کلی من می‌گویم قوانینی که هر قانونی که وضع می‌شود بالاخره برای فقط برای بقیه نیست برای فامیل، خواهر، برادر و خودما هم مورد استفاده قرار می‌گیرد.